Tena ca samayena kassapadasabalo parinibb±yi. Tassa ghanakoµµim±hi satasahassagghanik±hi rattasuvaººiµµhak±hi yojanubbedha½ cetiya½ ±rabhi½su. Tasmi½ cetiye kar²yam±ne s± seµµhidh²t± cintesi– “aha½ sattasu µh±nesu paµinivattit±, ki½ me j²viten±”ti attano ±bharaºabhaº¹a½ bhañj±petv± suvaººiµµhaka½ k±resi ratan±yata½ vidatthivitthinna½ caturaªgulubbedha½. Tato harit±lamanosil±piº¹a½ gahetv± aµµha uppalahatthake ±d±ya cetiyakaraºaµµh±na½ gat±. Tasmiñca khaºe ek± iµµhak±panti parikkhipitv± ±gaccham±n± ghaµaniµµhak±ya ³n± hoti, seµµhidh²t± va¹¹haki½ ±ha– “ima½ iµµhaka½ ettha µhapeth±”ti. “Amma, bhaddake k±le ±gat±si, sayameva µhapeh²”ti. S± ±ruyha telena harit±lamanosil±piº¹a½ yojetv± tena bandhanena iµµhaka½ patiµµhapetv± upari aµµhahi uppalahatthakehi p³ja½ katv± vanditv± “nibbattanibbattaµµh±ne me k±yato candanagandho v±yatu, mukhato uppalagandho”ti patthana½ katv± cetiya½ vanditv± padakkhiºa½ katv± agam±si.
Atha tasmi½yeva khaºe yassa seµµhiputtassa paµhama½ geha½ n²t±, tassa ta½ ±rabbha sati udap±di. Nagarepi nakkhatta½ saªghuµµha½ hoti. So upaµµh±ke ±ha– “tad± idha ±n²t± seµµhidh²t± atthi, kaha½ s±”ti? “Kulagehe s±m²”ti. “¾netha na½, nakkhatta½ k²¼iss±m±”ti. Te gantv± ta½ vanditv± µhit± “ki½, t±t±, ±gatatth±”ti t±ya puµµh± ta½ pavatti½ ±cikkhi½su. “T±t±, may± ±bharaºabhaº¹ena cetiya½ p³jita½, ±bharaºa½ me natth²”ti Te gantv± seµµhiputtassa ±rocesu½. ¾netha na½, pi¼andhana½ labhissat²ti. Te ±nayi½su. Tass± saha gharapavesanena sakalageha½ candanagandho ceva n²luppalagandho ca v±yi. Seµµhiputto ta½ pucchi– “paµhama½ tava sar²rato duggandho v±yi, id±ni pana te sar²rato candanagandho, mukhato uppalagandho v±yati. Ki½ etan”ti? S± ±dito paµµh±ya attan± katakamma½ ±rocesi. Seµµhiputto “niyy±nika½ vata buddhas±sanan”ti pas²ditv± yojanika½ suvaººacetiya½ kambalakañcukena parikkhipitv± tattha tattha rathacakkappam±ºehi suvaººapadumehi alaªkari. Tesa½ dv±dasahatth± olambak± honti.
So tattha y±vat±yuka½ µhatv± sagge nibbattitv± tato cuto b±r±ºasito yojanamatte µh±ne aññatarasmi½ amaccakule nibbatti, seµµhikaññ±pi devalokato cavitv± r±jakule jeµµhadh²t± hutv± nibbatti. Tesu vayappattesu kum±rassa vasanag±me nakkhatta½ saªghuµµha½. So m±tara½ ±ha– “s±µaka½ me, amma, dehi, nakkhatta½ k²¼iss±m²”ti S± dhotavattha½ n²haritv± ad±si. “Amma, th³la½ idan”ti ±ha. S± añña½ n²haritv± ad±si, tampi paµikkhipi. Atha na½ m±t± ±ha– “t±ta, y±dise gehe maya½ j±t±, natthi no ito sukhumatarassa paµil±bh±ya puññan”ti. “Tena hi labhanaµµh±na½ gacch±mi amm±”ti. “Putta, aha½ ajjeva tuyha½ b±r±ºasinagare rajjapaµil±bhampi icch±m²”ti. So m±tara½ vanditv± ±ha– “gacch±mi, amm±”ti. “Gaccha, t±t±”ti. Eva½ kirass± citta½ ahosi– “kaha½ gamissati? Idha v± ettha v± gehe nis²dissat²”ti. So pana puññaniy±mena nikkhamitv± b±r±ºasi½ gantv± uyy±ne maªgalasil±paµµe sas²sa½ p±rupitv± nipajji. So ca b±r±ºasirañño k±laªkatassa sattamo divaso hoti.
Amacc± rañño sar²rakicca½ katv± r±jaªgaºe nis²ditv± mantayi½su– “rañño ek± dh²t±va atthi, putto natthi, ar±jaka½ rajja½ nassati, ko r±j± hot²”ti? “Tva½ hohi, tva½ hoh²”ti ±ha½su. Purohito ±ha– “bahu½ oloketu½ na vaµµati, phussaratha½ vissajjem±”ti. Te kumudavaººe catt±ro sindhave yojetv± pañcavidha½ r±jakakudhabhaº¹a½ setacchattañca rathasmi½yeva µhapetv± ratha½ vissajjetv± pacchato t³riy±ni paggaºh±pesu½. Ratho p±c²nadv±rena nikkhamitv± uyy±n±bhimukho ahosi. “Paricayena uyy±n±bhimukho gacchati, nivattem±”ti keci ±ha½su. Purohito “m± nivattayitth±”ti ±ha. Ratho kum±ra½ padakkhiºa½ katv± ±rohanasajjo hutv± aµµh±si, purohito p±rupanakaººa½ apanetv± p±datal±ni olokento, “tiµµhatu aya½ d²po, dvisahassad²papariv±resu cat³su mah±d²pesu esa rajja½ k±retu½ yutto”ti vatv± “punapi t³riy±ni paggaºhatha, punapi paggaºhath±”ti tikkhattu½ t³riy±ni paggaºh±pesi.
Atha kum±ro mukha½ vivaritv± oloketv±, “kena kammena ±gatatth±”ti ±ha. “Deva, tumh±ka½ rajja½ p±puº±t²”ti. “R±j± kahan”ti? “Devatta½ gato, s±m²”ti. “Kati divas± atikkant±”ti? “Ajja sattamo divaso”ti. “Putto v± dh²t± v± natth²”ti? “Dh²t± atthi deva, putto natth²”ti. “Kariss±mi rajjan”ti. Te t±vadeva abhisekamaº¹apa½ k±retv± r±jadh²tara½ sabb±laªk±rehi alaªkaritv±, uyy±na½ ±netv± kum±rassa abhiseka½ aka½su. Athassa kat±bhisekassa satasahassagghanaka½ vattha½ upahari½su. So “kimida½, t±t±”ti ±ha. “Niv±sanavattha½ dev±”ti. “Nanu, t±t±, th³lan”ti? “Manuss±na½ paribhogavatthesu ito sukhumatara½ natthi, dev±”ti. “Tumh±ka½ r±j± evar³pa½ niv±ses²”ti? “¾ma, dev±”ti. “Na maññe puññav± tumh±ka½ r±j±, suvaººabhiªg±ra½ ±haratha, labhiss±ma vatthan”ti. Suvaººabhiªg±ra½ ±hari½su. So uµµh±ya hatthe dhovitv± mukha½ vikkh±letv± hatthena udaka½ ±d±ya puratthimadis±ya½ abbhukkiri. T±vadeva ghanapathavi½ bhinditv± aµµha kapparukkh± uµµhahi½su. Puna udaka½ gahetv± dakkhiº±ya½ pacchim±ya½ uttar±yanti eva½ cat³su dis±su abbhukkiri. Sabbadis±su aµµhaµµhaka½ katv± dvatti½sa kapparukkh± uµµhahi½su. So eka½ dibbadussa½ niv±setv± eka½ p±rupitv± “nandarañño vijite suttakantik± itthiyo m± sutta½ kanti½s³ti eva½ bheri½ car±peth±”ti vatv± chatta½ uss±petv± alaªkatapaµiyatto hatthikkhandhavaragato nagara½ pavisitv± p±s±da½ ±ruyha mah±sampatti½ anubhavi.
Eva½ k±le gacchante ekadivasa½ dev² rañño mah±sampatti½ disv±, “aho tapass²”ti k±ruññ±k±ra½ dasseti. “Kimida½, dev²”ti ca puµµh± “atimahat² te, deva, sampatti. At²te buddh±na½ saddahitv± kaly±ºa½ akattha, id±ni an±gatassa paccaya½ kusala½ na karoth±”ti ±ha. “Kassa dass±ma, s²lavanto natth²”ti? “Asuñño, deva, jambud²po arahantehi, tumhe d±nameva sajjetha, aha½ arahante lacch±m²”ti ±ha. R±j± punadivase p±c²nadv±re d±na½ sajj±pesi. Dev² p±tova uposathaªg±ni adhiµµh±ya uparip±s±de puratth±bhimukh± urena nipajjitv± “sace etissa½ dis±ya½ arahanto atthi, sveva ±gantv± amh±ka½ bhikkha½ gaºhant³”ti ±ha. Tassa½ dis±ya½ arahanto n±hesu½, ta½ sakk±ra½ kapaºay±cak±na½ ada½su. Punadivase dakkhiºadv±re d±na½ sajjetv± tatheva ak±si, punadivase pacchimadv±re. Uttaradv±re sajjitadivase pana deviy± tatheva nimantentiy± himavante vasant±na½ padumavatiy± putt±na½ pañcasat±na½ paccekabuddh±na½ jeµµhako mah±padumapaccekabuddho bh±tike ±mantesi, “m±ris±, nandar±j±, tumhe nimanteti, adhiv±setha tass±”ti. Te adhiv±setv± punadivase anotattadahe mukha½ dhovitv±, ±k±sena ±gantv± uttaradv±re otari½su. Manuss± disv± gantv± “pañcasat±, deva, paccekabuddh± ±gat±”ti rañjo ±rocesu½. R±j± saddhi½ deviy± gantv±, vanditv±, patta½ gahetv± paccekabuddhe p±s±da½ ±ropetv±, tatra nesa½ d±na½ datv±, bhattakicc±vas±ne r±j± saªghattherassa, dev², saªghanavakassa p±dam³le nipajjitv± “ayy± paccayehi na kilamissanti, maya½ puññena na h±yiss±ma. Amh±ka½ y±vaj²va½ idha niv±s±ya paµiñña½ deth±”ti paµiñña½ k±retv± uyy±ne pañcapaººas±l±sat±ni pañcacaªkamanasat±n²ti sabb±k±rena niv±sanaµµh±n±ni samp±detv± tattha vas±pesu½.
Eva½ k±le gacchante rañño paccanto kupito. So “aha½ paccanta½ v³pasametu½ gacch±mi, tva½ paccekabuddhesu m± pamajj²”ti devi½ ovaditv± gato. Tasmi½ an±gateyeva paccekabuddh±na½ ±yusaªkh±r± kh²º±. Mah±padumapaccekabuddho tiy±maratti½ jh±nak²¼a½ k²¼itv± aruºuggamane ±lambanaphalaka½ ±lambitv± µhitakova anup±dises±ya nibb±nadh±tuy± parinibb±yi. Etenup±yena ses±p²ti sabbeva parinibbut±. Punadivase dev² paccekabuddh±na½ nis²danaµµh±na½ harit³palitta½ k±retv± pupph±ni vikiritv±, dh³pa½ datv± tesa½ ±gamana½ olokayant² nisinn± ±gamana½ apassant² purisa½ pesesi– “gaccha, t±ta, j±n±hi, ki½ ayy±na½ kiñci aph±sukan”ti? So gantv± mah±padumassa paººas±l±ya dv±ra½ vivaritv± tattha apassanto caªkamana½ gantv± ±lambanaphalaka½ niss±ya µhita½ disv± vanditv± “k±lo, bhante”ti ±ha. “Parinibbutasar²ra½ ki½ kathessati? So nidd±yati maññe”ti gantv± piµµhip±de hatthena par±masitv± p±d±na½ s²talat±ya ceva thaddhat±ya ca parinibbutabh±va½ ñatv±, dutiyassa santika½ agam±si. Eva½ tatiyass±ti sabbesa½ parinibbutabh±va½ ñatv± r±jakula½ gato. “Kaha½, t±ta, paccekabuddh±”ti puµµho “parinibbut±, dev²”ti ±ha. Dev² kandant² rodant² nikkhamitv± n±garehi saddhi½ tattha gantv± s±dhuk²¼ita½ k±retv± paccekabuddh±na½ sar²rakicca½ k±retv± dh±tuyo gahetv± cetiya½ patiµµh±pesi.
R±j± paccanta½ v³pasametv± ±gato paccuggamana½ ±gata½ devi½ pucchi– “ki½, bhadde, paccekabuddhesu nappamajji, nirog± ayy±”ti? “Parinibbut± dev±”ti. R±j± cinteti “evar³p±nampi paº¹it±na½ maraºa½ uppajjati, amh±ka½ kuto mokkho”ti. So nagara½ agantv±, uyy±nameva pavisitv± jeµµhaputta½ pakkos±petv±, tassa rajja½ niyy±tetv±, saya½ samaºapabbajja½ pabbaji. Dev²pi “imasmi½ pabbajite aha½ ki½ kariss±m²”ti tattheva uyy±ne pabbajitv± dvepi jh±na½ bh±vetv± tato cut± brahmaloke nibbatti½su.
Tesu tattheva vasantesu amh±ka½ satth± loke uppajjitv± pavattitavaradhammacakko anupubbena r±jagaha½ p±visi. Satthari tattha paµivasante aya½ pippalim±ºavo magadharaµµhe mah±titthabr±hmaºag±me kapilabr±hmaºassa aggamahesiy± kucchimhi nibbatto. Aya½ bhadd± k±pil±n² maddaraµµhe s±galanagare kosiyagottabr±hmaºassa aggamahesiy± kucchismi½ nibbatt±. Tesa½ anukkamena va¹¹ham±n±na½ pippalim±ºavassa v²satime, bhadd±ya so¼asame vasse sampatte m±t±pitaro putta½ oloketv± “t±ta, tva½ vayappatto, kulava½so n±ma patiµµhapetabbo”ti ativiya nipp²¼ayi½su. M±ºavo ±ha “mayha½ sotapathe evar³pa½ katha½ m± kathetha. Aha½ y±va tumhe dharatha, t±va paµijaggiss±mi, tumh±ka½ accayena nikkhamitv± pabbajiss±m²”ti. Te katip±ha½ atikkamitv± puna kathayi½su. Sopi tatheva paµikkhipi. Tato paµµh±ya nirantara½ kathetiyeva.
M±ºavo “mama m±tara½ saññ±pess±m²”ti rattasuvaººassa nikkhasahassa½ datv± sabbak±mehi santappetv± suvaººak±rehi eka½ itthir³pa½ k±r±petv± tassa majjanaghaµµan±dikammapariyos±ne ta½ rattavattha½ niv±s±petv± vaººasampannehi pupphehi ceva n±n±-alaªk±rehi ca alaªk±r±petv± m±tara½ pakkos±petv± ±ha “amma, evar³pa½ ±rammaºa½ labhanto gehe vasiss±mi alabhanto na vasiss±m²”ti. Paº¹it± br±hmaº² cintesi– “mayha½ putto puññav± dinnad±no kat±bhin²h±ro, puñña½ karonto na ekakova ak±si, addh± etena sahakatapuññ± suvaººar³papaµibh±g±va bhavissat²”ti aµµha br±hmaºe pakkos±petv± sabbak±mehi santappetv± suvaººar³paka½ ratha½ ±ropetv± “gacchatha, t±t±, yattha amh±ka½ j±tigottabhogehi sam±ne kule evar³pa½ d±rika½ passatha, imameva suvaººar³paka½ paºº±k±ra½ katv± eth±”ti uyyojesi.