Tato r±jamanuss± ta½ pavatti½ rañño ±rocesu½. R±j± na saddahati. Dutiyampi tatiyampi ±rocesu½, tato r±j± nil²no sayameva disv± sabbe amacce sannip±t±petv± ±rocesi. Te “aya½ r±j±par±dhiko hatthaccheda½ arahati, p±daccheda½ arahat²”ti y±va s³le utt±sana½, t±va sabbakammak±raº±ni niddisi½su. R±j± “etassa vadhabandhanat±¼ane mayha½ vihi½s± uppajjeyya, j²vit± voropane p±º±tip±to bhaveyya, dhanaharaºe adinn±d±na½ bhaveyya, ala½ evar³pehi katehi, ima½ mama rajj± nikka¹¹hath±”ti ±ha. Amacc± ta½ nibbisaya½ aka½su. So attano dhanas±rañca puttad±rañca gahetv± paravisaya½ agam±si. Tattha r±j± sutv± “ki½ ±gatos²”ti pucchi. “Deva, icch±mi ta½ upaµµh±tun”ti. So ta½ sampaµicchi. Amacco katip±haccayena laddhaviss±so ta½ r±j±na½ etadavoca– “mah±r±ja amakkhika½ madhu½ pass±mi, ta½ kh±danto natth²”ti. R±j± “ki½ eta½ uppaº¹etuk±mo bhaºat²”ti na suº±ti. So antara½ labhitv± punapi suµµhutara½ vaººetv± avoca. R±j± “ki½ etan”ti pucchi. “B±r±ºasirajja½, dev±”ti. R±j± “ki½ ma½ netv± m±retuk±mos²”ti ±ha. So “m±, deva, eva½ avaca, yadi na saddahasi, manusse peseh²”ti. So manusse pesesi. Te gantv± gopura½ khaºitv± rañño sayanaghare uµµhahi½su. R±j± disv± “kissa ±gatatth±”ti pucchi. “Cor± maya½, mah±r±j±”ti. R±j± tesa½ dhana½ d±petv± “m± puna eva½ akatth±”ti ovaditv± vissajjesi. Te ±gantv± tassa rañño ±rocesu½. So punapi dvattikkhattu½ tatheva v²ma½sitv± “s²lav± r±j±”ti caturaªgini½ sena½ sannayhitv± s²mantare eka½ nagara½ upagamma tattha amaccassa p±hesi “nagara½ v± me dehi, yuddha½ v±”ti. So brahmadattassa rañño tamattha½ ±roc±pesi– “±º±petu, deva, ‘ki½ yujjh±mi, ud±hu nagara½ dem²”’ti. R±j± “na yujjhitabba½, nagara½ datv± idh±gacch±”ti pesesi. So tath± ak±si. Paµir±j±pi ta½ nagara½ gahetv± avasesanagaresupi tatheva d³ta½ pesesi. Tepi amacc± tatheva brahmadattassa ±rocetv± tena “na yujjhitabba½, idh±gantabban”ti vutt± b±r±ºasi½ ±gama½su. Tato amacc± brahmadatta½ ±ha½su– “mah±r±ja, tena saha yujjham±”ti. R±j± “mama p±º±tip±to bhavissat²”ti v±resi. Amacc± “maya½, mah±r±ja, ta½ j²vagg±ha½ gahetv± idheva ±ness±m±”ti n±n±-up±yehi r±j±na½ saññ±petv± “ehi, mah±r±j±”ti gantum±raddh±. R±j± “sace sattam±raºappaharaºavilumpanakamma½ na karotha, gacch±m²”ti bhaºati. Amacc± “na, deva, karoma, bhaya½ dassetv± pal±pem±”ti caturaªgini½ sena½ sannayhitv± ghaµesu d²pe pakkhipitv± ratti½ gacchi½su. Paµir±j± ta½ divasa½ b±r±ºasisam²pe nagara½ gahetv± id±ni kinti ratti½ sann±ha½ moc±petv± pamatto nidda½ okkami saddhi½ balak±yena. Tato amacc± brahmadattar±j±na½ ±d±ya paµirañño khandh±v±ra½ gantv± sabbaghaµehi d²pe n²har±petv± ekapajjota½ katv± ukkuµµhi½ aka½su. Paµirañño amacco mah±balak±ya½ disv± bh²to attano r±j±na½ upasaªkamitv± “uµµhehi amakkhika½ madhu½ kh±d±h²”ti mah±sadda½ ak±si. Tath± dutiyopi tatiyopi. Paµir±j± tena saddena paµibujjhitv± bhaya½ sant±sa½ ±pajji. Ukkuµµhisat±ni pavatti½su. So “paravacana½ saddahitv± amittahattha½ pattomh²”ti sabbaratti½ ta½ ta½ vippalapitv± dutiyadivase “dhammiko r±j±, uparodha½ na kareyya gantv± kham±pem²”ti cintetv± r±j±na½ upasaªkamitv± jaººukehi patiµµhahitv± “khama, mah±r±ja, mayha½ apar±dhan”ti ±ha. R±j± ta½ ovaditv± “uµµhehi, kham±mi te”ti ±ha. So raññ± eva½ vuttamatteyeva paramass±sappatto ahosi. B±r±ºasirañño sam²peyeva janapade rajja½ labhi. Te aññamañña½ sah±yak± ahesu½. Atha brahmadatto dvepi sen± sammodam±n± ekato µhit± disv± “mamevekassa citt±nurakkhaº±ya asmi½ mah±janak±ye khuddakamakkhik±ya pivanamattampi lohitabindu na uppanna½, aho s±dhu, aho suµµhu, sabbe satt± sukhit± hontu, aver± hontu, aby±pajj± hont³”ti mett±jh±na½ upp±detv± tadeva p±daka½ katv± saªkh±re sammasitv± paccekabodhiñ±ºa½ sacchikatv± sayambhuta½ p±puºi. Ta½ maggaphalasukhena sukhita½ hatthikkhandhe nisinna½ amacc± paºip±ta½ katv± ±ha½su– “y±nak±lo, mah±r±ja, vijitabalak±yassa sakk±ro k±tabbo, par±jitabalak±yassa bhattaparibbayo d±tabbo”ti. So ±ha– “n±ha½, bhaºe, r±j±, paccekabuddho n±m±han”ti. “Ki½ devo bhaºati, na edis± paccekabuddh± hont²”ti. “K²dis±, bhaºe, paccekabuddh±”ti? “Paccekabuddh± n±ma dvaªgulakesamass³ aµµhaparikkh±rayutt± bhavant²”ti. So dakkhiºahatthena s²sa½ par±masi, t±vadeva gihiliªga½ antaradh±yi, pabbajitaveso p±turahosi. Dvaªgulakesamassu aµµhaparikkh±rasamann±gato vassasatikattherasadiso ahosi. So catutthajjh±na½ sam±pajjitv± hatthikkhandhato veh±sa½ abbhuggantv± padumapupphe nis²di. Amacc± vanditv± “ki½, bhante, kammaµµh±na½, katha½ adhigatos²”ti pucchi½su. So yato assa mett±jh±nakammaµµh±na½ ahosi, tañca vipassana½ vipassitv± adhigato, tasm± tamattha½ dassento ud±nag±thañca by±karaºag±thañca ima½yeva g±tha½ abh±si “sabbesu bh³tesu nidh±ya daº¹an”ti. Tattha sabbes³ti anavasesesu. Bh³tes³ti sattesu. Ayamettha saªkhepo vitth±ra½ pana ratanasuttavaººan±ya½ vakkh±ma. Nidh±y±ti nikkhipitv±. Daº¹anti k±yavac²manodaº¹a½, k±yaduccarit±d²nameta½ adhivacana½. K±yaduccaritañhi daº¹ayat²ti daº¹a½, b±dheti anayabyasana½ p±pet²ti vutta½ hoti. Eva½ vac²duccarita½ manoduccaritañca. Paharaºadaº¹o eva v± daº¹o, ta½ nidh±y±tipi vutta½ hoti. Aviheµhayanti aviheµhayanto. Aññataramp²ti ya½kiñci ekampi. Tesanti tesa½ sabbabh³t±na½. Na puttamiccheyy±ti atrajo, khettajo, dinnako, antev±sikoti imesu cat³su puttesu ya½kiñci putta½ na iccheyya. Kuto sah±yanti sah±ya½ pana iccheyy±ti kuto eva eta½. Ekoti pabbajj±saªkh±tena eko, adutiyaµµhena eko, taºh±ya pah±naµµhena eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhi½ abhisambuddhoti eko. Samaºasahassass±pi hi majjhe vattam±no gihisa½yojanassa chinnatt± eko, eva½ pabbajj±saªkh±tena eko. Eko tiµµhati, eko gacchati, eko nis²dati, eko seyya½ kappeti, eko iriyati vattat²ti eva½ adutiyaµµhena eko.
“Taºh±dutiyo puriso, d²ghamaddh±nasa½sara½;
itthabh±vaññath±bh±va½, sa½s±ra½ n±tivattati.
“Etam±d²nava½ ñatv±, taºha½ dukkhassa sambhava½;
v²tataºho an±d±no, sato bhikkhu paribbaje”ti. (Itivu. 15, 105; mah±ni. 191; c³¼ani.p±r±yan±nug²tig±th±niddesa 107)–
Eva½ taºh±pah±naµµhena eko. Sabbakiles±ssa pah²n± ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± ±yati½ anupp±dadhamm±ti eva½ ekantavigatakilesoti eko. An±cariyako hutv± sayambh³ s±ma½yeva paccekasambodhi½ abhisambuddhoti eva½ eko paccekasambodhi½ abhisambuddhoti eko.
Careti y± im± aµµha cariy±yo. Seyyathida½– paºidhisampann±na½ cat³su iriy±pathesu iriy±pathacariy±, indriyesu guttadv±r±na½ chasu ajjhattik±yatanesu ±yatanacariy±, appam±davih±r²na½ cat³su satipaµµh±nesu saticariy±, adhicittamanuyutt±na½ cat³su jh±nesu sam±dhicariy±, buddhisampann±na½ cat³su ariyasaccesu ñ±ºacariy±, samm±paµipann±na½ cat³su ariyasaccesu maggacariy±, adhigatapphal±na½ cat³su s±maññaphalesu patticariy±, tiººa½ buddh±na½ sabbasattesu lokatthacariy±, tattha padesato paccekabuddhabuddhas±vak±nanti. Yath±ha– “cariy±ti aµµha cariy±yo iriy±pathacariy±”ti (paµi. ma. 1.197; 3.28) vitth±ro. T±hi cariy±hi samann±gato bhaveyy±ti attho. Atha v± y± im± adhimuccanto saddh±ya carati, paggaºhanto v²riyena carati, upaµµhahanto satiy± carati, avikkhitto sam±dhin± carati, paj±nanto paññ±ya carati, vij±nanto viññ±ºena carati, eva½ paµipannassa kusal± dhamm± ±yatant²ti ±yatanacariy±ya carati, eva½ paµipanno visesa½ adhigacchat²ti visesacariy±ya carat²ti (paµi. ma. 1.197; 3.28) eva½ apar±pi aµµha cariy±yo vutt±, t±hipi samann±gato bhaveyy±ti attho. Khaggavis±ºakappoti ettha khaggavis±ºa½ n±ma khaggamigasiªga½. Kappa-saddassa attha½ vitth±rato maªgalasuttavaººan±ya½ pak±sayiss±ma, idha pan±ya½ “satthukappena vata, bho, kira s±vakena saddhi½ mantayam±n±”ti evam±d²su (ma. ni. 1.260) viya paµibh±go veditabbo. Khaggavis±ºakappoti khaggavis±ºasadisoti vutta½ hoti. Aya½ t±vettha padato atthavaººan±. Adhipp±y±nusandhito pana eva½ veditabbo– yv±ya½ vuttappak±ro daº¹o bh³tesu pavattiyam±no ahito hoti, ta½ tesu appavattanena tappaµipakkhabh³t±ya mett±ya parahit³pasa½h±rena ca sabbesu bh³tesu nidh±ya daº¹a½, nihitadaº¹att± eva ca yath± anihitadaº¹± satt± bh³t±ni daº¹ena v± satthena v± p±ºin± v± le¹¹un± v± viheµhayanti, tath± aviheµhaya½, aññatarampi tesa½ ima½ mett±kammaµµh±nam±gamma yadeva tattha vedan±gata½ saññ±saªkh±raviññ±ºagata½ tañca tadanus±reneva tadaññañca saªkh±ragata½ vipassitv± ima½ paccekabodhi½ adhigatomh²ti aya½ t±va adhipp±yo. Aya½ pana anusandhi– eva½ vutte te amacc± ±ha½su– “id±ni, bhante, kuhi½ gacchath±”ti? Tato tena “pubbe paccekabuddh± kattha vasant²”ti ±vajjetv± ñatv± “gandham±danapabbate”ti vutte puna ±ha½su– “amhe d±ni, bhante, pajahatha na icchath±”ti. Atha paccekasambuddho ±ha “na puttamiccheyy±”ti sabba½. Tatr±dhipp±yo– aha½ id±ni atraj±d²su ya½kiñci puttampi na iccheyya½, kuto pana tumh±disa½ sah±ya½. Tasm± tumhesupi yo may± saddhi½ gantu½ m±diso v± hotu½ icchati, so eko care khaggavis±ºakappo. Atha v± tehi “amhe d±ni, bhante, pajahatha na icchath±”ti vutte so paccekasambuddho “na puttamiccheyya kuto sah±yan”ti vatv± attano yath±vuttenatthena ekacariy±ya guºa½ disv± pamudito p²tisomanassaj±to ima½ ud±na½ ud±nesi– “eko care khaggavis±ºakappo”ti. Eva½ vatv± pekkham±nasseva mah±janassa ±k±se uppatitv± gandham±dana½ agam±si. Gandham±dano n±ma himavati c³¼ak±¼apabbata½ mah±k±¼apabbata½ n±gapaliveµhana½ candagabbha½ s³riyagabbha½ suvaººapassa½ himavantapabbatanti satta pabbate atikkamma hoti. Tattha nandam³laka½ n±ma pabbh±ra½ paccekabuddh±na½ vasanok±so, tisso ca guh±yo– suvaººaguh±, maºiguh±, rajataguh±ti Tattha maºiguh±dv±re mañj³sako n±ma rukkho yojana½ ubbedhena, yojana½ vitth±rena. So yattak±ni udake v± thale v± pupph±ni, sabb±ni t±ni pupphayati, visesena paccekabuddh±gamanadivase. Tass³parito sabbaratanam±¼o hoti. Tattha sammajjanakav±to kacavara½ cha¹¹eti, samakaraºav±to sabbaratanamayav±luka½ sama½ karoti, siñcanakav±to anotattadahato ±netv± udaka½ siñcati, sugandhakaraºav±to himavantato sabbesa½ sugandharukkh±na½ gandhe ±neti, ocinakav±to pupph±ni ocinitv± p±teti, santharakav±to sabbattha santharati. Sad± supaññatt±neva cettha ±san±ni honti, yesu paccekabuddhupp±dadivase, uposathadivase ca sabbe paccekabuddh± sannipatitv± nis²danti. Aya½ tattha pakati. Aya½ paccekabuddho tattha gantv± paññatt±sane nis²dati. Tato sace tasmi½ k±le aññepi paccekabuddh± sa½vijjanti, tepi taªkhaºeyeva sannipatitv± paññatt±sanesu nis²danti. Nis²ditv± ca kiñcideva sam±patti½ sam±pajjitv± vuµµhahanti. Tato saªghatthero adhun±gatapaccekabuddha½ sabbesa½ anumodanatth±ya “kathamadhigatan”ti eva½ kammaµµh±na½ pucchati, tad±pi so tameva attano ud±naby±karaºag±tha½ bh±sati. Puna bhagav±pi ±yasmat± ±nandena puµµho tameva g±tha½ bh±sati. ¾nandopi saªg²tiyanti eva½ ekek± g±th± paccekasambodhi-abhisambuddhaµµh±ne, mañj³sakam±¼e, ±nandena pucchitak±le, saªg²tiyanti catukkhattu½ bh±sit± hot²ti.