292. D³ratova mama½ disv±ti assamapadato d³ratova ±gacchanta½ mama½ disv± susikkhito me mama sah±yo µh±nanisajj±di-iriy±pathehi sampanno samaªg²bh³to ida½ upari vuccam±navacana½ abravi kathes²ti attho. 293. Bho sah±ya, pasannamukhanett±si pasannehi sobhanehi daddallam±nehi mukhanettehi samann±gato asi. Munibh±vo iva te dissati paññ±yati. Itthambh³to tva½ amat±dhigato amata½ nibb±na½ adhigato asi, kacci accuta½ nibb±napada½ adhigato adhigacch²ti pucch±m²ti attho. 294. Subh±nur³po ±y±s²ti subhassa pasannavaººassa anur³po hutv± ±y±si ±gacchasi. ¾neñjak±rito viy±ti tomar±d²hi k±rito ±neñjo hatth² viya dantova t²hi m±sehi susikkhito iva b±hitap±patt±, br±hmaºa dantadamatho sikkhitasikkho nibb±napade upasanto as²ti pucchi. 295. Tena puµµho amata½ may±ti-±dim±ha. Ta½ utt±natthameva. 299. Apariyositasaªkappoti “an±gate ekassa buddhassa aggas±vako bhaveyyan”ti patthitapatthan±ya koµi½ appattasaªkappoti attho. Kutitthe agantabbamagge aha½ sañcari½ paribbhami½. Bhante gotama, lokajeµµha tava dassana½ ±gamma patv±, mama saªkappo mayha½ patthan± p³rito arahattamagg±dhigamena s±vakap±ram²ñ±ºassa p±puºanena paripuººoti adhipp±yo. 300. Pathaviya½ patiµµh±y±ti pathaviya½ nibbatt± samaye hemantak±le pupphanti vikasanti, dibbagandh± sugandh± suµµhu pavanti pav±yanti, sabbap±ºina½ sabbe devamanusse tosenti somanassayutte karonti yath±. 301. Tathev±ha½ mah±v²r±ti mah±v²riyavantasakyakulapasutamah±pariv±ra te tava s±sane patiµµh±ya aha½ patiµµhahitv± pupphitu½ arahattamaggañ±ºena vikasitu½ samaya½ k±la½ es±mi gaves±mi tathev±ti sambandho. 302. Vimuttipupphanti sabbakilesehi vimuccanato vimocanato v± vimutti arahattaphalavimuttisaªkh±ta½ puppha½ esanto gavesento, tañca kho bhavasa½s±ramocana½ k±mabhav±dibhavesu sa½saraºa½ gamana½ bhavasa½s±ra½, tato mocana½ bhavasa½s±ramocana½. Vimuttipupphal±bhen±ti vimuccana½ vimuccanti v± katasambh±r± et±y±ti vimutti, aggaphala½. Pupphanti vikasanti veneyy± eten±ti puppha½. Vimutti eva puppha½ vimuttipuppha½. Labhana½ l±bho, vimuttipupphassa l±bho vimuttipupphal±bho. Tena vimuttipupphal±bhena adhigamanena sabbap±ºina½ sabbasatte tosemi somanassa½ p±pem²ti attho. 303. “Y±vat± buddhakhettamh²”ti-±d²su cakkhuma pañcahi cakkh³hi cakkhumanta yattake µh±ne ratanasutt±d²na½ paritt±na½ ±º± ±nubh±vo pavattati, tattake satasahassakoµicakkav±¼asaªkh±te buddhakhette µhapetv±na mah±muni½ samm±sambuddha½ vajjetv± avasesesu sattesu añño koci tava puttassa tuyha½ puttena may± paññ±ya sadiso samo natth²ti sambandho. Sesa½ utt±nameva. 308. Paµipann±ti catumaggasamaªgino ca phalaµµh± arahattaphale µhit± ca sekh± phalasamaªgino heµµhimehi t²hi phalehi samann±gat± ca ete aµµha ariyabhikkh³, uttamattha½ nibb±na½ ±s²sak± gavesak±, ta½ paññavanta½ pariv±renti sad± sabbak±la½ sevanti bhajanti payirup±sant²ti attho. 310. K±yavedan±cittadhamm±nupassan±saªkh±t±na½ catunna½ satipaµµh±n±na½ kusal± chek± satisambojjhaªg±d²na½ sattanna½ sambojjhaªg±na½ bh±van±yava¹¹han±ya rat± all²n±. 314 . U¼ur±j±va t±rakar±j± iva ca sobhasi. 315. Rukkhapabbataratanasatt±dayo dh±ret²ti dharaº², dharaºiya½ ruh± sañj±t± va¹¹hit± c±ti dharaº²ruh± rukkh±. Pathaviya½ patiµµh±ya ruhanti va¹¹hanti vuddhi½ vir³¼hi½ ±pajjanti. Vepullata½ vipulabh±va½ parip³rabh±va½ p±puºanti, te rukkh± kamena phala½ dassayanti phaladh±rino honti. 317-9. Punapi bhagavantameva thomento sindhu sarassat²ti-±dim±ha. Tattha sindhuv±di n±ma gaªg± ca sarassat² n±ma gaªg± ca nandiyagaªg± ca candabh±g±gaªg± ca gaªg± n±ma gaªg± ca yamun± n±ma gaªg± ca sarabh³ n±ma gaªg± ca mah² n±ma gaªg± ca. Sandam±n±na½ gacchant²na½ et±sa½ gaªg±na½ s±garova samuddo eva sampaµicchati paµiggaºh±ti dh±reti. Tad± et± sabbagaªg± purima½ n±ma½ sindhuv±digaªg±ty±dika½ purima½ n±mapaññattivoh±ra½ jahanti cha¹¹enti s±garoteva s±garo iti eva ñ±yati p±kaµ± bhavati yath±. Tatheva tath± eva ime catubbaºº± khattiyabr±hmaºavessasuddasaªkh±t± catt±ro kul± tavantike tava antike sam²pe pabbajitv± pattak±s±yac²varadh±rino paricarant± purima½ n±ma½ khattiy±din±madheyya½ paññattivoh±ra½ jahanti cajanti, buddhaputt±ti buddhassa oras±ti ñ±yare p±kaµ± bhaveyyu½. 320-4. Cando candamaº¹alo abbh± mahik± rajo dhumo r±h³ti pañcahi upakkilesehi virahitatt± vimalo vigatamalo nimmalo, ±k±sadh±tuy± ±k±sagabbhe gaccha½ gacchanto, sabbe t±rakasam³he ±bh±ya maddam±no loke atirocati daddallati yath±. Tatheva tath± eva tva½…pe…. 325-7. Udake j±t± udake sa½va¹¹h± kumud± mand±lak± ca bah³ saªkh±tikkant±, toyena udakena kaddamakalalena ca upalimpanti all²yanti yath±, tatheva bahuk± satt± aparim±º± satt± loke j±t± sa½va¹¹h± r±gena ca dosena ca aµµit± bandhit± vir³hare viruhanti. Kaddame kumuda½ yath± viruhati sañj±yati. Kesar²ti paduma½. 329-30. Rammake m±seti kattikam±se “komudiy± c±tum±siniy±”ti vuttatt±. V±rij± padumapupph±dayo bah³ pupph± pupphanti vikasanti, ta½ m±sa½ ta½ kattikam±sa½ n±tivattanti v±rij±ti sambandho. Samayo pupphan±ya soti so kattikam±so pupphan±ya vikasan±ya samayo k±loti attho. Yath± pupphanti tatheva tva½, sakyaputta, pupphito vikasito asi. Pupphito te vimuttiy±ti te tuyha½ siss± katasambh±r± bhikkh³ vimuttiy± arahattaphalañ±ºena pupphito vikasito. Yath± v±rija½ paduma½ pupphanasamaya½ n±tikkamati, tath± te s±sana½ ov±d±nus±sani½ n±tivattanti n±tikkamant²ti attho. 333-4. Yath±pi selo himav±ti himav± n±ma selamayapabbato. Sabbap±ºina½ sabbesa½ by±dhit±na½ satt±na½ osadho osadhavanto sabban±g±na½ sabba-asur±na½ sabbadev±nañca ±layo ag±rabh³to yath±, tatheva tva½, mah±v²ra, sabbap±ºina½ jar±by±dhimaraº±d²hi pamocanato osadho viya. Yath± so himav± n±g±d²na½ ±layo, tath± tevijj±ya ca cha¼abhiññ±ya ca iddhiy± ca p±rami½ pariyos±na½ gat± patt± tuva½ niss±ya vasant²ti sambandho. Heµµh± v± upari v± upam±-upameyyavasena g±th±na½ sambandhanay± suviññeyy±va. 342. ¾say±nusaya½ ñatv±ti ettha ±sayoti ajjh±sayo cariy±, anusayoti th±magatakileso. “Aya½ r±gacarito, aya½ dosacarito, aya½ mohacarito”ti-±din± ±sayañca anusaya½ kilesapavattiñca j±nitv±ti attho. Indriy±na½ bal±balanti saddhindriy±d²na½ pañcanna½ indriy±na½ tikkhindriyo mudindriyo sv±k±ro dv±k±ro suviññ±payo duviññ±payoti eva½ bal±bala½ j±nitv±. Bhabb±bhabbe viditv±n±ti “may± desita½ dhamma½ paµivijjhitu½ aya½ puggalo bhabbo samattho, aya½ puggalo abhabbo”ti viditv± paccakkha½ katv±, bhante, sabbaññu tva½ c±tudd²pikamah±megho viya dhammadesan±s²han±dena abh²tan±dena gajjasi sakala½ cakkav±¼a½ ekaninn±da½ karosi. 343-4. Cakkav±¼apariyant±ti samant± cakkav±¼agabbha½ p³retv± paris± nisinn± bhaveyya. Te eva½ nisinn± n±n±diµµh² anekadassanag±hino vivadam±n± dve¼hakaj±t± vivadanti, ta½ tesa½ vimaticchedan±ya dubuddhichindanatth±ya sabbesa½ satt±na½ cittamaññ±ya citt±c±ra½ ñatv± opammakusalo upam±-upameyyesu dakkho tva½, muni, eka½ pañha½ kathentova ekeneva pañhakathanena sakalacakkav±¼agabbhe nisinn±na½ p±º²na½ vimati½ sa½saya½ chindasi nikkaªkha½ karot²ti attho. 345. Upadisasadisehev±ti ettha udakassa upari dissanti p±kaµ± hont²ti upadis±, sev±l±. Upadisehi sadis± upadisasadis±, manuss±. Yath± hi upadis± sev±l± udaka½ adissam±na½ katv± tassupari pattharitv± µhit± honti, tath± vasudh± pathav² tehi upadisasadisehi eva manussehi nirantara½ pattharitv± µhitehi p³rit± bhaveyya. Te sabbeva pathavi½ p³retv± µhit± manuss± pañjalik± sirasi añjali½ paggahit± kittayu½ lokan±yaka½ lokan±yakassa buddhassa guºa½ katheyyu½. 346. Te sabbe devamanuss± kappa½ v± sakala½ kappa½ kittayant± guºa½ kathent±pi n±n±vaººehi n±nappak±rehi guºehi kittayu½. Tath±pi te sabbe parimetu½ guºapam±ºa½ kathetu½ na pappeyyu½ na samp±puºeyyu½ na sakkuºeyyu½. Appameyyo tath±gato samm±sambuddho aparimeyyo guº±tireko. Etena guºamahantata½ d²peti. 347. Sakena th±mena attano balena heµµh± upam±-upameyyavasena jino jitakileso buddho may± kittito thomito yath± ahosi, evameva sabbe devamanuss± kappakoµ²pi kappakoµisatepi kittent± pakittayu½ katheyyunti attho. 348. Punapi guº±na½ appam±ºata½ d²petu½ sace hi koci devo v±ti-±dim±ha. P³rita½ parika¹¹heyy±ti mah±samudde p³rita-udaka½ samantato ±ka¹¹heyya. So puggalo vigh±ta½ dukkhameva labheyya p±puºeyy±ti attho. 350. Vattemi jinas±sananti jinena bh±sita½ sakala½ piµakattaya½ vattemi pavattemi rakkh±m²ti attho. Dhammasen±pat²ti dhammena paññ±ya bhagavato catuparisasaªkh±t±ya paris±ya pati padh±noti dhammasen±pati. Sakyaputtassa bhagavato s±sane ajja imasmi½ vattam±nak±le cakkavattirañño jeµµhaputto viya sakala½ buddhas±sana½ p±lem²ti attho. 352-3. Attano sa½s±raparibbhama½ dassento yo koci manujo bh±ranti-±dim±ha. Yo koci manujo m±nuso bh±ra½ s²sabh±ra½ matthake s²se µhapetv± dh±reyya vaheyya, sad± sabbak±la½ so manujo tena bh±rena dukkhito p²¼ito atibh³to assa bhaveyya. Bh±ro bharitabh±ro bharito at²va bh±rito. Tath± tena pak±rena aha½ r±gaggidosaggimohaggisaªkh±tehi t²hi agg²hi ¹ayham±no, giri½ uddharito yath± mah±merupabbata½ uddharitv± ukkhipitv± s²se µhapito bhavabh±rena bhavasa½s±ruppattibh±rena, bharito dukkhito bhavesu sa½sari½ paribbhaminti sambandho. 354. Oropito ca me bh±roti id±ni pabbajitak±lato paµµh±ya so bhavabh±ro may± oropito nikkhitto. Bhav± uggh±µit± may±ti sabbe nava bhav± may± viddha½sit±. Sakyaputtassa bhagavato s±sane ya½ karaº²ya½ kattabba½ maggapaµip±µiy± kilesaviddha½sanakamma½ atthi, ta½ sabba½ may± katanti attho. 355. Puna attano visesa½ dassento y±vat± buddhakhettamh²ti-±dim±ha. Tattha y±vat± yattake dasasahassacakkav±¼asaªkh±te buddhakhette sakyapuªgava½ sakyakulajeµµhaka½ bhagavanta½ µhapetv± avasesasattesu kocipi paññ±ya me may± samo natth²ti d²peti. Ten±ha– “aha½ aggomhi paññ±ya, sadiso me na vijjat²”ti. 356. Puna attano ±nubh±va½ pak±sento sam±dhimh²ty±dim±ha. Ta½ suviññeyyameva. 360. Jh±navimokkh±nakhippapaµil±bh²ti paµhamajjh±n±d²na½ jh±n±na½ lokato vimuccanato “vimokkhan”ti saªkha½ gat±na½ aµµhanna½ lokuttaravimokkh±nañca khippal±bh² s²gha½ p±puº±t²ti attho. 362. Eva½ mah±nubh±vass±pi attano sabrahmac±r²su g±ravabahum±nata½ pak±sento uddhatavisov±ti-±dim±ha. Tattha uddhataviso upp±µitaghoraviso sappo iva chinnavis±ºova chinditasiªgo usabho iva aha½ id±ni nikkhittam±nadappova cha¹¹itagottamad±dim±nadappova gaºa½ saªghassa santika½ garug±ravena ±darabahum±nena upemi upagacch±mi. 363. Id±ni attano paññ±ya mahattata½ pak±sento yadir³pin²ti-±dim±ha. Evar³p± me mahat² paññ± ar³pin² sam±n± yadi r³pin² bhaveyya, tad± me mama paññ± vasupat²na½ pathavissar±na½ r±j³na½ sameyya sam± bhaveyy±ti adhipp±yo. Eva½ attano paññ±ya mahattabh±va½ dassetv± tato pubbeniv±s±nussatiñ±ºena pubbe kamma½ saritv± anomadassiss±ti-±dim±ha. Tattha anomadassissa bhagavato may± kat±ya ñ±ºathoman±ya phala½ eta½ mama paññ±mahattanti attho. 364. Pavattita½ dhammacakkanti ettha cakka-saddo pan±ya½ “catucakkay±nan”ti-±d²su v±hane vattati. “Pavattite ca pana bhagavat± dhammacakke”ti-±d²su (mah±va. 17; sa½. ni. 5.1081) desan±ya½. “Cakka½ vattaya sabbap±ºinan”ti-±d²su (j±. 1.7.149) d±namayapuññakiriy±ya½. “Cakka½ vatteti ahorattan”ti-±d²su iriy±pathe. “Icch±hatassa posassa, cakka½ bhamati matthake”ti-±d²su (j±. 1.1.104; 1.5.103) khuracakke “r±j± cakkavatt² cakk±nubh±vena vattanako”ti-±d²su (itivu. 22; d². ni. 1.258) ratanacakke. Idha pan±ya½ desan±ya½. T±din± t±diguºasamann±gatena sakyaputtena gotamasambuddhena pavattita½ desita½ piµakattayasaªkh±ta½ dhammacakka½ aha½ samm± avipar²tena anuvattemi anugantv± vattemi, desemi desana½ karomi. Ida½ anuvattana½ desitassa anugantv± pacch± desana½ purimabuddh±na½ kat±ya ñ±ºathoman±ya phalanti sambandho. 365. Tato sappuris³panissayayonisomanasik±r±dipuññaphala½ dassento m± me kad±ci p±picchoti-±dim±ha. Tattha p±piccho l±mak±ya icch±ya samann±gato p±pac±r² puggalo ca µh±nanisajj±d²su vattapaµivattakaraºe kus²to ca jh±nasam±dhimaggabh±van±d²su h²nav²riyo ca ganthadhuravipassan±dhuravirahitatt± appassuto ca ±cariyupajjh±y±d²su ±c±ravirahitatt± an±c±ro ca puggalo kad±ci k±le katthaci µh±ne me may± saha sameto sam±gato m± ahu m± bhavat³ti sambandho. 366. Bahussutoti pariyattipaµivedhavasena duvidho bahussuto ca puggalo. Medh±v²ti medh±ya paññ±ya samann±gato ca. S²lesu susam±hitoti catup±risuddhis²lamaggasampayuttas²la-aµµhaªguposathas²l±d²su suµµhu ±hito µhapitacitto ca. Cetosamath±nuyuttoti cittassa ek²bh±vamanuyutto ca puggalo. Api muddhani tiµµhatu evar³po puggalo mayha½ muddhani sirasi api tiµµhat³ti attho. 367. Attano laddhaphal±nisa½sa½ vatv± tatthaññe niyojento ta½ vo vad±mi bhaddanteti-±dim±ha. Ta½ suviññeyyameva. 368-9. Yamahanti ya½ assajitthera½ aha½ paµhama½ ±dimhi disv± sot±pattimaggapaµil±bhena sakk±yadiµµh±d²na½ kiles±na½ pah²natt± vimalo malarahito ahu½ ahosi, so assajitthero me mayha½ ±cariyo lokuttaradhammasikkh±pako ahu½. Aha½ tassa savan±ya anus±sanena ajja dhammasen±pati ahu½. Sabbattha sabbesu guºesu p±rami½ patto pariyos±na½ patto an±savo nikkileso vihar±mi. 370. Attano ±cariye sag±rava½ dassento yo me ±cariyoti-±dim±ha. Yo assaji n±ma thero satthu s±vako me mayha½ ±cariyo ±si ahosi, so thero yassa½ dis±ya½ yasmi½ dis±bh±ge vasati, aha½ ta½ dis±bh±ga½ uss²samhi s²suparibh±ge karom²ti sambandho. 371. Tato attano µh±nantarappattabh±va½ dassento mama kammanti-±dim±ha. Gotamo bhagav± sakyapuªgavo sakyakulaketu sabbaññutaññ±ºena mama pubbe katakamma½ saritv±na ñatv± bhikkhusaªghamajjhe nisinno aggaµµh±ne aggas±vakaµµh±ne ma½ µhapes²ti sambandho. 374. Atthapaµisambhid±, dhammapaµisambhid±, niruttipaµisambhid±, paµibh±napaµisambhid±ti im± catasso paµisambhid± ca, t±sa½ bhedo paµisambhid±magge (paµi. ma. 1.76; vibha. 718) vuttoyeva. Catumaggacatuphalavasena v± r³p±r³pajh±navasena v± aµµha vimokkh± sa½s±ravimuccanadhamm± ca iddhividh±dayo cha abhiññ±yo ca sacchikat± paccakkha½ kat±. Kata½ buddhassa s±sananti buddhassa anusiµµhi ov±dasaªkh±ta½ s±sana½ kata½ arahattamaggañ±ºena nipph±ditanti attho. Ittha½ sudanti ettha itthanti nidassanatthe nip±to, imin± pak±ren±ti attho. Tena sakalas±riputt±pad±na½ nidasseti. Sudanti padap³raºe nip±to. ¾yasm±ti garug±rav±dhivacana½. S±riputtoti m±tu n±mavasena katan±madheyyo thero. Im± g±th±yoti im± sakal± s±riputtatther±pad±nag±th±yo abh±si kathesi. Itisaddo parisam±panatthe nip±to, sakala½ s±riputt±pad±na½ niµµhitanti attho.
S±riputtatthera-apad±navaººan± samatt±.