Tattha vipiµµhikatv±n±ti piµµhito katv±, cha¹¹etv± vijahitv±ti attho Sukhañca dukkhanti k±yika½ s±t±s±ta½. Somanassadomanassanti cetasika½ s±t±s±ta½. Upekkhanti catutthajjh±nupekkha½. Samathanti catutthajjh±nasam±dhi½ eva. Visuddhanti pañcan²varaºavitakkavic±rap²tisukhasaªkh±tehi navahi paccan²kadhammehi vimuttatt± atisuddha½, niddhantasuvaººamiva vigat³pakkilesanti attho.
Aya½ pana yojan±– vipiµµhikatv±na sukhañca dukkhañca pubbeva, paµhamajjh±n³pac±reyeva dukkha½ tatiyajjh±n³pac±reyeva sukhanti adhipp±yo. Puna ±dito vutta½ ca-k±ra½ parato netv± “somanassa½ domanassañca vipiµµhikatv±na pubbev±”ti adhik±ro. Tena somanassa½ catutthajjh±n³pac±re, domanassañca dutiyajjh±n³pac±reyev±ti d²peti. Et±ni hi etesa½ pariy±yato pah±naµµh±n±ni. Nippariy±yato pana dukkhassa paµhamajjh±na½, domanassassa dutiyajjh±na½, sukhassa tatiyajjh±na½, somanassassa catutthajjh±na½ pah±naµµh±na½. Yath±ha– “paµhama½ jh±na½ upasampajja viharati etthuppanna½ dukkhindriya½ aparisesa½ nirujjhat²”ti-±dika½ (sa½. ni. 5.510) sabba½ aµµhas±liniy± dhammasaªgahaµµhakath±ya½ (dha. sa. aµµha. 165) vutta½. Yath± pubbev±ti t²su paµhamajjh±n±d²su dukkhadomanassasukh±ni vipiµµhikatv± evamettha catutthajjh±ne somanassa½ vipiµµhikatv± im±ya paµipad±ya laddh±nupekkha½ samatha½ visuddha½ eko careti. Sesa½ vuttanayamev±ti.

Vipiµµhig±th±vaººan± niµµhit±.

124. ¾raddhav²riyoti k± uppatti? Aññataro kira paccantar±j± sahassayodhabalak±yo rajjena khuddako, paññ±ya mahanto ahosi. So ekadivasa½ “kiñc±pi aha½ khuddako rajjena, paññavat± pana sakk± sakalajambud²pa½ gahetun”ti cintetv± s±mantarañño d³ta½ p±hesi– “satt±habbhantare me rajja½ v± detu yuddha½ v±”ti. Tato so attano amacce sannip±t±petv± ±ha– “may± tumhe an±pucch±yeva s±hasa½ kamma½ kata½, amukassa rañño eva½ pesita½, ki½ k±tabban”ti? Te ±ha½su– “sakk±, mah±r±ja, so d³to nivattetun”ti. “Na sakk±, gato bhavissat²”ti. “Yadi eva½ vin±sitamh± tay±, tena hi dukkha½ aññassa satthena maritu½, handa, maya½ aññamañña½ paharitv± mar±ma, att±na½ paharitv± mar±ma, ubbandh±ma, visa½ kh±d±m±”ti. Eva½ etesu ekameko maraºameva sa½vaººeti. Tato r±j± “ki½ me imehi, atthi, bhaºe, mayha½ yodh±”ti ±ha. Atha “aha½ mah±r±ja yodho, aha½ mah±r±ja yodho”ti yodhasahassa½ uµµhahi.
R±j± “ete upaparikkhiss±m²”ti mahanta½ citaka½ sajj±petv± ±ha– “may±, bhaºe, ida½ s±hasa½ kata½, ta½ me amacc± paµikkosanti, sv±ha½ citaka½ pavisiss±mi. Ko may± saddhi½ pavisissati, kena mayha½ j²vita½ pariccattan”ti? Eva½ vutte pañcasat± yodh± uµµhahi½su “maya½, mah±r±ja, pavisiss±m±”ti. Tato r±j± itare pañcasate ±ha– “tumhe d±ni, t±t±, ki½ karissath±”ti? Te ±ha½su– “n±ya½, mah±r±ja, purisak±ro, itthicariy± es±, apica mah±r±jena paµirañño d³to pesito, te maya½ tena raññ± saddhi½ yujjhitv± mariss±m±”ti. Tato r±j± “pariccatta½ tumhehi mama j²vitan”ti caturaªgini½ sena½ sannayhitv± tena yodhasahassena parivuto gantv± rajjas²m±ya nis²di.
Sopi paµir±j± ta½ pavatti½ sutv± “are, so khuddakar±j± mama d±sass±pi nappahot²”ti dussitv± sabba½ balak±ya½ ±d±ya yujjhitu½ nikkhami. Khuddakar±j± ta½ abbhuyy±ta½ disv± balak±ya½ ±ha– “t±t±, tumhe na bahuk±, sabbe sampiº¹itv± asicamma½ gahetv± s²gha½ imassa rañño purato ujuka½ eva gacchath±”ti. Te tath± aka½su. Athassa s± sen± dvidh± bhinditv± antaramad±si. Te ta½ r±j±na½ j²vagg±ha½ gahetv± attano rañño “ta½ m±ress±m²”ti ±gacchantassa ada½su. Paµir±j± ta½ abhaya½ y±ci. R±j± tassa abhaya½ datv± sapatha½ k±r±petv± attano vase katv± tena saha añña½ r±j±na½ abbhuggantv± tassa rajjas²m±ya µhatv± pesesi– “rajja½ v± me detu yuddha½ v±”ti. So “aha½ ekayuddhampi na sah±m²”ti rajja½ niyy±desi. Etenup±yena sabbe r±j±no gahetv± ante b±r±ºasir±j±nampi aggahesi.
So ekasatar±japarivuto sakalajambud²parajja½ anus±santo cintesi– “aha½ pubbe khuddako ahosi½, somhi id±ni attano ñ±ºasampattiy± sakalajambud²pamaº¹alassa issaro r±j± j±to. Ta½ kho pana me ñ±ºa½ lokiyav²riyasampayutta½, neva nibbid±ya na vir±g±ya sa½vattati, ya½n³n±ha½ imin± ñ±ºena lokuttaradhamma½ gaveseyyan”ti. Tato b±r±ºasirañño rajja½ datv± puttad±rañca sakajanapadeyeva µhapetv± sabba½ pah±ya pabbajitv± vipassana½ ±rabhitv± paccekabodhi½ sacchikatv± attano v²riyasampatti½ d²pento ima½ ud±nag±tha½ abh±si.
Tattha ±raddha½ v²riya½ ass±ti ±raddhav²riyo. Etena attano mah±v²riyata½ dasseti. Paramattho vuccati nibb±na½, paramatthassa patti paramatthapatti, tass± paramatthapattiy±. Etena v²riy±rambhena pattabba½ phala½ dasseti. Al²nacittoti etena v²riy³patthambh±na½ cittacetasik±na½ al²nata½ dasseti. Akus²tavutt²ti etena µh±nacaªkam±d²su k±yassa anavas²dana½ dasseti. Da¼hanikkamoti etena “k±ma½ taco ca nh±ru c±”ti (ma. ni. 2.184; a. ni. 2.5; mah±ni. 196) eva½ pavatta½ padahanav²riya½ dasseti, ya½ ta½ anupubbasikkh±d²su padahanto “k±yena ceva paramatthasacca½ sacchikarot²”ti vuccati. Atha v± etena maggasampayutta½ v²riya½ dasseti. Tampi da¼hañca bh±van±p±rip³rigatatt±, nikkamo ca sabbaso paµipakkh± nikkhantatt±, tasm± ta½samaªg²puggalopi da¼ho nikkamo ass±ti “da¼hanikkamo”ti vuccati. Th±mabal³papannoti maggakkhaºe k±yath±mena ca ñ±ºabalena ca upapanno. Atha v± th±mabh³tena balena upapanno, thirañ±ºabal³papannoti vutta½ hoti. Etena tassa v²riyassa vipassan±ñ±ºasampayoga½ d²pento yogapadh±nabh±va½ s±dheti. Pubbabh±gamajjhima-ukkaµµhav²riyavasena v± tayopi p±d± yojetabb±. Sesa½ vuttanayamev±ti.

¾raddhav²riyag±th±vaººan± niµµhit±.

125. Paµisall±nanti k± uppatti? Imiss± g±th±ya ±varaºag±th±ya viya uppatti, natthi koci viseso. Atthavaººan±ya panass± paµisall±nanti tehi tehi sattasaªkh±rehi paµinivattitv± sall±na½, ekamantasevit± ek²bh±vo k±yavivekoti attho. Jh±nanti paccan²kajh±panato ±rammaºalakkhaº³panijjh±nato ca cittaviveko vuccati. Tattha aµµha sam±pattiyo n²varaº±dipaccan²kajh±panato kasiº±di-±rammaº³panijjh±nato ca “jh±nan”ti vuccati. Vipassan±maggaphal±ni sattasaññ±dipaccan²kajh±panato lakkhaº³panijjh±nato ca “jh±nan”i vuccati. Idha pana ±rammaº³panijjh±nameva adhippeta½. Evameta½ paµisall±nañca jh±nañca ariñcam±no ajaham±no anissajjam±no. Dhammes³ti vipassan³pagesu pañcakkhandh±didhammesu. Niccanti satata½ samita½ abbokiººa½. Anudhammac±r²ti te dhamme ±rabbha pavattanena anugata½ vipassan±dhamma½ caram±no. Atha v± dhammes³ti ettha dhamm±ti navalokuttaradhamm±, tesa½ dhamm±na½ anulomo dhammoti anudhammo, vipassan±yeta½ adhivacana½. Tattha “dhamm±na½ nicca½ anudhammac±r²”ti vattabbe g±th±bandhasukhattha½ vibhattibyattayena “dhammes³”ti vutta½ siy±. ¾d²nava½ sammasit± bhaves³ti t±ya anudhammac±rit±saªkh±t±ya vipassan±ya anicc±k±r±didosa½ t²su bhavesu samanupassanto eva½ im±ya k±yacittavivekasikh±pattavipassan±saªkh±t±ya paµipad±ya adhigatoti vattabbo eko careti eva½ yojan± veditabb±.

Paµisall±nag±th±vaººan± niµµhit±.

126. Taºhakkhayanti k± uppatti? Aññataro kira b±r±ºasir±j± mahaccar±j±nubh±vena nagara½ padakkhiºa½ karoti. Tassa sar²rasobh±ya ±vajjitahaday± satt± purato gacchant±pi nivattitv± tameva ullokenti, pacchato gacchant±pi, ubhohi passehi gacchant±pi. Pakatiy± eva hi buddhadassane puººacandasamuddar±jadassane ca atitto loko. Atha aññatar± kuµumbiyabhariy±pi uparip±s±dagat± s²hapañjara½ vivaritv± olokayam±n± aµµh±si. R±j± ta½ disv± paµibaddhacitto hutv± amacca½ ±º±pesi– “j±n±hi t±va, bhaºe, ‘aya½ itth² sas±mik± v± as±mik± v±”’ti? So ñatv± “sas±mik±, dev±”ti ±rocesi. Atha r±j± cintesi– “im± v²satisahassan±µakitthiyo devacchar±yo viya ma½ eva eka½ abhiram±penti, so d±n±ha½ et±pi atussitv± parassa itthiy± taºha½ upp±desi½. S± uppann± ap±yameva ±ka¹¹hat²”ti taºh±ya ±d²nava½ disv± “handa, na½ niggaºh±m²”ti rajja½ pah±ya pabbajitv± vipassanto paccekabodhi½ sacchikatv± ima½ ud±nag±tha½ abh±si.
Tattha taºhakkhayanti nibb±na½, eva½ diµµh±d²nav±ya v± taºh±ya appavatti½. Appamattoti s±taccak±r², sakkaccak±r². Ane¼am³goti al±l±mukho. Atha v± ane¼o ca am³go ca, paº¹ito byattoti vutta½ hoti. Hitasukhasamp±paka½ sutamassa atth²ti sutav±, ±gamasampannoti vutta½ hoti. Sat²m±ti cirakat±d²na½ anussarit±. Saªkh±tadhammoti dhamm³paparikkh±ya pariññ±tadhammo. Niyatoti ariyamaggena niyatabh±vappatto. Padh±nav±ti sammappadh±nav²riyasampanno. Uppaµip±µiy± esa p±µho yojetabbo. Evameva tehi appam±d±d²hi samann±gato niy±masamp±pakena padh±nena padh±nav±, tena padh±nena sampattaniy±mato niyato, tato arahattappattiy± saªkh±tadhammo. Arah± hi puna saªkh±tabb±bh±vato “saªkh±tadhammo”ti vuccati. Yath±ha– “ye ca saªkh±tadhamm±se, ye ca sekh± puth³ idh±”ti (su. ni. 1044; c³¼ani. ajitam±ºavapucch±niddesa 7). Sesa½ vuttanayamev±ti.

Taºhakkhayag±th±vaººan± niµµhit±.

127. S²hov±ti k± uppatti? Aññatarassa kira b±r±ºasirañño d³re uyy±na½ hoti, so pageva uµµh±ya uyy±na½ gacchanto antar±magge y±n± oruyha udakaµµh±na½ upagato “mukha½ dhoviss±m²”ti. Tasmiñca padese s²h² s²hapotaka½ janetv± gocar±ya gat±. R±japuriso ta½ disv± “s²hapotako, dev±”ti ±rocesi. R±j± “s²ho kira kassaci na bh±yat²”ti ta½ upaparikkhitu½ bheri-±d²ni ±koµ±pesi, s²hapotako ta½ sadda½ sutv±pi tatheva sayi. Atha y±vatatiya½ ±koµ±pesi. So tatiyav±re s²sa½ ukkhipitv± sabba½ parisa½ oloketv± tatheva sayi. Atha r±j± “y±vassa m±t± n±gacchati, t±va gacch±m±”ti vatv± gacchanto cintesi– “tadahuj±topi s²hapotako na santasati na bh±yati, kud±ssu n±m±hampi taºh±diµµhiparit±sa½ cha¹¹etv± na santaseyya½ na bh±yeyyan”ti? So ta½ ±rammaºa½ gahetv± gacchanto puna kevaµµehi macche gahetv± s±kh±su bandhitv± pas±rite j±le v±ta½ asaªga½yeva gaccham±na½ disv± tasmi½ nimitta½ aggahesi– “kud±ssu n±m±hampi taºh±diµµhimohaj±la½ ph±letv± eva½ asajjam±no gaccheyyan”ti?
Atha uyy±na½ gantv± sil±paµµapokkharaºiy± t²re nisinno v±tabbh±hat±ni padum±ni onamitv± udaka½ phusitv± v±tavigame puna yath±µh±ne µhit±ni udakena anupalitt±ni disv± tasmi½ nimitta½ aggahesi– “kud±ssu n±m±hampi yath± et±ni udake j±t±ni udakena anupalitt±ni tiµµhanti. Eva½ loke j±to lokena anupalitto tiµµheyyan”ti. So punappuna½ “yath± s²ho v±to padum±ni, eva½ asantasantena asajjam±nena anupalittena bhavitabban”ti cintetv± rajja½ pah±ya pabbajitv± vipassanto paccekabodhi½ sacchikatv± ima½ ud±nag±tha½ abh±si.