Av²tar±gena sudunniv±raya½ citta½ cala½ makkaµasannibha½ vanamakkaµasadisa½ iti suyuttav±d² subh±sitav±d² dvipad±namuttamo mah±bhisakko naradammas±rath²ti yojan±.
Aviddas³ yattha sit± puthujjan±ti yattha yesu vatthuk±mesu kilesak±mesu ca sit± paµibaddh± te andhaputhujjan± tena k±mar±gena punabbhavesino ekanteneva dukkhamicchanti. Icchant± ca cittena n²t± niraye nir±kat±ti cittavasik± nirayasa½vattanika½ kamma½ karont± hitasukhato nir±kat± hutv± attano citteneva niraye n²t± na aññath±ti cittasseva niggahetabbata½ dasseti.
Punapi citta½yeva niggahetu½ mantento “may³rakoñc±bhirutamh²”ti-±dim±ha. Tattha may³rakoñc±bhirutamh²ti sikh²hi s±rasehi ca abhik³jite. D²p²hi byagghehi purakkhato vasanti mett±vih±rit±ya evar³pehi tiracch±nagatehi purakkhato pariv±rito hutv± vane vasanto, etena suññabh±vaparibr³hanam±ha. K±ye apekkha½ jah±ti sabbaso k±ye nirapekkho jaha, etena pahitattata½ vadati. M± vir±dhay±ti ima½ sudullabha½ navama½ khaºa½ m± vir±dhehi. Itissu ma½, citta, pure niyuñjas²ti evañhi tva½, citta, ma½ pabbajjato pubbe samm±paµipattiya½ uyyojes²ti attho.
Bh±veh²ti upp±dehi va¹¹hehi ca. Jh±n±n²ti paµham±d²ni catt±ri jh±n±ni. Indriy±n²ti saddh±d²ni pañcindriy±ni. Bal±n²ti t±niyeva pañca bal±ni. Bojjhaªgasam±dhibh±van±ti satta bojjhaªge catasso sam±dhibh±van± ca. Tisso ca vijj±ti pubbeniv±sañ±º±dik± tisso vijj± ca. Phusa p±puº±hi buddhas±sane samm±sambuddha-ov±de µhito.
Niyy±nikanti vaµµadukkhato niyh±navaha½. Sabbadukkhakkhayogadhanti amatogadha½ nibb±napatiµµha½ nibb±n±rammaºa½. Sabbakilesasodhananti anavasesakilesamalavisodhana½.
Khandheti up±d±nakkhandhe. Paµipassa yonisoti rogato gaº¹ato sallato aghato ±b±dhatoti evam±d²hi vividhehi pak±rehi vipassan±ñ±ºena samm± up±yena nayena passa. Ta½ jah±ti ta½ dukkhassa samudaya½ taºha½ pajaha, samucchinda. Idhev±ti imasmi½yeva attabh±ve.
Aniccanti-±di antavantato aniccantikato t±vak±likato niccapaµikkhepato ca aniccanti v± passa. Dukkhanti te udayabbayapaµip²¼anato sappaµibhayato dukkhamato sukhapaµikkhepato dukkhanti v± passa. Suññanti avasavattanato as±mikato as±rato attapaµikkhepato ca suñña½, tato eva anatt±ti. Vigarahitabbato ava¹¹hi-±b±dhanato ca aghanti ca vadhanti ca vipassa yonisoti yojan±. Manovic±re uparundha cetasoti manovic±rasaññino gehasitasomanassupavic±r±dike aµµh±rasa cetaso uparundha v±rehi nirodhehi.
Muº¹oti muº¹abh±va½ upagato, oh±ritakesamassuko. Vir³poti tena muº¹abh±vena par³¼halomat±ya chinnabhinnak±s±ya vatthat±ya vir³po vevaººiya½ upagato. Abhis±pam±gatoti “piº¹olo vicarati pattap±º²”ti ariyehi k±tabba½ abhis±pa½ upagato. Vuttañheta½– “abhis±poya½, bhikkhave, lokasmi½ piº¹olo vicarasi pattap±º²”ti (sa½. ni. 3.80). Ten±ha “kap±lahatthova kulesu bhikkhas³”ti. Yuñjassu satthuvacaneti samm±sambuddhassa ov±de yoga½ karohi anuyuñjassu.
Susa½vutattoti suµµhu k±yav±c±cittehi sammadeva sa½vuto. Visikhantare caranti bhikkh±cariy±ya icch±visesesu caranto. Cando yath± dosinapuººam±siy±ti vigatados±ya puººam±ya kulesu niccanavas±ya p±s±dikat±ya candim± viya car±ti yojan±.
Sad± dhute ratoti sabbak±lañca dhutaguºe abhirato. Tath³pama½ cittamida½ karos²ti yath± koci puriso phal±ni icchanto phalarukkhe ropetv± tato aladdhaphalova te m³lato chinditu½ icchati, citta, tva½ tath³pama½ tappaµibh±ga½ ida½ karosi. Ya½ ma½ aniccamhi cale niyuñjas²ti ya½ ma½ pabbajj±ya niyojetv± pabbajitv± addh±gata½ pabbajj±phala½ aniccamhi cale sa½s±ramukhe niyuñjasi niyojanavasena pavattesi.
R³p±bh±vato ar³p±. Cittassa hi t±disa½ saºµh±na½ n²l±divaººabhedo v± natthi, tasm± vutta½ ar³p±ti. D³raµµh±nappavattiy± d³raªgama. Yadipi cittassa makkaµasuttamattampi puratthim±didis±bh±gena gamana½ n±ma natthi, d³re santa½ pana ±rammaºa½ sampaµicchat²ti d³raªgama. Ekoyeva hutv± caraºavasena pavattanato ekac±ri, antamaso dve t²ºipi citt±ni ekato uppajjitu½ samatth±ni n±ma natthi, ekameva pana citta½ ekasmi½ sant±ne uppajjati. Tasmi½ niruddhe aparampi ekameva uppajjati, tasm± ekac±ri. Na te karissa½ vacana½ id±nihanti yadipi pubbe tava vase anuvatti½, id±ni pana satthu ov±da½ laddhak±lato paµµh±ya cittavasiko na bhaviss±mi. Kasm±ti ce? Dukkh± hi k±m± kaµuk± mahabbhay± k±m± n±mete at²tepi dukkh±, ±yatimpi kaµukaphal±, att±nuv±d±dibhedena mahat± bhayena anubandhant± mahabbhay±. Nibb±namev±bhimano carissa½ tasm± nibb±nameva uddissa abhimukhacitto viharissa½.
Tameva nibb±n±bhimukhabh±va½ dassento “n±ha½ alakkhy±”ti-±dim±ha. Tattha n±ha½ alakkhy±ti alakkhikat±ya nissir²kat±ya n±ha½ gehato nikkhaminti yojan±.
Ahirikkat±y±ti yath±vajja½ ke¼i½ karonto viya nillajjat±ya. Cittahet³ti ekad± nigaºµho, ekad± paribb±jak±diko honto anavaµµhitacitto puriso viya cittavasiko hutv±. D³rakantan±ti r±j±d²hi metta½ katv± tesu dubbhitv± dubbhibh±vena. ¾j²vahet³ti ±j²vak±raº± j²vik±pakato hutv± ±j²vik±bhayena aha½ na nikkhami½ na pabbaji½. Kato ca te, citta, paµissavo may±ti, “pabbajitak±lato paµµh±ya na tava vase vatt±mi, mameva pana vase vatt±m²”ti, citta, may± nanu paµiññ± kat±ti dasseti.
Appicchat± sappurisehi vaººit±ti “paccayesu sabbaso appicch± n±ma s±dh³”ti buddh±d²hi pasaµµh±, tath± makkhappah±na½ paresa½ guºe makkhanassa pah±na½ v³pasamo sabbassa dukkhassa v³pasamo nibb±pana½ sappurisehi vaººita½. Itissu ma½, citta, tad± niyuñjasi, “samma, tay± tesu guºesu patiµµh±tabban”ti, citta, tva½ eva½ tad± niyuñjasi. Id±ni tva½ gacchasi pubbaciººa½ id±ni ma½ tva½ pah±ya attano purim±ciººa½ mahicchat±di½ paµipajjasi, ki½ n±metanti adhipp±yo.
Yamattha½ sandh±ya “gacchasi pubbaciººan”ti vutta½. Ta½ dassetu½ “taºh± avijj± c±”ti-±di vutta½. Tattha taºh±ti paccayesu taºh±, avijj±ti tattheva ±d²navapaµicch±dik± avijj±. Piy±piyanti puttad±r±d²su pemasaªkh±to piyabh±vo ceva pantasen±sanesu adhikusaladhammesu anabhiratisaªkh±to appiyabh±vo ca ubhayattha anurodhapaµivirodho. Subh±ni r³p±n²ti ajjhatta½ bahiddh± ca subhar³p±ni. Sukh± vedan±ti iµµh±rammaºe paµicca uppajjanasukhavedan±. Man±piy± k±maguº±ti vutt±vases± manoram± k±makoµµh±s±. Vant±ti nir³pato ta½nissitassa chandar±gassa vikkhambhanapah±nena cha¹¹itat±ya pariccattat±ya ca vant±. Vante aha½ ±vamitu½ na ussaheti eva½ te cha¹¹ite puna pacc±vamitu½ aha½ na sakkomi, pariccatt± eva hont²ti vadati.
Sabbatth±ti sabbesu bhavesu sabb±su yon²su sabb±su gat²su viññ±ºaµµhit²su ca. Vaco kata½ may±ti, ambho citta, tava vacana½ may± kata½. Karonto ca bah³su j±t²su na mesi kopitoti anek±su j±t²su pana may± na kopito asi. May± neva paribhavito. Tath±pi ajjhattasambhavo attani sambh³to hutv±pi tava akataññut±ya dukkhe c²ra½ sa½sarita½ tay± kateti tay± nibbattite an±dimati sa½s±radukkhe sucirak±la½ may± sa½sarita½ paribbhamita½.
Id±ni “dukkhe cira½ sa½sarita½ tay± kate”ti saªkhepato vuttamattha½ uppattibhedena gatibhedena ca vitth±rato dassento “tvaññev±”ti-±dim±ha. Tattha r±jadas²ti r±j± asi, dak±ro padasandhikaro, vess± ca sudd± ca bhav±ma ekad± taveva v±has±ti yojan± Devattana½ v±p²ti devabh±va½ v±pi tva½yeva no amh±ka½, citta, karos²ti yojan±. V±has±ti k±raºabh±vena.
Taveva het³ti taveva hetubh±vena. Tva½m³lakanti tva½nimitta½.
Nanu dubbhissasi ma½ punappunanti punappuna½ dubbhissasi nuna, yath± pubbe tva½ anant±su j±t²su, citta, mittapaµir³pako sapatto hutv± mayha½ punappuna½ dubbhi, id±ni tath± dubbhissasi maññe, pubbe viya c±retu½ na dass±m²ti adhipp±yo. Muhu½ muhu½ c±raºika½va dassayanti abhiºhato caraº±raha½ viya mano dassento caraº±raha½ purisa½ vañcetv± caragopaka½ nipph±dento viya punappuna½ ta½ ta½ bhava½ dassento. Ummattakeneva may± palobhas²ti ummattakapurisena viya may± saddhi½ k²¼anto ta½ ta½ palobhan²ya½ dassetv± palobhasi. Kiñc±pi te, citta, vir±dhita½ may±ti, ambho citta, ki½ n±ma te may± viraddha½, ta½ katheh²ti adhipp±yo.
Ida½ pure cittanti ida½ citta½ n±ma ito pubbe r³p±d²su ±rammaºesu rajjan±din±, yena ±k±rena icchati, yattheva cassa k±mo uppajjati, tassa vasena yatthak±ma½ yath± vicarantassa sukha½ hoti, tatheva ca caranto yath±sukha½ d²gharatta½ c±rika½ acari. Ajj±ha½ pabhinnamada½ mattahatthi½ hatth±cariyasaªkh±to cheko aªkusaggaho aªkusena viya yonisomanasik±rena na½ niggahess±mi, nassa v²tikkamitu½ dass±m²ti.
Satth± ca me lokamima½ adhiµµhah²ti mama satth± samm±sambuddho ima½ anavasesakhandhaloka½ ñ±ºena adhiµµhahi. Kinti? Hutv± abh±vaµµhena aniccato, kassacipi dhuvassa th±varassa abh±vato addhuvato sukhas±r±d²na½ abh±vato as±rato. Pakkhanda ma½, citta, jinassa s±saneti tasm± y±th±vato paµipajjitu½, citta, ma½ jinassa bhagavato s±sane pakkhandehi anuppavesehi. “Pakkhandiman”tipi p±¼i, jinassa s±sane ima½ loka½ ñ±ºena pakkhanda, y±th±vato t±rehi, pakkhandanto ca vipassan±ñ±ºamaggena y±pento suduttarato mahantato sa½s±ramahoghato ma½ t±rehi.
Na te ida½, citta, yath± pur±ºakanti, ambho citta, ida½ attabh±vageha½ por±ºaka½ viya tava na hot²ti attho. Kasm±? N±ha½ ala½ tuyha vase nivattitunti id±n±ha½ tava vase nivattitu½ na yutto. Yasm± mahesino bhagavato pabbajitomhi s±sane. Pabbajitak±lato ca paµµh±ya samaº± n±ma m±dis±va na honti vin±sadh±rino, eka½sato samaº±yeva hont²ti attho.
Nag±ti sineruhimavant±dayo sabbe pabbat±. Samudd±ti puratthimasamudd±dayo s²tasamudd±dayo, na sabbe samudd±. Sarit±ti gaªg±dayo sabb± nadiyo ca. Vasundhar±ti pathav². Dis± catassoti puratthim±dibhed± catasso dis±. Vidis±ti puratthimadakkhiº±dayo catasso anudis±. Adhoti heµµh± y±va udakasandh±rakav±yukhandh±. Div±ti devalok±. Div±ggahaºena cettha tattha gate sattasaªkh±re vadati. Sabbe anicc± tibhav± upaddut±ti sabbe k±mabhav±dayo tayo bhav± anicc± ceva j±ti-±d²hi r±g±d²hi kilesehi upaddut± p²¼it± ca, na ettha kiñci khemaµµh±na½ n±ma atthi, tadabh±vato kuhi½ gato, citta, sukha½ ramissasi, tasm± tato nissaraºañcettha pariyes±h²ti adhipp±yo.
Dhitipparanti dhitipar±yaºa½ parama½ thirabh±ve µhita½ mama½, citta, ki½ k±hisi, tato ²sakampi ma½ c±letu½ n±sakkhissas²ti attho. Ten±ha “na te ala½, citta, vas±nuvattako”ti. Id±ni tamevattha½ p±kaµatara½ katv± dassento “na j±tu bhasta½ ubhatomukha½ chupe dhiratthu p³ra½ navasotasandanin”ti ±ha. Tattha bhastanti rutti½. Ubhatomukhanti puto¼iy± ubhatomukha½. Na j±tu chupeti eka½seneva p±den±pi na chupeyya, tath± dhiratthu p³ra½ navasotasandaninti n±nappak±rassa asucino p³ra½ navahi sotehi vaºamukhehi asucisandani½ savati½. T±ya vaccakuµiy± dh² atthu, tass± garah± hotu.
Eva½ aµµhav²satiy± g±th±hi niggaºhanavasena citta½ ovaditv± id±ni vivekaµµh±n±cikkhaº±din± sampaha½sento “var±ha-eºeyyavig±¼hasevite”ti-±dim±ha. Tattha var±ha-eºeyyavig±¼haseviteti var±hehi ceva eºeyyehi ca og±hetv± sevite. Pabbh±rakuµµeti pabbh±raµµh±ne ceva pabbatasikhare ca. Pakateva sundareti pakatiy± eva sundare atittimanohare. “Pakativasundhare”ti v± p±µho, p±katike bh³mipadeseti attho. Navambun± p±vusasittak±naneti p±vusavasena vuµµhena meghodakena upasittavasse sutheve vane. Tahi½ guh±gehagato ramissas²ti tasmi½ pabbatak±nane guh±saªkh±ta½ geha½ upagato bh±van±ratiy± abhiramissasi.
Te ta½ ramessant²ti te may³r±dayo vanasañña½ upp±dent± ta½ ramessant²ti attho.
Vuµµhamhi deveti meghe adhippavuµµhe. Caturaªgule tiºeti teneva gassodakap±tena tattha tattha tiºe surattavaººakambalasadise caturaªgule j±te. Sa½pupphite meghanibhamhi k±naneti p±vusameghasaªk±se k±nane sammadeva pupphite. Nagantareti pabbatantare. Viµapisamo sayissanti tarusadiso apariggaho hutv± nipajjissa½. Ta½ me mud³ hehiti t³lasannibhanti ta½ tiºapaccattharaºa½ mudu sukhasamphassa½ t³lasannibha½ t³likasadisa½ sayana½ me bhavissati.
Tath± tu kass±mi yath±pi issaroti yath± koci issarapuriso attano vacanakarad±s±di½ vase vatteti, ahampi, citta, ta½ tath± kariss±mi, mayha½ vase vattemiyeva. Katha½? Ya½ labbhati tenapi hotu me alanti cat³su paccayesu ya½ y±disa½ v± t±disa½ v± labbhati, tena ca mayha½ ala½ pariyatta½ hotu. Etena ida½ dasseti– yasm± idhekacce satt± taºhupp±dahetu cittassa vase anuvattanti, aha½ pana taºhupp±da½ d³rato vajjento citta½ d±sa½ viya karonto attano vase vattem²ti. Na t±ha½ kass±mi yath± atandito, bi¼±rabhasta½va yath± sumadditanti citta taºhupp±daparivajjanahetu, puna tanti citta½ ±masati, yath± aññopi koci sammappadh±nayogena bh±van±ya atandito attano citta½ kammakkhama½, kammayogga½ karoti, tath± ahampi, citta, ta½ kammakkhama½, kammayogga½ mayha½ vase vatta½ kariss±mi Yath± ki½? Bi¼±rabhasta½va yath± sumaddita½, naiti nip±tamatta½. Yath± suµµhu maddita½ bi¼±rabhasta½ kammakkhama½, kammayogga½ sukhena pariharaº²yañca hoti, tath±ha½ ta½ kariss±mi.
V²riyena ta½ mayha vas±nayissanti, ambho citta, ta½ attano v²riyena bh±van±bala½ upp±detv± tena mayha½ vasa½ ±nayissa½. Gaja½va matta½ kusalaªkusaggahoti yath± kusalo cheko aªkusaggaho hatth±cariyo attano sikkh±balena mattahatthi½ attano vasa½ ±neti, tathev±ti attho.
Tay± sudantena avaµµhitena h²ti ti nip±tamatta½, citta, samathavipassan±bh±van±hi suµµhu dantena tato eva sammadeva vipassan±v²thi½ paµipannatt± avaµµhitena tay±. Hayena yogg±cariyova ujjun±ti yath± sudantena sudantatt± eva ujun± avaªkagatin± ass±j±n²yena yogg±cariyo assadammas±rathi akhemaµµh±nato khemantabh³mi½ paµipajjitu½ sakkoti, eva½ pahomi magga½ paµipajjitu½ sivanti asivabh±vakar±na½ kiles±na½ abh±vena siva½. Citt±nurakkh²h²ti attano citta½ anurakkhaºas²lehi buddh±d²hi sabbak±la½ sevita½ ariyamagga½ aha½ paµipajjitu½ adhigantu½ pahomi sakkom²ti.
¾rammaºe ta½ balas± nibandhisa½, n±ga½va thambhamhi da¼h±ya rajjuy±ti yath± hatth±cariyo mah±hatthi½ ±¼±nathambhe da¼h±ya thir±ya rajjuy± nibandhati, evamaha½, citta, kammaµµh±n±rammaºe bh±van±balena nibandhissa½. Ta½ me sugutta½ satiy± subh±vitanti ta½ tva½, citta, mama satiy± sugutta½ subh±vitañca hutv±. Anissita½ sabbabhavesu hehis²ti ariyamaggabh±van±dibalena k±mabhav±d²su sabbesupi bhavesu taºh±dinissayehi anissita½ bhavissasi.
Paññ±ya chetv± vipath±nus±rinanti uppathag±mina½ ±yatanasamudaya½ y±th±vato disv± yena samudayena uppathag±m², tassa kilesavissandana½ kilesavipphandita½ indriyasa½var³panissay±ya paµisaªkh±napaññ±ya chinditv± sotavicchedanavasena ±varaºa½ katv±. Yogena niggayh±ti vipassan±bh±van±saªkh±tena yogena s±matthiyavidhamanena niggahetv±. Pathe nivesiy±ti vipassan±v²thiya½ nivesetv±, patiµµhapetv±. Yad± pana vipassan± ussukk±pit± maggena ghaµµeti, tad± maggapaññ±ya “ya½kiñci samudayadhamma½, sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti (mah±va. 16; sa½. ni. 5.1081) nidassanena sabbaso ±yatanasamudayassa vibhava½ sambhavañca asammohato disv± sadevake loke aggav±dino samm±sambuddhassa d±y±do orasaputto hehisi bhavissas²ti attho.
Catubbipall±savasa½ adhiµµhitanti anicce niccanti, asubhe subhanti, dukkhe sukhanti, anattani att±ti imesa½ catunna½ vipall±s±na½ vasa½ adhiµµhita½ anuvattanta½. G±maº¹ala½va parinesi, citta, manti, ambho citta, ma½ g±mad±raka½ viya parika¹¹hasi, ito cito parika¹¹hasi. Nanu sa½yojanabandhanacchidanti sa½yojanasaªkh±t±na½ dasanna½ bandhan±na½ chedaka½ k±ruºika½ mah±muni½ samm±sambuddha½ sa½sevasi nanu, “tath±r³pe mah±nubh±ve d³ratova vajjesi, m±dise pana tapassine yath±ruci parines²”ti appas±dalesena satth±ra½ pasa½sati.
Migo yath±ti yath± migo rukkhagacchalat±d²hi suµµhu cittavicitte an±kule k±nane seri saya½vas² ramati. Ramma½ giri½ p±vusa-abbham±lininti eva½ p±vusak±le samantato sum±lin²hi thalajajalajam±l±hi samann±gatatt± abbham±lini½ janavivittat±ya manoramat±ya ca ramma½ pabbata½ labhitv± tattha nage ramissa½, asa½saya½ eka½seneva tva½, citta, par±bhavissasi, sa½s±rabyasanehi µhassas²ti attho.
Ye tuyha chandena vasena vattinoti sabbe puthujjane cittas±maññena gahetv± vadati. Tassattho– ye naran±riyo, ambho citta, tuyha½ chandena vasena ruciy± µhit± ya½ gehanissita½ sukha½ anubhonti anubhavissanti, te aviddas³ andhab±l±, m±ravas±nuvattino kilesam±r±d²na½ vase anuvattanas²l±, bhav±bhinand² k±m±dibhavameva abhinandanato, tava s±vak± anusiµµhikar±. Maya½ pana samm±sambuddhassa s±vak±, na tuyha½ vase anuvatt±m±ti.
Eva½ thero pubbe attano uppanna½ yonisomanasik±ra½ cittassa niggaºhanavasena pavatta½ n±nappak±rato vibhajitv± sam²pe µhit±na½ bhikkh³na½ ov±dad±navasena dhamma½ kathesi. Ya½ panettha antarantar± atthato na vibhatta½, ta½ heµµh± vuttanayatt± utt±natthamev±ti.

T±lapuµattherag±th±vaººan± niµµhit±.

Paññ±sanip±tavaººan± niµµhit±.