Tatiyag±th± heµµh± vutt± eva.
Sen±sanamh± oruyh±ti-±dik± catasso g±th± paccayesu attano santosadassanamukhena “bhikkhun± n±ma eva½ paµipajjitabban”ti bhikkh³na½ ov±dad±navasena vutt±. Tattha sen±sanamh± oruyh±ti pabbatasen±sanatt± vutta½. Sakkacca½ ta½ upaµµhahinti ta½ kuµµhipurisa½ u¼±rasampatti½ p±petuk±mat±ya bhikkh±ya atthiko hutv± paº²tabhikkhad±yaka½ kula½ mahicchapuggalo viya ±darena upagantv± aµµh±si½.
Pakken±ti aµµhigatakuµµharogat±ya upakkena kuthitena. Aªguli cettha chijjath±ti ettha patte tassa aªguli chijjitv± ±h±rena saddhi½ patat²ti attho.
Kuµµam³la½ niss±y±ti tassa purisassa pas±dajananattha½ t±dise gharabhittisam²pe nis²ditv± ±lopa½ ta½ abhuñjisa½ paribhuñji½. Aya½ pana therassa paµipatti sikkh±pade apaññatteti daµµhabba½. Paµikk³le ca appaµikk³le iva appaµikk³lasaññit±ya ariyiddhiy± ukka½sagatatt± therassa ta½ ajjhoharantassa jigucch± na uppajji, puthujjanassa pana t±disa½ bhuñjantassa ant±ni nikkhameyyu½. Ten±ha “bhuñjam±ne v± bhutte v±, jeguccha½ me na vijjat²”ti.
Uttiµµhapiº¹oti uttiµµhitv± paresa½ gharadv±re µhatv± gahetabbapiº¹o, jaªghabala½ niss±ya anughara½ gantv± laddhabbamissakabhikkh±ti attho. P³timuttanti gomuttaparibh±vitahar²µak±di ca. Yassete abhisambhutv±ti, yo bhikkhu ete uttiµµhapiº¹±dayo catt±ro paccaye antimantena abhiramitv± paribhuñjati. Sa ve c±tuddiso naroti so puggalo eka½sena c±tuddiso puratthim±dicatudis±yogyo, katthaci appaµigho y±ya k±yaci dis±ya viharitu½ sakkot²ti attho.
Atha thero attano mahallakak±le manussehi “katha½, bhante, tumhe evar³p±ya jar±ya vattam±n±ya dine dine pabbata½ abhiruhath±”ti vutte “yattha eke”ti-±dik± catasso g±th± abh±si. Tattha yatth±ti yasmi½ pacchimavaye. Eketi ekacce. Vihaññant²ti sar²rakilamathena cittena vigh±ta½ ±pajjanti. Siluccayanti pabbata½. Tatth±ti tasmi½ jar±jiººak±lepi. Sampaj±no paµissatoti imin± cittakhed±bh±va½ dasseti, iddhibalenupatthaddhoti imin± sar²rakhed±bh±va½.
Bhayahet³na½ kiles±na½ samucchinnatt± pah²nabhayabheravo.
Þayham±nes³ti r±gaggi-±d²hi ek±dasahi agg²hi sattesu ¹ayham±nesu. Sa½kilesapari¼±h±bh±vena nibbuto s²tibh³to.
Puna manussehi “ki½, bhante, jiººak±lepi araññapabbateyeva viharatha, nanu ime ve¼uvan±dayo vih±r± manoram±”ti vutte araññapabbat± eva mayha½ manoram±ti dassento “karerim±l±vitat±”ti-±dik± dv±dasa g±th± abh±si. Tattha karerim±l±vitat±ti varuºarukkhapant²hi sam±gat±. “K±lavaººapupphehi otthaµ±”tipi vadanti. Kuñjar±bhirud±ti paµighos±diguº²bh³tehi hatth²na½ gocares²na½ gajjitehi abhitthanit±.
Abhivuµµh±ti mah±meghena abhippavuµµh±. Rammatal±ti teneva rajojallapaººeyy±d²na½ apagamena ramaº²yatal±. Nag±ti desantara½ agamanato “nag±”ti selamayat±ya “sel±”ti ca laddhan±m± pabbat±. Abbhunnadit± sikh²h²ti madhurassarena unnadit±.
Alanti yutta½ samattha½ v±. Jh±yituk±massa atthak±mass±ti-±d²supi imin± nayena yojetabba½. Bhikkhunoti bhinnakilesabhikkhuno, meti sambandho.
Um±pupphena sam±n±ti mecakanibhat±ya um±kusumasadis±. Gagan±vabbha ch±dit±ti tato eva saradassa gagana-abbh± viya k±¼ameghasañch±dit±, n²lavaºº±ti attho.
An±kiºº±ti asa½kiºº± asamb±dh±. Pañcaªgiken±ti ±tat±d²hi pañcahi aªgehi yuttena t³riyena pariv±riyam±nassa t±dis²pi na hoti, yath± y±dis² ekaggacittassa sam±hitacittassa sammadeva r³p±r³padhamma½ anicc±divasena vipassantassa rati hoti. Ten±ha bhagav±–
“Yato yato sammasati, khandh±na½ udayabbaya½;
labhat² p²tip±mojja½, amata½ ta½ vij±natan”ti. (Dha. pa. 374)
Kamma½ bahukanti-±din± dve g±th± kamm±r±m±na½ paccayagiddh±na½ bhikkh³na½ ov±dad±navasena vutt±. Tattha kamma½ bahuka½ na k±rayeti kamm±r±mo hutv± bahu½ n±ma kamma½ na k±raye na adhiµµhahe, khaº¹aphullapaµisaªkharaºa½ pana satth±r± anuññ±tameva. Parivajjeyya jananti akaly±ºamittabh³ta½ jana½ vajjeyya. Na uyyameti paccayupp±danagaºabandh±divasena v±y±ma½ na kareyya.
Anattaneyyametanti eta½ navakamm±dhiµµh±n±dika½ attano atth±vaha½ na hot²ti attho. Tattha k±raºam±ha “kicchati k±yo kilamat²”ti. Navakamm±dipasutassa hi taha½ taha½ vicarato k±yasukh±di-al±bhena kicchappatto hoti kilamati kheda½ ±pajjati, tena ca k±yakilamathena dukkhito. Vatthuvisada-attaneyyakiriy±d²na½ abh±vena so puggalo samatha½ na vindati cittasam±dh±na½ na labhat²ti.
Oµµhappahatamatten±ti-±din± dve g±th± sutaparamassa paº¹itam±nino garahavasena, tato par± dve paº¹itassa pasa½s±vasena vutt±. Tattha oµµhappahatamatten±ti sajjh±yas²sena oµµhaparivattanamattena, buddhavacana½ sajjh±yakaraºamatten±ti attho. Att±nampi na passat²ti anatthaññut±ya attano paccakkhabh³tampi attha½ na j±n±ti, y±th±vato attano pam±ºa½ na paricchindat²ti attho. Patthaddhag²vo carat²ti “aha½ bahussuto, satim±, paññav±, na may± sadiso añño atth²”ti m±natthaddho hutv± garuµµh±niy±nampi apaciti½ adassento ayosal±ka½ gilitv± µhito viya thaddhag²vo carati. Aha½ seyyoti maññat²ti ahameva seyyo uttamoti maññati.
Aseyyo seyyasam±na½, b±lo maññati att±nanti aya½ aseyyo h²no sam±no aññena seyyena uttamena sam±na½ sadisa½ katv± att±na½ b±lo mandabuddhi b±labh±veneva maññat²ti. Na ta½ viññ³ pasa½sant²ti ta½ t±disa½ b±la½ paggahitacittat±ya patthaddham±nasa½ thambhitatta½ nara½ viññ³ paº¹it± na pasa½santi, aññadatthu garahantiyeva.
Seyyohamasm²ti yo pana paº¹ito puggalo “seyyohamasm²”ti v± h²nasadisam±navasena “n±ha½ seyyo”ti v± kañcipi m±na½ ajappento vidh±su navasu m±nakoµµh±sesu kassacipi vasena na vikampati.
Paññavantanti aggaphalapaññ±vasena paññavanta½ iµµh±d²su t±dibh±vappattiy± t±di½, asekkhaphalas²lesu suµµhu patiµµhitatt± s²lesu susam±hita½, arahattaphalasam±pattisam±pajjanena cetosamathamanuyuttanti t±disa½ sabbaso pah²nam±na½ kh²º±sava½ viññ³ buddh±dayo paº¹it± pasa½sare vaººenti thoment²ti attho.
Puna aññatara½ dubbaca½ bhikkhu½ disv± dovacassat±ya ±d²nava½, sovacassat±ya ±nisa½sañca pak±sento “yassa sabrahmac±r²s³”ti-±dik± dve g±th± abh±si. T± vuttatth± eva.
Puna uddhata½ unna¼a½ eka½ bhikkhu½ disv± uddhat±dibh±ve dosa½, anuddhat±dibh±ve ca guºa½ vibh±vento “uddhato capalo bhikkh³”ti-±dik± dve g±th± abh±si. Tattha kap²va s²hacammen±ti s²hacammena p±ruto makkaµo viya. So uddhat±didosasa½yutto bhikkhu tena pa½suk³lena ariyaddhajena na upasobhati ariyaguº±na½ abh±vato.
Yo pana upasobhati, ta½ dassetu½ “anuddhato”ti-±di vutta½.
Ete sambahul±ti-±dik± pañca g±th± ±yasmanta½ s±riputta½ namassante brahmak±yike deve disv± ±yasmato kappinassa sitap±tukammanimitta½ vutt±. Tattha eteti tesa½ paccakkhat±ya vutta½ Sambahul±ti bahubh±vato, ta½ pana bahubh±va½ “dasadevasahass±n²”ti paricchinditv± ±ha. Dev±ti upapattidev±. Ta½ tesa½ devabh±va½ aññehi visesetv± dassento “sabbe te brahmak±yik±”ti ±ha. Yasm± te attano upapattiddhiy± mahatiy± deviddhiy± samann±gat± pariv±rasampann± ca, tasm± ±ha “iddhimanto yasassino”ti.
“Ko nu sen±pati bhoto”ti pucch±ya vissajjanavasena “may± pavattita½ dhammacakka½ anuttara½ s±riputto anuvattet²”ti (ma. ni. 2.399) vadantena bhagavat± ±yasmato s±riputtattherassa dhammasen±patibh±vo anuññ±toti ±ha– “dhammasen±pati½ v²ra½ mah±jh±yi½ sam±hita½ s±riputtan”ti. Tattha v²ranti kilesam±r±d²na½ nimmathanena v²riyavanta½ mah±vikkanta½. Mah±jh±yinti dibbavih±r±d²na½ ukka½sagamanena mahanta½ jh±yi½. Tato eva sabbaso vikkhepaviddha½sanavasena sam±hita½. Namassant±ti sirasi añjali½ paggayha namassam±n± tiµµhanti.
Yampi niss±y±ti ya½ nu kho ±rammaºa½ niss±ya ±rabbha jh±yat²ti n±bhij±n±m±ti puthujjanabh±vena brahm±no eva½ ±ha½su.
Acchera½ vat±ti acchariya½ vata. Buddh±nanti catusaccabuddh±na½. Gambh²ro gocaro sakoti paramagambh²ro atiduddaso duranubodho puthujjanehi as±dh±raºo avisayo. Id±ni tassa gambh²rabh±ve k±raºa½ dassetu½ “ye mayan”ti-±di vutta½. Tattha v±lavedhisam±gat±ti ye maya½ v±lavedhidhanuggahasadis± atisukhumampi visaya½ paµivijjhitu½ samatth± ±gat± upaparikkhant± n±bhij±n±ma, gambh²ro vata buddh±na½ visayoti attho. Ta½ tath± devak±yeh²ti ta½ tath±r³pa½ s±riputta½ sadevakassa lokassa p³jan±raha½ tehi brahmak±yikehi tad± tath± p³jita½ disv± ±yasmato mah±kappinassa sita½ ahosi. Imesa½ lokasammat±na½ brahm³nampi avisayo, yattha s±vak±na½ visayoti.
Y±vat± buddhakhettamh²ti g±th± therena att±na½ ±rabbha s²han±da½ nadantena bh±sit±. Tattha buddhakhettamh²ti ±º±khetta½ sandh±ya vadati. Ýhapayitv± mah±muninti samm±sambuddha½ µhapetv± Buddh± hi bhagavanto dhutaguºehipi sabbasattehi paramukka½sagat± eva, kevala½ pana mah±karuº±sañcoditam±nas± satt±na½ t±disa½ mahanta½ upak±ra½ oloketv± g±mantasen±sanav±s±di½ anuvattant²ti ta½ ta½ dhutadhammavirodh² hoti. Dhutaguºeti kiles±na½ dhutena guºena ±raññak±dibh±vena apekkhitaguºe. Karaºatthe v± eta½ bhummavacana½. Sadiso me na vijjati, kuto pana uttar²ti adhipp±yo. Tath± hesa thero tattha aggaµµh±ne µhapito.
Na c²vareti g±th±ya “µhapayitv± mah±munin”ti vuttamevattha½ p±kaµatara½ karoti, c²var±d²su taºh±ya anupalepo dhutaªgaphala½. Tattha na c²vare sampatte taºh±lepen±ti yojan±. Sayaneti sen±sane. Gotamoti bhagavanta½ gottena kitteti. Anappameyyoti pam±ºakarakiles±bh±vato aparim±ºaguºat±ya ca anappameyyo. Mu¼±lapuppha½ vimala½va ambun±ti yath± nimmala½ viraja½ na¼ina½ udakena na limpati, eva½ gotamo bhagav± taºh±lep±din± na limpat²ti attho. Nekkhammaninno abhinikkhammaninno tato eva tibhav±bhinissaµo bhavattayato vinissaµo visa½yutto.
Yesa½ satipaµµh±nag²v±d²na½ bh±van±p±rip³riy± yattha katthaci anupalitto nekkhammaninnova ahosi, te aªgabh³te dassento “satipaµµh±nag²vo”ti os±nag±tham±ha. Tattha guºar±sito uttamaªgabh³t±ya paññ±ya adhiµµh±nabh±vato satipaµµh±na½ g²v± etass±ti satipaµµh±nag²vo, anavajjadhamm±na½ ±d±ne saddh± hattho etass±ti saddh±hattho. Guºasar²rassa uttamaªgabh±vato paññ± s²sa½ etass±ti paññ±s²so. Mah±samud±gamanat±ya mah±visayat±ya mah±nubh±vat±ya mah±balat±ya ca mahanta½ sabbaññutasaªkh±ta½ ñ±ºa½ etassa atth²ti mah±ñ±º². Sad± sabbak±la½ nibbuto s²tibh³to carati. “Susam±hito…pe… n±go”ti (a. ni. 6.43) suttapadañcettha nidassetabba½. Ya½ panettha atthato avibhatta½, ta½ heµµh± vuttanayameva.

Mah±kassapattherag±th±vaººan± niµµhit±.

Catt±l²sanip±tavaººan± niµµhit±.