1. Buddha-apad±navaººan±

Id±ni abbhantaranid±n±nantara½ apad±naµµhakatha½ kathetuk±mo–
“Sapad±na½ apad±na½, vicitranayadesana½;
ya½ khuddakanik±yasmi½, saªg±yi½su mahesayo;
tassa d±ni anuppatto, atthasa½vaººan±kkamo”ti.
Tattha ya½ apad±na½ t±va “sakala½ buddhavacana½ ekavimuttirasan”ti vuttatt± ekarase saªgaha½ gacchati, dhammavinayavasena dvidh±saªgahe dhamme saªgaha½ gacchati, paµhamamajjhimapacchimabuddhavacanesu majjhimabuddhavacane saªgaha½ gacchati, vinay±bhidhammasuttantapiµakesu suttantapiµake saªgaha½ gacchati, d²ghanik±yamajjhimasa½yutta-aªguttarakhuddakanik±yesu pañcasu khuddakanik±ye saªgaha½ gacchati, sutta½ geyya½ veyy±karaºa½ g±th± ud±na½ itivuttaka½ j±taka½ abbhutadhamma½ vedallanti navasu s±sanaªgesu g±th±ya saªgahita½.
“Dv±s²ti buddhato gaºhi½, dvesahass±ni bhikkhuto;
catur±s²tisahass±ni, yeme dhamm± pavattino”ti.–

Eva½ vuttacatur±s²tisahassadhammakkhandhesu katipayadhammakkhandhasaªgahita½ hot²ti.

Id±ni ta½ apad±na½ dassento “ti½sap±ramisampuºº±, dhammar±j± asaªkhiy±”ti ±ha. Tattha dasap±ramit±va pacchimamajjhimukkaµµhavasena dasap±ram²dasa-upap±ram²dasaparamatthap±ram²na½ vasena samatti½sap±ram². T±hi sa½suµµhu puºº± sampuºº± samann±gat± samaªg²bh³t± ajjh±pann± sa½yutt±ti ti½sap±ramisampuºº±. Sakalalokattayav±sine sattanik±ye mett±karuº±mudit±-upekkh±saªkh±t±hi cat³hi brahmavih±rasam±patt²hi v± phalasam±pattivih±rena v± ekacittabh±vena attano ca k±ye rañjenti all²y±pent²ti r±j±no, dhammena r±j±no dhammar±j±, itthambh³t± buddh±. Dasasata½ sahassa½ dasasahassa½ satasahassa½ dasasatasahassa½ koµi pakoµi koµippakoµi nahuta½ ninnahuta½ akkhobhiºi bindu abbuda½ nirabbuda½ ahaha½ ababa½ aµaµa½ sogandhika½ uppala½ kumuda½ puº¹arika½ paduma½ kath±na½ mah±kath±na½ asaªkhyeyy±na½ vasena asaªkhiy± saªkh±rahit± dhammar±j±no at²t± vigat± niruddh± abbhattha½ gat±ti adhipp±yo.
6. Tesu at²tabuddhesu kat±dhik±rañca attan± bodhisattabh³tena cakkavattiraññ± hutv± katasambh±rañca ±nandattherena puµµho bhagav± “sambodhi½ buddhaseµµh±nan”ti-±dim±ha. Bho ±nanda, mama apad±na½ suºoh²ti adhipp±yo. ¾nanda, aha½ pubbe bodhisambh±rap³raºak±le cakkavattir±j± hutv± seµµh±na½ pasaµµh±na½ paµividdhacatusacc±na½ buddh±na½ sambodhi½ catusaccamaggañ±ºa½ sabbaññutaññ±ºa½ v± siras± abhiv±dayeti sambandho Sasaªghe s±vakasaªghasahite lokan±yake lokajeµµhe buddhe dasahi aªgul²hi ubhohi hatthapuµehi namassitv± vanditv± siras± s²sena abhiv±daye ±darena thomana½ katv± paº±ma½ karom²ti attho.
7. Y±vat± buddhakhettes³ti dasasahassacakkav±¼esu buddhakhettesu, ±k±saµµh± ±k±sagat±, bh³maµµh± bh³mitalagat±, ve¼uriy±dayo satta ratan± asaªkhiy± saªkh±rahit±, y±vat± yattak±, vijjanti. T±ni sabb±ni manas± cittena sam±hare, sa½ suµµhu cittena adhiµµhahitv± ±hariss±m²ti attho, mama p±s±dassa s±mant± r±si½ karom²ti attho.
8. Tattha r³piyabh³miyanti tasmi½ anekabh³mimhi p±s±de r³piyamaya½ rajatamaya½ bh³mi½ nimmitanti attho. Aha½ ratanamaya½ sattahi ratanehi nimmita½ anekasatabh³mika½ p±s±da½ ubbiddha½ uggata½ nabhamuggata½ ±k±se jotam±na½ m±payinti attho.
9. Tameva p±s±da½ vaººento “vicittathambhan”ty±dim±ha. Vicittehi anekehi mas±ragall±divaººehi thambhehi uss±pita½ sukata½ suµµhu kata½ lakkhaºayutta½ ±rohapariº±havasena suµµhu vibhatta½ anekakoµisatagghanatoraºanimmitatt± mah±raha½. Punapi ki½ visiµµha½? Kanakamayasaªgh±µa½ suvaººehi katatul±saªgh±µavalayehi yutta½, tattha uss±pitakontehi ca chattehi ca maº¹ita½ sobhita½ p±s±danti sambandho.
10. Punapi p±s±dasseva sobha½ vaººento “paµham± ve¼uriy± bh³m²”ty±dim±ha. Tassa anekasatabh³mip±s±dassa subh± iµµh± kant± man±p± abbhasam± val±hakapaµalasadis± vimal± nimmal± ve¼uriyamaºimay± n²lavaºº± paµham± bh³mi ahos²ti attho. Jalajana¼inapadumehi ±kiºº± samaªg²bh³t± var±ya uttam±ya kañcanabh³miy± suvaººabh³miy±va sobhat²ti attho.
11. Tasseva p±s±dassa k±ci bh³mi pav±¼a½s± pav±¼akoµµh±s± pav±¼avaºº±, k±ci bh³mi lohitak± lohitavaºº±, k±ci bh³mi subh± manohar± indagopakavaºº±bh± rasmiyo niccharam±n±, k±ci bh³mi dasa dis± obh±sat²ti attho.
12. Tasmi½yeva p±s±de niyy³h± niggatapamukhas±l± ca suvibhatt± suµµhu vibhatt± koµµh±sato visu½ visu½ kat± s²hapañjar± s²hadv±r± ca. Caturo vedik±ti cat³hi vedik±valayehi j±lakav±µehi ca manoram± mana-all²yanak± gandh±ve¼± gandhad±m± ca olambant²ti attho.
13. Tasmi½yeva p±s±de sattaratanabh³sit± sattaratanehi sobhit± k³µ±g±r±. Ki½ bh³t±? N²l± n²lavaºº±, p²t± p²tavaºº± suvaººavaºº±, lohitak± lohitakavaºº± rattavaºº±, od±t± od±tavaºº± setavaºº±, suddhak±¼ak± amissak±¼avaºº±, k³µ±g±ravar³pet± k³µ±g±ravarehi kaººikak³µ±g±ravarehi upeto samann±gato so p±s±doti attho.
14. Tasmi½yeva p±s±de olokamay± uddhammukh± padum± supupphit± padum± sobhanti, s²habyaggh±d²hi v±¼amigagaºehi ca ha½sakoñcamay³r±dipakkhisam³hehi ca sobhito so p±s±doti attho. Ati-ucco hutv± nabhamuggatatt± nakkhattat±rak±hi ±kiººo candas³rehi candas³riyar³pehi ca maº¹ito so p±s±doti attho.
15. So eva cakkavattissa p±s±do hemaj±lena suvaººaj±lena sañchann±, soººakiªkaºik±yuto suvaººakiªkaºikaj±lehi yuto samann±gatoti attho. Manoram± manall²yanak± soººam±l± suvaººapupphapantiyo v±tavegena v±tappah±rena k³janti sadda½ karont²ti attho.
16. Mañjeµµhaka½ mañjiµµhavaººa½, lohitaka½ lohitavaººa½, p²taka½ p²tavaººa½, haripiñjara½ jambonadasuvaººavaººa½ pañjaravaººañca dhaja½ n±n±raªgehi anekehi vaººehi, samp²ta½ rañjita½ dhaja½, ussita½ tasmi½ p±s±de uss±pita½. Dhajam±lin²ti liªgavipall±savasena vutta½, dhajam±l±yutto so p±s±doti attho.
17. Tasmi½ p±s±de attharaº±dayo vaººento “na na½ bah³”ty±dim±ha. Tattha na½ p±s±da½ bah³hi avijjam±na½ n±ma natth²ti attho, n±n±sayanavicitt± anekehi attharaºehi vicitt± sobhit± mañcap²µh±disayan± anekasat± anekasatasaªkhy±, ki½ bh³t±? Phalik± phalikamaºimay± phalik±hi kat±, rajat±may± rajatehi kat±, maºimay± n²lamaº²hi kat±, lohitaªg± rattaj±timaº²hi kat±, mas±ragallamay± kabaravaººamaº²hi kat±, saºhak±sikasanthat± saºhehi sukhumehi k±sikavatthehi atthat±.
18. P±vur±ti p±vuraº±. K²dis±? Kambal± lomasuttehi kat±, duk³l± duk³lapaµehi kat±, c²n± c²napaµehi kat±, pattuºº± pattuººadese j±tapaµehi kat±, paº¹u paº¹uvaºº±, vicittattharaºa½ anekehi attharaºehi p±vuraºehi ca vicitta½, sabba½ sayana½, manas± cittena, aha½ paññapesinti attho.
19. Tadeva p±s±da½ vaººento “t±su t±sveva bh³m²s³”ti-±dim±ha. Tattha ratanak³µalaªkatanti ratanamayak³µehi ratanakaººik±hi alaªkata½ sobhitanti attho. Maºiverocan± ukk±ti verocanamaº²hi rattamaº²hi kat±, ukk± daº¹apad²p±. Dh±rayant± sutiµµhareti ±k±se suµµhu dh±rayant± gaºhant± anekasatajan± suµµhu tiµµhant²ti attho.
20. Puna tadeva p±s±da½ vaººento “sobhanti esik±thambh±”ti-±dim±ha. Tattha esik±thambh± n±ma nagaradv±re sobhanatth±ya nikh±t± thambh±, subh± iµµh±, kañcanatoraº± suvaººamay±, jambonad± jambonadasuvaººamay± ca, s±ramay± khadirarukkhas±ramay± ca rajatamay± ca toraº± sobhanti, esik± ca toraº± ca ta½ p±s±da½ sobhayant²ti attho.
21. Tasmi½ p±s±de suvibhatt± anek± sandh² kav±µehi ca agga¼ehi ca cittit± sobhit± sandhiparikkhep± sobhayant²ti attho, ubhatoti tassa p±s±dassa ubhosu passesu, puººaghaµ± anekehi padumehi anekehi ca uppalehi, sa½yut± puºº± ta½ p±s±da½ sobhayant²ti attho.
22-23. Eva½ p±s±dassa sobha½ vaººetv± ratanamaya½ p±s±dañca sakk±rasamm±nañca pak±sento “at²te sabbabuddhe c±”ti-±dim±ha. Tattha at²teti atikkante vigate k±le j±te bh³te, sasaªghe s±vakasam³hasahite, sabbe lokan±yake buddhe sabh±vena pakativaººena r³pena saºµh±nena ca, sas±vake s±vakasahite, buddhe nimminitv± yena dv±rena p±s±do pavisitabbo hoti tena dv±rena pavisitv± sas±vak± sabbe buddh± sabbasoººamaye sakalasuvaººamaye, p²µhe nisinn± ariyamaº¹al± ariyasam³h± ahesunti attho.
24-25. Etarahi vattam±ne k±le anuttar± uttaravirahit± ye ca buddh± atthi sa½vijjanti, te ca paccekabuddhe anekasate sayambh³ sayameva bh³te aññ±cariyarahite, apar±jite khandhakiles±bhisaªkh±ramaccudevaputtam±rehi apar±jite, jayam±panne santappesinti attho. Bhavana½ mayha½ p±s±da½ at²tak±le ca vattam±nak±le ca, sabbe buddh± sam±ruhu½ sa½ suµµhu ±ruhi½s³ti attho.
26. Ye dibb± divi bhav± dibb± devaloke j±t±, ye ca bah³ kapparukkh± atthi. Ye ca m±nus± manusse j±t± ye ca bah³ kapparukkh± atthi, tato sabba½ dussa½ sam±hantv± sa½ suµµhu ±haritv± tec²var±ni k±retv± te paccekabuddhe tic²varehi acch±dem²ti sambandho.
27. Eva½ tic²varehi acch±detv± p±rup±petv± tesa½ nisinn±na½ paccekabuddh±na½ sampanna½ madhura½ khajja½ kh±ditabba½ p³v±di kiñci, madhura½ bhojja½ bhuñjitabba½ ±h±rañca, madhura½ s±yan²ya½ lehan²yañca, sampanna½ madhura½ pivitabba½ aµµhap±nañca, bhojana½ bhuñjitabba½ ±h±rañca, subhe sundare maºimaye selamaye patte sa½ suµµhu p³retv± ad±si½ paµiggah±pesinti attho.
28. Sabbe te ariyamaº¹al± sabbe te ariyasam³h±, dibbacakkhu sam± hutv± maµµh±ti dibbacakkhusamaªgino hutv± maµµh± kilesehi rahitatt± siliµµh± sobham±n± c²varasa½yut± tic²varehi samaªg²bh³t± madhurasakkhar±hi ca telena ca madhuph±ºitehi ca paramannena uttamena annena ca may± tappit± appit± parip³rit± ahesunti attho.
29. Te eva½ santappit± ariyamaº¹al± ratanagabbha½ sattahi ratanehi nimmitagabbha½ geha½, pavisitv± guh±say± guh±ya½ sayam±n±, kesar²va kesaras²h± iva, mah±rahamhi sayane anagghe mañce, s²haseyyamakappayu½ yath± s²ho migar±j± dakkhiºapassena sayanto p±de p±da½ acc±dh±ya dakkhiºahattha½ s²s³padh±na½ katv± v±mahattha½ ujuka½ µhapetv± v±ladhi½ antarasatthiya½ katv± niccalo sayati, eva½ seyya½ kappayu½ kari½s³ti attho.