Tattha et²ti ²ti, ±gantuk±na½ akusalabh±g²na½ byasanahet³na½ eta½ adhivacana½. Tasm± k±maguº±pi ete anekabyasan±vahaµµhena anatth±na½ sannip±taµµhena ca ²ti. Gaº¹opi asuci½ paggharati, uddhum±taparipakkaparibhinno hoti. Tasm± ete kiles±sucipaggharaºato upp±dajar±bhaªgehi uddhum±taparipakkaparibhinnabh±vato ca gaº¹o. Upaddavat²ti upaddavo, anattha½ janento abhibhavati ajjhottharat²ti attho, r±gagaº¹±d²nametamadhivacana½. Tasm± k±maguº±pete aviditanibb±natth±vahahetut±ya sabbupaddavakammaparivatthut±ya ca upaddavo. Yasm± panete kiles±turabh±va½ janent± s²lasaªkh±ta½ ±rogya½ loluppa½ v± upp±dent± p±katikameva ±rogya½ vilumpanti, tasm± imin± ±rogyavilumpanaµµhena rogo. Abbhantaramanupaviµµhaµµhena pana antotudanaµµhena ca dunn²haraº²yaµµhena ca salla½. Diµµhadhammikasampar±yikabhay±vahanato bhaya½. Me etanti meta½. Sesamettha p±kaµameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbanti.
¿tig±th±vaººan± niµµhit±.
108. S²tañc±ti k± uppatti? B±r±ºasiya½ kira s²t±lukabrahmadatto n±ma r±j± ahosi. So pabbajitv± araññe tiºakuµik±ya viharati. Tasmiñca padese s²te s²ta½, uºhe daºhameva hoti abbhok±satt± padesassa. Gocarag±me bhikkh± y±vadattha½ na labbhati, p±n²yampi dullabha½, v±t±tapa¹a½sasar²sap±pi b±dhenti. Tassa etadahosi– “ito a¹¹hayojanamatte sampanno padeso, tattha sabbepi ete parissay± natthi, ya½n³n±ha½ tattha gaccheyya½, ph±suka½ viharantena sakk± sukhamadhigantun”ti? Tassa puna ahosi– “pabbajit± n±ma na paccayagiddh± honti, evar³pañca citta½ attano vase vatt±penti, na cittassa vase vattanti, n±ha½ gamiss±m²”ti eva½ paccavekkhitv± na agam±si. Eva½ y±vatatiyaka½ uppannacitta½ paccavekkhitv± nivattesi. Tato tattheva satta vass±ni vasitv± samm± paµipajjam±no paccekabodhi½ sacchikatv± ima½ ud±nag±tha½ bh±sitv± nandam³lakapabbh±ra½ agam±si. Tattha s²tañc±ti s²ta½ duvidha½ abbhantaradh±tukkhobhapaccayañca b±hiradh±tukkhobhapaccayañca, tath± uºhampi. Þa½s±ti piªgalamakkhik±. Sar²sap±ti ye keci d²ghaj±tik± sarant± gacchanti. Sesa½ p±kaµameva. Nigamanampi vuttanayeneva veditabbanti.
S²t±lukag±th±vaººan± niµµhit±.
109. N±gov±ti k± uppatti? B±r±ºasiya½ kira aññataro r±j± v²sati vass±ni rajja½ k±retv± k±laªkato niraye v²sati vass±ni eva paccitv±, himavantappadese hatthiyoniya½ uppajjitv± sañj±takkhandho padumavaººasakalasar²ro u¼±ro y³thapati mah±n±go ahosi. Tassa obhaggobhaggas±kh±bhaªg±ni hatthich±p±va kh±danti, og±hepi na½ hatthiniyo kaddamena vilimpi½su, sabba½ p±lileyyakan±gasseva ahosi. So y³th± nibbijjitv± pakk±mi. Tato na½ pad±nus±rena y³th± anubandhanti, eva½ y±vatatiya½ pakkantampi anubandhi½suyeva. Tato cintesi “id±ni mayha½ nattako b±r±ºasiya½ rajja½ k±reti, ya½n³n±ha½ attano purimaj±tiy± uyy±na½ gaccheyya½. Tatra so ma½ rakkhissat²”ti. Tato rattiya½ niddupagate y³the y³tha½ pah±ya tameva uyy±na½ p±visi. Uyy±nap±lo disv± rañño ±rocesi. R±j± “hatthi½ gahess±m²”ti sen±ya pariv±resi. Hatth² r±j±nameva abhimukho gacchati. R±j± “ma½ abhimukho et²”ti khurappa½ sannayhitv± aµµh±si. Tato hatth² “vijjheyy±pi ma½ eso”ti m±nusik±ya v±c±ya “brahmadatta, m± ma½ vijjha, aha½ te ayyako”ti ±ha. R±j± “ki½ bhaºas²”ti sabba½ pucchi. Hatth²pi rajje ca narake ca hatthiyoniyañca pavatti½ sabba½ ±rocesi. R±j± “sundara½ m± bh±yi, m± kañci bhi½s±peh²”ti hatthino vaµµañca ±rakkhake ca hatthibhaº¹e ca upaµµh±pesi. Athekadivasa½ r±j± hatthikkhandhavaragato “aya½ v²sati vass±ni rajja½ k±retv± niraye paccitv± pakk±vasesena tiracch±nayoniya½ uppanno, tatth±pi gaºasa½v±sasaªghaµµana½ asahanto idh±gatosi, aho dukkhova gaºasa½v±so, ek²bh±vo eva pana sukho”ti cintetv± tattheva vipassana½ ±rabhitv± paccekabodhi½ sacch±k±si. Ta½ lokuttarasukhena sukhita½ amacc± upasaªkamitv± paºip±ta½ katv± “y±nak±lo, mah±r±j±”ti ±ha½su. Tato “n±ha½, r±j±”ti vatv± purimanayeneva ima½ g±thamabh±si. S± padatthato p±kaµ± eva. Aya½ panettha adhipp±yayojan±– s± ca kho yuttivaseneva, na anussavavasena. Yath± aya½ hatth² ariyakantesu s²lesu dantatt± adantabh³mi½ n±gacchat²ti v±, sar²ramahantat±ya v± n±go, eva½ kud±ssu n±m±hampi ariyakantesu s²lesu dantatt± adantabh³mi½ n±gamanena, ±gumakaraºena, puna itthatta½ an±gamanena ca guºasar²ramahantat±ya v± n±go bhaveyya½. Yath± cesa y³th±ni vivajjayitv± ekacariyasukhena yath±bhiranta½ vihara½ araññe eko care khaggavis±ºakappo, kud±ssu n±m±hampi eva½ gaºa½ vivajjetv± ekavih±rasukhena yath±bhiranta½ vihara½ araññe attano yath± yath± sukha½, tath± tath± yattaka½ v± icch±mi, tattaka½ araññe niv±sa½ eko care khaggavis±ºakappo eko careyyanti attho. Yath± cesa susaºµhitakkhandhamahantat±ya sañj±takkhandho, kud±ssu n±m±hampi eva½ asekhas²lakkhandhamahantat±ya sañj±takkhandho bhaveyya½. Yath± cesa padumasadisagattat±ya v±, padumakule uppannat±ya v± padum², kud±ssu n±m±hampi eva½ padumasadisa-ujukat±ya v±, ariyaj±tipadume uppannat±ya v± padum² bhaveyya½. Yath± cesa th±mabal±d²hi u¼±ro, kud±ssu n±m±hampi eva½ parisuddhak±yasam±c±rat±d²hi s²lasam±dhinibbedhikapaññ±d²hi v± u¼±ro bhaveyyanti. Eva½ cintento vipassana½ ±rabhitv± paccekabodhi½ adhigatomh²ti.
N±gag±th±vaººan± niµµhit±.
110. Aµµh±natanti k± uppatti? B±r±ºasirañño kira putto daharo eva sam±no pabbajituk±mo m±t±pitaro y±ci. M±t±pitaro na½ niv±renti. So niv±riyam±nopi nibandhatiyeva “pabbajiss±m²”ti. Tato pubbe vuttaseµµhiputta½ viya sabba½ vatv± anuj±ni½su. “Pabbajitv± ca uyy±neyeva vasitabban”ti paµij±n±pesu½, so tath± ak±si. Tassa m±t± p±tova v²satisahassan±µakitthiparivut± uyy±na½ gantv± putta½ y±gu½ p±yetv± antar± khajjak±d²ni ca kh±d±petv± y±va majjhanhikasamay± tena saddhi½ samullapitv± nagara½ pavisati. Pit±pi majjhanhike ±gantv± ta½ bhojetv± attan±pi bhuñjitv± divasa½ tena saddhi½ samullapitv± s±yanhasamaya½ paµijagganakapurise µhapetv± nagara½ pavisati. So eva½ rattindiva½ avivitto viharati. Tena kho pana samayena ±diccabandhu n±ma paccekabuddho nandam³lakapabbh±re viharati. So ±vajjento ta½ addasa– “aya½ kum±ro pabbajitu½ asakkhi, jaµa½ chinditu½ na sakkot²”ti. Tato para½ ±vajji– “attano dhammat±ya nibbijjissati nu kho, no”ti. Atha “dhammat±ya nibbindanto aticira½ bhavissat²”ti ñatv± “tassa ±rammaºa½ dassess±m²”ti purimanayeneva manosil±talato ±gantv± uyy±ne aµµh±si. R±japaris± disv± “paccekabuddho ±gato, mah±r±j±”ti ±rocesi. R±j± “id±ni me putto paccekabuddhena saddhi½ anukkaºµhito vasissat²”ti pamuditamano hutv± paccekabuddha½ sakkacca½ upaµµhahitv± tattheva v±sa½ y±citv± paººas±l±div±vih±racaªkam±disabba½ k±retv± v±sesi. So tattha vasanto ekadivasa½ ok±sa½ labhitv± kum±ra½ pucchi– “kosi tvan”ti? “Aha½ pabbajito”ti. “Pabbajit± n±ma na ²dis± hont²”ti. Atha “bhante, k²dis± honti, ki½ mayha½ ananucchavikan”ti vutte “tva½ attano ananucchavika½ na pekkhasi, nanu te m±t± v²satisahassitth²ti saddhi½ pubbaºhasamaye ±gacchant² uyy±na½ avivitta½ karoti, pit± cassa mahat± balak±yena s±yanhasamaye jagganakaparis± sakala½ ratti½, pabbajit± n±ma tava sadis± na honti, ²dis± pana hont²”ti tattha µhitasseva iddhiy± himavante aññatara½ vih±ra½ dassesi. So tattha paccekabuddhe ±lambanaphalaka½ niss±ya µhite ca caªkamante ca rajanakakammas³cikamm±d²ni karonte ca disv± ±ha– “tumhe idha n±gacchatha, pabbajj± ca tumhehi anuññ±t±”ti “¾ma, pabbajj± anuññ±t±, pabbajitak±lato paµµh±ya samaº± n±ma attano nissaraºa½ k±tu½, padesañca icchita½ patthita½ gantu½ labhanti, ettaka½va vaµµat²”ti vatv± ±k±se µhatv± aµµh±na ta½ saªgaºik±ratassa, ya½ phassaye s±mayika½ vimuttinti ima½ upa¹¹hug±tha½ vatv± dissam±noyeva ±k±sena nandam³lakapabbh±ra½ agam±si. Eva½ gate paccekabuddhe so attano paººas±la½ pavisitv± nipajji. ¾rakkhapurisopi “sayito kum±ro, id±ni kuhi½ gamissat²”ti pamatto nidda½ okkami. So tassa pamattabh±va½ ñatv± pattac²varam±d±ya arañña½ p±visi. Tatra ca µhito vipassana½ ±rabhitv± paccekabodhi½ sacchikatv± paccekabuddhaµµh±na½ gato. Tatra ca “kathamadhigatan”ti pucchito ±diccabandhun± vutta½ upa¹¹hag±tha½ paripuººa½ katv± abh±si. Tassattho– aµµh±na tanti aµµh±na½ ta½, ak±raºa½ tanti vutta½ hoti. Anun±sikalopo kato “ariyasacc±na dassanan”ti-±d²su (khu. p±. 5.11; su. ni. 270) viya. Saªgaºik±ratass±ti gaº±bhiratassa. Yanti k±raºavacanameta½ “ya½ hir²yati hir²yitabben±”ti-±d²su (dha. sa. 30) viya. Phassayeti adhigacche. S±mayika½ vimuttinti lokiyasam±patti½. S± hi appitappitasamaye eva paccatthikehi vimuccanato “s±mayik± vimutt²”ti vuccati. Ta½ s±mayika½ vimutti½. Aµµh±na½ ta½, na ta½ k±raºa½ vijjati saªgaºik±ratassa, yena k±raºena vimutti½ phassaye iti eta½ ±diccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma saªgaºik±rati½ pah±ya yoniso paµipajjanto adhigatomh²ti ±ha. Sesa½ vuttanayamev±ti.
Aµµh±nag±th±vaººan± niµµhit±.
Dutiyavaggo niµµhito.
111. Diµµh²vis³k±n²ti k± uppatti? Aññataro kira b±r±ºasir±j± rahogato cintesi– “yath± s²t±d²na½ paµigh±tak±ni uºh±d²ni atthi, atthi nu kho eva½ vaµµapaµigh±taka½ vivaµµa½, no”ti? So amacce pucchi– “vivaµµa½ j±n±th±”ti? Te “j±n±ma, mah±r±j±”ti ±ha½su. R±j± “ki½ tan”ti? Tato “antav± loko”ti-±din± nayena sassatuccheda½ kathesu½. R±j± “ime na j±nanti, sabbepime diµµhigatik±”ti sayameva tesa½ vilomatañca ayuttatañca disv± “vaµµapaµigh±taka½ vivaµµa½ atthi, ta½ gavesitabban”ti cintetv± rajja½ pah±ya pabbajitv± vipassanto paccekabodhi½ sacch±k±si. Imañca ud±nag±tha½ abh±si paccekabuddh±na½ majjhe by±karaºag±thañca. Tassattho– diµµh²vis³k±n²ti dv±saµµhidiµµhigat±ni. T±ni hi maggasamm±diµµhiy± vis³kaµµhena vijjhanaµµhena vilomaµµhena ca vis³k±ni, eva½ diµµhiy± vis³k±ni, diµµhi eva v± vis³k±ni diµµhivis³k±ni. Up±tivattoti dassanamaggena atikkanto. Patto niy±manti avinip±tadhammat±ya sambodhipar±yaºat±ya ca niyatabh±va½ adhigato, sammattaniy±masaªkh±ta½ v± paµhamamagganti. Ett±vat± paµhamamaggakiccanipphatti ca tassa paµil±bho ca vutto. Id±ni paµiladdhamaggoti imin± sesamaggapaµil±bha½ dasseti. Uppannañ±ºomh²ti uppannapaccekabodhiñ±ºo amhi. Etena phala½ dasseti. Anaññaneyyoti aññehi ida½ saccanti na netabbo. Etena sayambhuta½ dasseti, patte v± paccekabodhiñ±ºe aññaneyyat±ya abh±v± saya½vasita½. Samathavipassan±ya v± diµµhivis³k±ni up±tivatto, ±dimaggena niy±ma½ patto, sesehi paµiladdhamaggo, phalañ±ºena uppannañ±ºo, ta½ sabba½ attan±va adhigatoti anaññaneyyoti. Sesa½ vuttanayeneva veditabbanti.