2.Paccekabuddha-apad±navaººan±
Tato anantara½ apad±na½ saªg±yanto “paccekabuddh±pad±na½, ±vuso ±nanda, bhagavat± kattha paññattan”ti puµµho “atha paccekabuddh±pad±na½ suº±th±”ti ±ha. Tesa½ apad±nattho heµµh± vuttoyeva. 83. “Suº±th±”ti vuttapada½ uppattinibbattivasena pak±sento “tath±gata½ jetavane vasantan”ti-±dim±ha. Tattha jetakum±rassa n±mavasena tath±saññite vih±re cat³hi iriy±pathavih±rehi dibbabrahma-ariyavih±rehi v± vasanta½ viharanta½ yath± purimak± vipassi-±dayo buddh± samatti½sap±ramiyo p³retv± ±gat±, tath± amh±kampi bhagav± ±gatoti tath±gato. Ta½ tath±gata½ jetavane vasantanti sambandho. Vedehamun²ti vedeharaµµhe j±t± vedeh², vedehiy± putto vedehiputto. Mona½ vuccati ñ±ºa½, tena ito gato pavattoti muni. Vedehiputto ca so muni ceti “vedehiputtamun²”ti vattabbe “vaºº±gamo”ti-±din± niruttinayena i-k±rassa atta½ putta-saddassa ca lopa½ katv± “vedehamun²”ti vutta½. “Etadagga½, bhikkhave, mama s±vak±na½ bhikkh³na½ satimant±na½ dhitimant±na½ gatimant±na½ bahussut±na½ upaµµh±k±na½ yadida½ ±nando”ti (a. ni. 1.219-223) etadagge µhapito ±yasm± ±nando nataªgo namanak±yaªgo añjaliko hutv± “bhante, paccekabuddh± n±ma k²dis± hont²”ti apucch²ti sambandho. Te paccekabuddh± kehi hetubhi kehi k±raºehi bhavanti uppajjanti. V²r±ti bhagavanta½ ±lapati. 84-85. Tato para½ vissajjit±k±ra½ dassento “tad±ha sabbaññuvaro mahes²”ti-±dim±ha. Sabba½ at²t±dibheda½ hatth±malaka½ viya j±n±t²ti sabbaññ³, sabbaññ³ ca so varo uttamo ceti sabbaññuvaro. Mahanta½ s²lakkhandha½, sam±dhikkhandha½, paññ±kkhandha½, vimuttikkhandha½, mahanta½ vimuttiñ±ºadassanakkhandha½ esati gavesat²ti mahesi. ¾nandabhadda½ madhurena sarena tad± tasmi½ pucchitak±le ±ha kathes²ti sambandho. Bho ±nanda, ye paccekabuddh± pubbabuddhesu pubbesu at²tabuddhesu kat±dhik±r± katapuññasambh±r± jinas±sanesu aladdhamokkh± appattanibb±n±. Te sabbe paccekabuddh± dh²r± idha imasmi½ loke sa½vegamukhena ekapuggala½ padh±na½ katv± paccekabuddh± j±t±ti attho. Sutikkhapaññ± suµµhu tikkhapaññ±. Vin±pi buddhehi buddh±na½ ov±d±nus±san²hi rahit± api. Parittakenapi appamattakenapi ±rammaºena paccekabodhi½ paµi-ekka½ bodhi½ samm±sambuddh±nantara½ bodhi½ anup±puºanti paµivijjhanti. 86. Sabbamhi lokamhi sakalasmi½ lokattaye mama½ µhapetv± ma½ vih±ya pacekabuddhehi samova sadiso eva natthi, tesa½ mah±mun²na½ paccekabuddh±na½ ima½ vaººa½ ima½ guºa½ padesamatta½ saªkhepamatta½ aha½ tumh±ka½ s±dhu s±dhuka½ vakkh±mi kathess±m²ti attho. 87. An±cariyak± hutv± sayameva buddh±na½ attan±va paµividdh±na½ is²na½ antare mah±-is²na½ madh³vakhudda½ khuddakamadhupaµala½ iva s±dh³ni madhur±ni v±ky±ni ud±navacan±ni anuttara½ uttaravirahita½ bhesaja½ osadha½ nibb±na½ patthayant± icchant± sabbe tumhe supasannacitt± suppasannaman± suº±tha manasi karoth±ti attho. 88-89. Paccekabuddh±na½ sam±gat±nanti r±sibh³t±na½ uppann±na½ paccekabuddh±na½. Ariµµho, upariµµho, tagarasikhi, yasass², sudassano, piyadass², gandh±ro, piº¹olo, up±sabho, nitho, tatho, sutav±, bh±vitatto, sumbho, subho, methulo, aµµhamo, sumedho, an²gho, sud±µho, hiªgu, hiªgo, dvej±lino, aµµhako, kosalo, sub±hu, upanemiso, nemiso, santacitto, sacco, tatho, virajo, paº¹ito, k±lo, upak±lo, vijito, jito, aªgo, paªgo, guttijjito, pass², jah², upadhi½, dukkham³la½, apar±jito, sarabhaªgo, lomaha½so uccaªgam±yo, asito, an±savo, manomayo, m±nacchido, bandhum±, tad±dhimutto, vimalo, ketum±, kotumbaraªgo, m±taªgo, ariyo, accuto, accutag±mi, by±mako, sumaªgalo, dibbilo c±ti-±d²na½ paccekabuddhasat±na½ y±ni apad±n±ni parampara½ pacceka½ by±karaº±ni yo ca ±d²navo yañca vir±gavatthu½ anall²yanak±raºa½ yath± ca yena k±raºena bodhi½ anup±puºi½su catumaggañ±ºa½ paccakkha½ kari½su. Sar±gavatthus³ti suµµhu all²yitabbavatth³su vatthuk±makilesak±mesu vir±gasaññ² virattasaññavanto rattamhi lokamhi all²yanasabh±valoke viratacitt± anall²yanaman± hitv± papañceti r±go papañca½ doso papañca½ sabbakiles± papañc±ti papañcasaªkh±te kilese hitv± jiya phandit±n²ti phandit±ni dv±saµµhi diµµhigat±ni jinitv± tatheva tena k±raºena eva½ bodhi½ anup±puºi½su paccekabodhiñ±ºa½ paccakkha½ kari½s³ti attho. 90-91. Sabbesu bh³tesu nidh±ya daº¹anti tajjanaph±lanavadhabandhana½ nidh±ya µhapetv± tesa½ sabbasatt±na½ antare aññatara½ kañci ekampi satta½ aviheµhaya½ aviheµhayanto adukkh±pento mettena cittena “sabbe satt± sukhit± hont³”ti mett±sahagatena cetas± hit±nukamp² hitena anukampanasabh±vo. Atha v± sabbesu bh³tesu nidh±ya daº¹anti sabbes³ti sabbena sabba½ sabbath± sabba½ asesa½ nissesa½ pariy±diyanavacanameta½. Bh³tes³ti bh³t± vuccanti tas± ca th±var± ca. Yesa½ tasiº± taºh± appah²n±, yesañca bhayabherav± appah²n±, te tas±. Ki½ k±raº± vuccanti tas±? Tasanti uttasanti paritasanti bh±yanti sant±sa½ ±pajjanti, ta½ k±raº± vuccanti tas±. Yesa½ tasiº± taºh± pah²n±, yesañca bhayabherav± pah²n±, te th±var±. Ki½ k±raº± vuccanti th±var±? Thiranti na tasanti na uttasanti na paritasanti na bh±yanti na sant±sa½ ±pajjanti, ta½ k±raº± vuccanti th±var±. Tayo daº¹±– k±yadaº¹o, vac²daº¹o, manodaº¹oti. Tividha½ k±yaduccarita½ k±yadaº¹o, catubbidha½ vac²duccarita½ vac²daº¹o, tividha½ manoduccarita½ manodaº¹o. Sabbesu sakalesu bh³tesu sattesu ta½ tividha½ daº¹a½ nidh±ya nidahitv± oropayitv± samoropayitv± nikkhipitv± paµippassambhetv± hi½sanattha½ agahetv±ti sabbesu bh³tesu nidh±ya daº¹a½. Aviheµhaya½ aññatarampi tesanti ekamekampi satta½ p±ºin± v± le¹¹un± v± daº¹ena v± satthena v± anduy± v± rajjuy± v± aviheµhayanto, sabbepi satte p±ºin± v± le¹¹un± v± daº¹ena v± satthena v± anduy± v± rajjuy± v± aviheµhaya½ aviheµhayanto aññatarampi tesa½. Na puttamiccheyya kuto sah±yanti n±ti paµikkhepo. Puttanti catt±ro putt± atrajo putto, khettajo, dinnako, antev±siko putto. Sah±yanti sah±yo vuccati yena saha ±gamana½ ph±su, gamana½ ph±su, µh±na½ ph±su, nisajj± ph±su, ±lapana½ ph±su, sallapana½ ph±su, samullapana½ ph±su. Na puttamiccheyya kuto sah±yanti puttampi na iccheyya na s±diyeyya na pattheyya na pihayeyya n±bhijappeyya, kuto mitta½ v± sandiµµha½ v± sambhatta½ v± sah±ya½ v± iccheyya s±diyeyya pattheyya pihayeyya abhijappeyy±ti na puttamiccheyya kuto sah±ya½. Eko care khaggavis±ºakappoti so paccekasambuddho pabbajj±saªkh±tena eko, adutiyaµµhena eko, taºh±ya pah±naµµhena eko, ekantav²tar±goti eko, ekantav²tadosoti eko, ekantav²tamohoti eko, ekantanikkilesoti eko, ek±yanamagga½ gatoti eko, eko anuttara½ paccekasambodhi½ abhisambuddhoti eko. Katha½ so paccekasambuddho pabbajj±saªkh±tena eko? So hi paccekasambuddho sabba½ ghar±v±sapalibodha½ chinditv±, puttad±rapalibodha½ chinditv±, ñ±tipalibodha½, mitt±maccapalibodha½, sannidhipalibodha½ chinditv± kesamassu½ oh±retv± k±s±y±ni vatth±ni acch±detv± ag±rasm± nikkhamma anag±riya½ pabbajitv± akiñcanabh±va½ upagantv± ekova carati viharati iriyati vattati p±leti yapeti y±pet²ti eva½ so paccekasambuddho pabbajj±saªkh±tena eko. Katha½ so paccekasambuddho adutiyaµµhena eko? So eva½ pabbajito sam±no eko araññavanapatth±ni pant±ni sen±san±ni paµisevati appasadd±ni appanigghos±ni vijanav±t±ni manussar±hasseyyak±ni paµisall±nas±rupp±ni. So eko tiµµhati, eko gacchati, eko nis²dati, eko seyya½ kappeti, eko g±ma½ piº¹±ya pavisati, eko paµikkamati, eko raho nis²dati, eko caªkamati, eko carati viharati iriyati vattati p±leti yapeti y±pet²ti eva½ so adutiyaµµhena eko. Katha½ so paccekasambuddho taºh±ya pah±naµµhena eko? So eko adutiyo appamatto ±t±p² pahitatto viharanto mah±padh±na½ padahanto m±ra½ sasenaka½ namuci½ kaºha½ pamattabandhu½ vidhametv± ca taºh±j±lini½ visarita½ visattika½ pajahi vinodesi byanti½ ak±si anabh±va½ gamesi.
“Taºh±dutiyo puriso, d²ghamaddh±na sa½sara½;
itthabh±vaññath±bh±va½, sa½s±ra½ n±tivattati.
“Etam±d²nava½ ñatv±, taºha½ dukkhassa sambhava½;
v²tataºho an±d±no, sato bhikkhu paribbaje”ti. (Itivu. 15, 105; mah±ni. 191)–
Eva½ so paccekasambuddho taºh±ya pah±naµµhena eko.
Katha½ so paccekasambuddho ekantav²tar±goti eko? R±gassa pah²natt± ekantav²tar±goti eko, dosassa pah²natt± ekantav²tadosoti eko, mohassa pah²natt± ekantav²tamohoti eko, kiles±na½ pah²natt± ekantanikkilesoti eko, eva½ so paccekasambuddho ekantav²tar±goti eko. Katha½ so paccekasambuddho ek±yanamagga½ gatoti eko? Ek±yanamaggo vuccati catt±ro satipaµµh±n±, catt±ro sammappadh±n±, catt±ro iddhip±d±, pañcindriy±ni, pañca bal±ni, satta bojjhaªg±, ariyo aµµhaªgiko maggo.
“Ek±yana½ j±tikhayantadass², magga½ paj±n±ti hit±nukamp²;
etena maggena tari½su pubbe, tarissanti ye ca taranti oghan”ti. (Sa½. ni. 5.384; mah±ni. 191)–
Eva½ so ek±yanamagga½ gatoti eko.
Katha½ so paccekasambuddho eko anuttara½ paccekasambodhi½ abhisambuddhoti eko? Bodhi vuccati cat³su maggesu ñ±ºa½ (mah±ni. 191; c³¼ani. khaggavis±ºasuttaniddesa 121). Paññ± paññindriya½ paññ±bala½ dhammavicayasambojjhaªgo v²ma½s± vipassan± samm±diµµhi. So paccekasambuddho tena paccekabodhiñ±ºena “sabbe saªkh±r± anicc±”ti bujjhi, “sabbe saªkh±r± dukkh±”ti bujjhi, “sabbe dhamm± anatt±”ti bujjhi. “Avijj±paccay± saªkh±r±”ti bujjhi, “saªkh±rapaccay± viññ±ºan”ti bujjhi, “viññ±ºapaccay± n±mar³pan”ti bujjhi, “n±mar³papaccay± sa¼±yatanan”ti bujjhi, “sa¼±yatanapaccay± phasso”ti bujjhi, “phassapaccay± vedan±”ti bujjhi, “vedan±paccay± taºh±”ti bujjhi, “taºh±paccay± up±d±nan”ti bujjhi, “up±d±napaccay± bhavo”ti bujjhi, “bhavapaccay± j±t²”ti bujjhi, “j±tipaccay± jar±maraºan”ti bujjhi. “Avijj±nirodh± saªkh±ranirodho”ti bujjhi, “saªkh±ranirodh± viññ±ºanirodho”ti bujjhi…pe… “bhavanirodh± j±tinirodho”ti bujjhi, “j±tinirodh± jar±maraºanirodho”ti bujjhi. “Ida½ dukkhan”ti bujjhi, “aya½ dukkhasamudayo”ti bujjhi, “aya½ dukkhanirodho”ti bujjhi, “aya½ dukkhanirodhag±minipaµipad±”ti bujjhi. “Ime ±sav±”ti bujjhi, “aya½ ±savasamudayo”ti bujjhi…pe… “paµipad±”ti bujjhi, “ime dhamm± abhiññeyy±”ti bujjhi, “ime dhamm± pah±tabb±”ti bujjhi, “ime dhamm± sacchik±tabb±”ti bujjhi, “ime dhamm± bh±vetabb±”ti bujjhi. Channa½ phass±yatan±na½ samudayañca atthaªgamañca ass±dañca ±d²navañca nissaraºañca bujjhi, pañcanna½ up±d±nakkhandh±na½ samudayañca…pe… nissaraºañca bujjhi, catunna½ mah±bh³t±na½ samudayañca atthaªgamañca ass±dañca ±d²navañca nissaraºañca bujjhi, “ya½ kiñci samudayadhamma½, sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti bujjhi.