Athekad± thero s±sane pabbajitv± vipassan±dhurepi ganthadhurepi ananuyutta½ eka½ puggala½ disv± b±husacc±bh±ve ±d²nava½ pak±sento “appassut±yan”ti g±tham±ha. Tattha appassut±yanti ekassa dvinna½ v± paºº±s±na½, atha v± pana vagg±na½ antamaso ekassa dvinna½ v± suttant±nampi uggahit±na½ abh±vena appassuto aya½, kammaµµh±na½ pana uggahetv± anuyuñjanto bahussutova. Balibaddova j²rat²ti yath± balibaddo j²ram±no va¹¹ham±no neva m±tu na pitu, na sesañ±tak±na½ atth±ya va¹¹hati, atha kho niratthakameva j²rati; evameva½ ayampi na upajjh±yavatta½ karoti, na ±cariyavatta½, na ±gantukavatt±d²ni, na bh±vana½ anuyuñjati, niratthakameva j²rati. Ma½s±ni tassa va¹¹hant²ti yath± balibaddassa “kasanabh±ravahan±d²su asamattho eso”ti araññe vissaµµhassa yath± tath± vicarantassa kh±dantassa pivantassa ma½s±ni tassa va¹¹hanti; evameva½ imass±pi upajjh±y±d²hi vissaµµhassa saªgha½ niss±ya catt±ro paccaye labhitv± uddha½virecan±d²ni katv± k±ya½ posentassa ma½s±ni va¹¹hanti th³lasar²ro hutv± vicarati. Paññ±ti lokiyalokuttar± panassa paññ± ekaªgulimatt±pi na va¹¹hati, araññe gacchalat±d²ni viya assa chadv±r±ni niss±ya taºh± ceva navavidham±no ca va¹¹hat²ti adhipp±yo. Bahussutoti g±th± attano b±husacca½ niss±ya añña½ atimaññanta½ eka½ bhikkhu½ uddissa vutt±. Tattha suten±ti sutahetu attano b±husaccanimitta½. Atimaññat²ti atikkamitv± maññati att±na½ ukka½sento para½ paribhavati. Tathev±ti yath± andho andhak±re telapajjota½ dh±rento ±lokad±nena paresa½yeva atth±vaho na attano, tatheva pariyattib±husaccena sutav± puggalo sutena anupapanno attano attha½ aparip³rento andho ñ±º±lokad±nena paresa½yeva atth±vaho, na attano, d²padh±ro andho viya mayha½ upaµµh±t²ti. Id±ni b±husacce ±nisa½sa½ dassento “bahussutan”ti g±tham±ha. Tattha up±seyy±ti payirup±seyya. Sutañca na vin±sayeti bahussuta½ payirup±sitv± laddha½ sutañca na vin±seyya, na susseyya dh±raºaparicayaparipucch±manasik±rehi va¹¹heyya. Ta½ m³la½ brahmacariyass±ti yasm± bahussuta½ payirup±sitv± laddha½ ta½ suta½ pariyattib±husacca½ maggabrahmacariyassa m³la½ padh±nak±raºa½. Tasm± dhammadharo siy± vimutt±yatanas²se µhatv± yath±sutassa dhammassa dh±raºe paµhama½ pariyattidhammadharo bhaveyya. Id±ni pariyattib±husaccena s±dhetabbamattha½ dassetu½ “pubb±paraññ³”ti-±di vutta½. Tattha pubbañca aparañca j±n±t²ti pubb±paraññ³. Ekiss± hi g±th±ya pubbabh±ge apaññ±yam±nepi pubbabh±ge v± paññ±yam±ne aparabh±ge apaññ±yam±nepi “imassa aparabh±gassa imin± pubbabh±gena imassa v± pubbabh±gassa imin± aparabh±gena bhavitabban”ti j±nanto pubb±paraññ³ n±ma. Attatth±dibheda½ tassa tassa bh±sitassa attha½ j±n±t²ti atthaññ³. Niruttipadakovidoti niruttiya½ sesapadesupi c±ti cat³supi paµisambhid±su cheko. Suggah²tañca gaºh±t²ti teneva kovidabh±vena atthato byañjanato ca dhamma½ sugahitameva katv± gaºh±ti. Atthañcopaparikkhat²ti yath±sutassa yath±pariyattassa dhammassa attha½ upaparikkhati “iti s²la½, iti sam±dhi, iti paññ±, ime r³p±r³padhamm±”ti manas± anupekkhati. Khanty± chandikato hot²ti tesu manas± anupekkhitesu dhammesu diµµhinijjh±nakkhantiy± nijjh±na½ kham±petv± r³papariggah±dimukhena vipassan±bhinivese chandikato chandaj±to hoti. Tath±bh³to ca vipassan±ya kamma½ karonto ussahitv± tuleti ta½ta½paccayan±mar³padassanavasena uss±ha½ katv± tato para½ tilakkhaºa½ ±ropetv± tuleti “aniccan”tipi, “dukkhan”tipi, “anatt±”tipi ta½ n±mar³pa½ t²reti vipassati. Samaye so padahati, ajjhatta½ susam±hitoti so eva½ passanto paggahetabb±disamaye cittassa paggaºhan±din± padahati, padahanto ca ajjhatta½ gocarajjhatte vipassan±sam±dhin± maggasam±dhin± ca suµµhu sam±hito bhaveyya, asam±dh±nahetubh³te kilese pajaheyya. Sv±ya½ guºo sabbopi yasm± bahussuta½ dhammadhara½ sappañña½ buddhas±vaka½ payirup±santassa hoti, tasm± asaªkhata½ dhamma½ ±rabbha dukkh±d²su pariññ±divisiµµhakiccat±ya dhammaviññ±ºasaªkh±ta½ dhammañ±ºa½ ±kaªkhanto tath±vidha½ vuttappak±ra½ kaly±ºamitta½ bhajetha, seveyya payirup±seyy±ti attho. Eva½ bahupak±rat±ya tassa p³jan²yaka½ dassento “bahussuto”ti g±tham±ha. Tassattho– suttageyy±di bahu suta½ etass±ti bahussuto. Tameva desan±dhamma½ suvaººabh±jane pakkhittas²havas± viya avinassanta½ dh±ret²ti dhammadharo. Tato eva mahesino bhagavato dhammakosa½ dhammaratana½ ±rakkhat²ti kos±rakkho. Yasm± sadevakassa lokassa samadassanena cakkhubh³to, tasm± cakkhu sabbassa lokassa p³jan²yo m±nan²yoti, bahussutabh±vena bahujanassa p³jan²yabh±vadassanattha½ nigamanavasena punapi “bahussuto”ti vutta½. Evar³pa½ kaly±ºamitta½ labhitv±pi k±rakasseva aparih±ni, na ak±rakass±ti dassento “dhamm±r±mo”ti g±tham±ha. Tattha niv±sanaµµhena samathavipassan±dhammo ±r±mo, tasmi½ eva dhamme rato abhiratoti dhammarato, tasseva dhammassa punappuna½ vicintanena dhamma½ anuvicintaya½ dhamma½ ±vajjento manasi karot²ti attho. Anussaranti tameva dhamma½ anussaranto. Saddhamm±ti evar³po bhikkhu sattati½sapabhed± bodhipakkhiyadhamm± navavidhalokuttaradhamm± ca na parih±yati, na kad±ci tassa tato parih±ni hot²ti attho. Athekadivasa½ k±ye av²tar±ga½ kus²ta½ h²nav²riya½ kosall±y± ti n±ma½ bhikkhu½ sa½vejento “k±yamaccheragaruno”ti g±tham±ha. Tattha k±yamaccheragarunoti “k±yada¼h²bahulassa k±ye mamattassa ±cariyupajjh±y±nampi k±yena kattabba½ kiñci akatv± vicarantassa. Hiyyam±neti attano k±ye j²vite ca khaºe khaºe parihiyyam±ne. Anuµµhaheti s²l±d²na½ parip³raºavasena uµµh±nav²riya½ na kareyya. Sar²rasukhagiddhass±ti attano sar²rassa sukh±paneneva gedha½ ±pannassa. Kuto samaºaph±sut±ti evar³passa puggalassa s±maññavasena kuto sukhavih±ro, ph±suvih±ro na tassa vijjat²ti attho. Na pakkhant²ti-±dik± ±yasmato s±riputtassa dhammasen±patino parinibbutabh±va½ sutv± therena bh±sit±. Tattha na pakkhanti dis± sabb±ti puratthim±dibhed± sabb± dis± na pakkhayanti, dis±m³¼hoti attho. Dhamm± na paµibhanti manti pubbe suµµhu paguº±pi pariyattidhamm± id±ni sakkacca½ samann±hariyam±n±pi mayha½ na upaµµhahanti. Gate kaly±ºamittamh²ti sadevakassa lokassa kaly±ºamittabh³te dhammasen±patimhi anup±disesanibb±na½ gate. Andhak±ra½va kh±yat²ti sabbop±ya½ loko andhak±ro viya upaµµh±ti. Abbhat²tasah±yass±ti apagatasah±yassa, kaly±ºamittarahitass±ti attho. At²tagatasatthunoti ±yasmato at²to hutv± nibb±nagatasatthukassa, satthari parinibbuteti attho. Yath± k±yagat± sat²ti k±yagat±satibh±van± takkarassa yath± ekantahit±vah±, eva½ et±disa½ an±thassa puggalassa ekantahit±vaha½ añña½ mitta½ n±ma natthi, san±thassa aññ±pi bh±van± hit±vah± ev±ti adhipp±yo. Pur±º±ti por±º±, s±riputt±dike kaly±ºamitte sandh±ya vadati. Naveh²ti navakehi. Na sameti meti mayha½ citta½ na sam±gacchati, na te mama citta½ ±r±dhent²ti attho. Svajja ekova jh±y±m²ti soha½ ajja vu¹¹hatarehi virahito ekova hutv± jh±y±mi jh±napasuto homi. Vassupetoti vassak±le kul±vaka½ upeto pakkh² viya. “V±supeto”tipi p±¼i, v±sa½ upagatoti attho. Dassan±ya abhikkanteti g±th± satth±r± bh±sit±. Tassattho– mama dassan±ya abhikkante n±n±vidhavidesapav±sikabahujane, ±nanda, mama upasaªkamana½ m± v±resi. Kasm±? Te sot±ro dhammassa, mama½ passantu, ayameva dassan±ya samayoti. Ta½ sutv± thero “dassan±ya abhikkante”ti apara½ g±tham±ha. Im±ya hi g±th±ya sambandhattha½ purimag±th± idha nikkhitt±. Teneva sac±ha½ desantarato ±gat±gate t±vadeva dassetu½ lacch±m²ti etassa padassa atthasiddhi½ dasseti. Paººav²sati vass±n²ti pañca g±th± attano aggupaµµh±kabh±va½ d²petu½ vutt±. ¾raddhakammaµµh±nabh±vena hi satthu upaµµh±napasutabh±vena ca therassa maggena asamucchinn±pi k±masaññ±dayo na uppajji½su, k±yavac²manokamm±ni ca sabbak±la½ satthari mett±pubbaªgam±ni mett±nuparivatt±ni ahesu½. Tattha paººav²sati vass±n²ti pañcav²sati sa½vacchar±ni. Sekhabh³tassa me satoti sekhabh³miya½ sot±pattiphale µhitassa me sato. K±masaññ±ti k±masahagat± saññ± na uppajji, ettha ca k±masaññ±di-anuppattivacanena attano ±sayasuddhi½ dasseti, “mettena k±yakammen±”ti-±din± payogasuddhi½. Tattha gandhakuµiya½ paribhaº¹akaraº±din± satthu vattapaµivattakaraºena ca metta½ k±yakamma½ veditabba½, dhammadesan±k±l±rocan±din± metta½ vac²kamma½, rahogatassa satth±ra½ uddissa hit³pasa½h±ramanasik±rena metta½ manokamma½. ѱºa½ me udapajjath±ti attano sekkhabh³mipattim±ha. Aha½ sakaraº²yomh²ti satthu parinibb±ne upaµµhite maº¹alam±¼a½ pavisitv± kapis²sa½ ±lambitv± sok±bhibh³tena vuttag±th± Tattha sakaraº²yomh²ti dukkhaparij±nan±din± karaº²yena sakaraº²yo amhi. Appattam±nasoti anadhigat±rahatto. Satthu ca parinibb±nanti mayha½ satthu parinibb±nañca upaµµhita½. Yo amha½ anukampakoti yo satth± mayha½ anugg±hako. Tad±si ya½ bhi½sanakanti g±th± satthu parinibb±nak±le pathav²kampanadevadundubhiphalan±dike disv± sañj±tasa½vegena vuttag±th±. Bahussutoti-±dik± tisso g±th± thera½ pasa½santehi saªg²tik±rehi µhapit±. Tattha gatimantoti asadis±ya ñ±ºagatiy± samann±gato. Satimantoti paramena satinepakkena samann±gato. Dhitimantoti as±dh±raº±ya byañjanatth±vadh±raºasamatth±ya dhitisampattiy± samann±gato. Ayañhi thero ekapadeyeva µhatv± saµµhipadasahass±ni satth±r± kathitaniy±meneva gaºh±ti, gahitañca suvaººabh±jane pakkhittas²havas± viya sabbak±la½ na vinassati, avipar²tabyañjan±vadh±raºasamatth±ya satipubbaªgam±ya paññ±ya, atth±vadh±raºasamatth±ya paññ±pubbaªgam±ya satiy± ca samann±gato. Ten±ha bhagav±– “etadagga½ bhikkhave, mama s±vak±na½ bhikkh³na½ bahussut±nan”ti-±di (a. ni. 1.219). Tath± c±ha dhammasen±pati– “±yasm± ±nando atthakusalo”ti-±di (a. ni. 5.169). Ratan±karoti saddhammaratanassa ±karabh³to. Pariciººoti g±th± parinibb±nak±le therena bh±sit±, s± vuttatth± eva.
¾nandattherag±th±vaººan± niµµhit±.
Ti½sanip±tavaººan± niµµhit±.