16. V²satinip±to
1. Adhimuttattherag±th±vaººan±
V²satinip±te yaññattha½ v±ti-±dik± ±yasmato aparassa adhimuttattherassa g±th±. K± uppatti? Ayampi purimabuddhesu kat±dhik±ro tattha tattha bhave puññ±ni upacinanto atthadassissa bhagavato k±le vibhavasampanne kule nibbattitv± viññuta½ patto satthari parinibbute bhikkhusaªgha½ upaµµhahanto mah±d±n±ni pavattesi. So tena puññakammena devamanussesu sa½saranto imasmi½ buddhupp±de ±yasmato sa½kiccattherassa bhaginiy± kucchimhi nibbatti, adhimuttotissa n±ma½ ahosi. So vayappatto m±tulattherassa santike pabbajitv± vipassan±ya kamma½ karonto s±maºerabh³miya½yeva µhito arahatta½ p±puºi. Tena vutta½ apad±ne (apa. thera 1.4.84-88)–
“Nibbute lokan±thamhi, atthadass²naruttame;
upaµµhahi½ bhikkhusaªgha½, vippasannena cetas±.
“Nimantetv± bhikkhusaªgha½, ujubh³ta½ sam±hita½;
ucchun± maº¹apa½ katv±, bhojesi½ saªghamuttama½.
“Ya½ ya½ yonupapajj±mi, devatta½ atham±nusa½;
sabbe satte abhibhomi, puññakammassida½ phala½.
“Aµµh±rase kappasate, ya½ d±namadadi½ tad±;
duggati½ n±bhij±n±mi, ucchud±nassida½ phala½.
“Paµisambhid± catasso…pe… kata½ buddhassa s±sanan”ti;
arahatta½ pana patv± sam±pattisukhena v²tin±mento upasampajjituk±mo “m±tara½ ±pucchiss±m²”ti m±tu santika½ gacchanto antar±magge devat±ya balikammakaraºattha½ ma½sapariyesana½ carantehi pañcasatehi corehi sam±gacchi; cor± ca ta½ aggahesu½ “devat±ya bali bhavissat²”ti; so corehi gahitopi abh²to acchambh² vippasannamukhova aµµh±si; ta½ disv± corag±maºi-acchariyabbhutacittaj±to pasa½santo– 705. “yaññattha½ v± dhanattha½ v±, ye han±ma maya½ pure;
avasesa½ bhaya½ hoti, vedhanti vilapanti ca.
706. “Tassa te natthi bh²tatta½, bhiyyo vaººo pas²dati;
kasm± na paridevesi, evar³pe mahabbhaye”ti.– Dve g±th± abh±si.
Tattha yaññatthanti yajanattha½ devat±na½ balikammakaraºattha½ v±. V±-saddo vikappanattho. Dhanatthanti s±pateyyaharaºattha½. Ye han±ma maya½ pureti ye satte maya½ pubbe hanimha. At²tatthe hi ida½ vattam±navacana½. Avaseti avase aserike katv±. Tanti tesa½. “Avasesanti”pi paµhanti. Amhehi gahitesu ta½ eka½ µhapetv± avases±na½; ayameva v± p±µho. Bhaya½ hot²ti maraºabhaya½ hoti. Yena te vedhanti vilapanti,cittutr±sena vedhanti “s±mi, tumh±ka½ idañcidañca dass±ma, d±s± bhaviss±m±”ti-±dika½ vadant± vilapanti. Tassa teti yo tva½ amhehi devat±ya balikammattha½ j²vit± voropetuk±mehi ukkhitt±sikehi santajjito, tassa te. Bh²tattanti bh²tabh±vo, bhayanti attho. Bhiyyo vaººo pas²dat²ti pakativaººato uparipi te mukhavaººo vippas²dati. Therassa kira tad± “sace ime m±ressanti, id±nev±ha½ anup±d±ya parinibb±yiss±mi, dukkhabh±ro vigacchissat²”ti u¼±ra½ p²tisomanassa½ uppajji. Evar³pe mahabbhayeti edise mahati maraºabhaye upaµµhite. Hetu-atthe v± eta½ bhummavacana½. Id±ni thero corag±maºissa paµivacanad±namukhena dhamma½ desento– 707. “Natthi cetasika½ dukkha½, anapekkhassa g±maºi;
atikkant± bhay± sabbe, kh²ºasa½yojanassa ve.
708. “Kh²º±ya bhavanettiy±, diµµhe dhamme yath±tathe;
na bhaya½ maraºe hoti, bh±ranikkhepane yath±.
709. “Suciººa½ brahmacariya½ me, maggo c±pi subh±vito;
maraºe me bhaya½ natthi, rog±namiva saªkhaye.
710. “Suciººa½ brahmacariya½ me, maggo c±pi subh±vito;
nirass±d± bhav± diµµh±, visa½ pitv±va cha¹¹ita½.
711. “P±rag³ anup±d±no, katakicco an±savo;
tuµµho ±yukkhay± hoti, mutto ±gh±tan± yath±.
712. “Uttama½ dhammata½ patto, sabbaloke anatthiko;
±ditt±va ghar± mutto, maraºasmi½ na socati.
713. “Yadatthi saªgata½ kiñci, bhavo v± yattha labbhati;
sabba½ anissara½ eta½, iti vutta½ mahesin±.
714. “Yo ta½ tath± paj±n±ti, yath± buddhena desita½;
na gaºh±ti bhava½ kiñci, sutatta½va ayogu¼a½.
715. “Na me hoti ‘ahosin’ti, ‘bhavissan’ti na hoti me;
saªkh±r± vigamissanti, tattha k± paridevan±.
716. “Suddha½ dhammasamupp±da½, suddha½ saªkh±rasantati½;
passantassa yath±bh³ta½, na bhaya½ hoti g±maºi.
717. “Tiºakaµµhasama½ loka½, yad± paññ±ya passati;
mamatta½ so asa½vinda½, ‘natthi me’ti na socati.
718. “Ukkaºµh±mi sar²rena, bhavenamhi anatthiko;
soya½ bhijjissati k±yo, añño ca na bhavissati.
719. “Ya½ vo kicca½ sar²rena, ta½ karotha yadicchatha;
na me tappaccay± tattha, doso pemañca hehit²”ti.–
Im± g±th± abh±si.
720. “Tassa ta½ vacana½ sutv±, abbhuta½ lomaha½sana½;
satth±ni nikkhipitv±na, m±ºav± etadabravun”ti.–
Aya½ saªg²tik±rehi vuttag±th±. Ito apar± tisso cor±na½, therassa ca vacanapaµivacanag±th±–
721. “Ki½ bhadante karitv±na, ko v± ±cariyo tava;
kassa s±sanam±gamma, labbhate ta½ asokat±.
722. “Sabbaññ³ sabbadass±v², jino ±cariyo mama;
mah±k±ruºiko satth±, sabbalokatikicchako.
723. “Ten±ya½ desito dhammo, khayag±m² anuttaro;
tassa s±sanam±gamma, labbhate ta½ asokat±.
724. “Sutv±na cor± isino subh±sita½, nikkhippa satth±ni ca ±vudh±ni ca;
tamh± ca kamm± virami½su eke, eke ca pabbajjamarocayi½su.
725. “Te pabbajitv± sugatassa s±sane, bh±vetva bojjhaªgabal±ni paº¹it±;
udaggacitt± suman± katindriy±, phusi½su nibb±napada½ asaªkhatan”ti.–
Im±pi saªg²tik±rehi vuttag±th±.
Tattha natthi cetasika½ dukkha½, anapekkhassa, g±maº²ti g±maºi, apekkh±ya, taºh±ya, abh±vena anapekkhassa m±disassa, lohitasabh±vo pubbo viya, cetasika½ dukkha½ domanassa½ natthi, domanass±bh±v±padesena bhay±bh±va½ vadati. Ten±ha “atikkant± bhay± sabbe”ti. Atikkant± bhay± sabbeti kh²ºasa½yojanassa arahato pañcav²sati mah±bhay±, aññe ca sabbepi bhay± eka½sena atikkant± at²t±, apagat±ti attho. Diµµhe dhamme yath±tatheti catusaccadhamme pariññ±pah±nasacchikiriyabh±van±vasena maggapaññ±ya yath±bh³ta½ diµµhe. Maraºeti maraºahetu. Bh±ranikkhepane yath±ti yath± koci puriso s²se µhitena mahat± garubh±rena sa½s²danto tassa nikkhepane, apanayane na bh±yati, eva½ sampadamidanti attho. Vuttañheta½ bhagavat±–
“Bh±r± have pañcakkhandh±, bh±rah±ro ca puggalo;
bh±r±d±na½ dukha½ loke, bh±ranikkhepana½ sukhan”ti. (Sa½. ni. 3.22).
Suciººanti suµµhu carita½. Brahmacariyanti, sikkhattayasaªgaha½ s±sanabrahmacariya½. Tato eva maggo c±pi subh±vito aµµhaªgiko ariyamaggopi sammadeva bh±vito. Rog±namiva saªkhayeti yath± bah³hi rogehi abhibh³tassa ±turassa rog±na½ saªkhaye p²tisomanassameva hoti, eva½ khandharogasaªkhaye maraºe m±disassa bhaya½ natthi. Nirass±d± bhav± diµµh±ti t²hi dukkhat±hi abhibh³t±, ek±dasahi agg²hi ±ditt±, tayo bhav± nirass±d±, ass±darahit±, may± diµµh±. Visa½ pitv±va cha¹¹itanti pam±davasena visa½ pivitv± t±disena payogena cha¹¹ita½ viya maraºe me bhaya½ natth²ti attho. Mutto ±gh±tan± yath±ti yath± corehi m±raºattha½ ±gh±tana½ n²to kenaci up±yena tato mutto haµµhatuµµho hoti, eva½ sa½s±rap±ra½, nibb±na½, gatatt± p±rag³, cat³hipi up±d±nehi anup±d±no, pariññ±d²na½ so¼asanna½ kicc±na½ katatt± katakicco k±m±sav±d²hi an±savo, ±yukkhay± ±yukkhayahetu tuµµho somanassiko hoti. Uttamanti seµµha½. Dhammatanti, dhammasabh±va½. Arahatte siddhe sijjhanahetu iµµh±d²su t±dibh±va½. Sabbaloketi sabbalokasmimpi, d²gh±yukasukhabahulat±divasena sa½yuttepi loke. Anatthikoti, anapekkho. ¾ditt±va ghar± muttoti yath± koci puriso samantato ±dittato pajjalitato gehato nissaµo, tato nissaraºanimitta½ na socati, eva½ kh²º±savo maraºanimitta½ na socati. Yadatthi saªgata½ kiñc²ti ya½kiñci imasmi½ loke atthi, vijjati, upalabbhati saªgata½, sattehi saªkh±rehi v± sam±gamo, samodh±na½. “Saªkhatan”tipi p±µho, tassa ya½kiñci paccayehi samacca sambhuyya kata½, paµiccasamuppannanti attho. Bhavo v± yattha labbhat²ti yasmi½ sattanik±ye yo upapattibhavo labbhati. Sabba½ anissara½ etanti sabbameta½ issararahita½, na ettha kenaci “eva½ hot³”ti issariya½ vattetu½ sakk±. Iti vutta½ mahesin±ti “sabbe dhamm± anatt±”ti eva½ vutta½ mahesin± samm±sambuddhena. Tasm± “anissara½ etan”ti paj±nanto maraºasmi½ na socat²ti yojan±. Na gaºh±ti bhava½ kiñc²ti yo ariyas±vako “sabbe saªkh±r± anicc±”ti-±din± (dha. pa. 277) yath± buddhena bhagavat± desita½, tath± ta½ bhavattaya½ vipassan±paññ±sahit±ya maggapaññ±ya paj±n±ti. So yath± koci puriso sukhak±mo divasa½ santatta½ ayogu¼a½ hatthena na gaºh±ti, eva½ kiñci khuddaka½ v± mahanta½ v± bhava½ na gaºh±ti, na tattha taºha½ karot²ti attho. Na me hoti “ahosin”ti “at²tamaddh±na½ aha½ ²diso ahosin”ti attadiµµhivasena na me cittappavatti atthi diµµhiy± sammadeva uggh±µitatt±, dhammasabh±vassa ca sudiµµhatt±. “Bhavissan”ti na hoti meti tato eva “an±gatamaddh±na½ aha½ ediso katha½ nu kho bhavissa½ bhaveyyan”ti evampi me na hoti. Saªkh±r± vigamissant²ti eva½ pana hoti “yath±paccaya½ pavattam±n± saªkh±r±va, na ettha koci att± v± attaniya½ v±, te ca kho vigamissanti vinassissanti, khaºe khaºe bhijjissant²”ti. Tattha k± paridevan±ti eva½ passantassa m±disassa tattha saªkh±ragate k± n±ma paridevan±. Suddhanti kevala½, attas±rena asammissa½. Dhammasamupp±danti paccayapaccayuppannadhammasamuppatti½ avijj±dipaccayehi saªkh±r±didhammamattappavatti½. Saªkh±rasantatinti kilesakammavip±kappabhedasaªkh±rapabandha½. Passantassa yath±bh³tanti saha vipassan±ya maggapaññ±ya y±th±vato j±nantassa. Tiºakaµµhasama½ lokanti yath± araññe apariggahe tiºakaµµhe kenaci gayham±ne aparassa “mayha½ santaka½ aya½ gaºhat²”ti na hoti, eva½ so as±mikat±ya tiºakaµµhasama½ saªkh±raloka½ yad± paññ±ya passati, so tattha mamatta½ asa½vinda½ asa½vindanto alabhanto akaronto. Natthi meti “ahu vata soha½, ta½ me natth²”ti na socati. Ukkaºµh±mi sar²ren±ti as±rakena abhinudena dukkhena akataññun± asuciduggandhajegucchapaµikk³lasabh±vena imin± k±yena ukkaºµh±mi ima½ k±ya½ nibbindanto eva½ tiµµh±mi. Bhavenamhi anatthikoti sabbenapi bhavena anatthiko amhi, na kiñci bhava½ patthemi. Soya½ bhijjissati k±yoti aya½ mama k±yo id±ni tumh±ka½ payogena aññath± v± aññattha bhijjissati. Añño ca na bhavissat²ti añño k±yo mayha½ ±yati½ na bhavissati, punabbhav±bh±vato. Ya½ vo kicca½ sar²ren±ti ya½ tumh±ka½ imin± sar²rena payojana½, ta½ karotha yadicchatha, icchatha ce. Na me tappaccay±ti, ta½ nimitta½ imassa sar²rassa tumhehi yathicchitakiccassa karaºahetu. Tatth±ti tesu karontesu ca akarontesu ca. Doso pemañca hehit²ti yath±kkama½ paµigho anunayo na bhavissati, attano bhave apekkh±ya sabbaso pah²natt±ti adhipp±yo. Aññapaccay± aññattha ca paµigh±nunayesu asantesupi tappaccay±, “tatth±”ti vacana½ yath±dhigatavasena vutta½. Tass±ti adhimuttattherassa. Ta½ vacananti “natthi cetasika½ dukkhan”ti-±dika½ maraºe bhay±bh±v±did²paka½, tato eva abbhuta½ lomaha½sana½ vacana½ sutv±. M±ºav±ti cor±. Cor± hi “m±ºav±”ti vuccanti “m±ºavehi saha gacchanti katakammehi akatakammehip²”ti-±d²su (ma. ni. 2.149) viya. Ki½ bhadante karitv±n±ti, bhante, ki½ n±ma tapokamma½ katv±. Ko v± tava ±cariyo kassa s±sana½, ov±da½ niss±ya aya½ asokat± maraºak±le sok±bh±vo labbhat²ti eta½ attha½ abravu½, pucch±vasena kathesu½, bh±si½su. Ta½ sutv± thero tesa½ paµivacana½ dento “sabbaññ³”ti-±dim±ha. Tattha sabbaññ³ti paropadesena vin± sabbapak±rena sabbadhamm±vabodhanasamatthassa ±kaªkh±paµibaddhavuttino an±varaºañ±ºassa adhigamena at²t±dibheda½ sabba½ j±n±t²ti, sabbaññ³. Teneva samantacakkhun± sabbassa dassanato sabbadass±v². Yamhi an±varaºañ±ºa½, tadeva sabbaññutaññ±ºa½, nattheva as±dh±raºañ±ºap±¼iy± virodho visayuppattimukhena aññehi as±dh±raºabh±vadassanattha½ ekasseva ñ±ºassa dvidh± vuttatt±. Ya½ panettha vattabba½, ta½ itivuttakavaººan±ya½ (itivu. aµµha. 38) vitth±rato vuttamev±ti tattha vuttanayeneva veditabba½. Pañcannampi m±r±na½ vijayato jino, h²n±divibh±gabhinne sabbasmi½ sattanik±ye adhimuttavuttit±ya mahatiy± karuº±ya samann±gatatt± mah±k±ruºiko, diµµhadhammikasampar±yikaparamatthehi yath±raha½ veneyy±na½ anus±sanato satth±, tato eva sabbalokassa kilesarogatikicchanato sabbalokatikicchako, samm±sambuddho ±cariyo mam±ti yojan±. Khayag±m²ti nibb±nag±m². Eva½ therena satthu s±sanassa ca guºe pak±site paµiladdhasaddh± ekacce cor± pabbaji½su, ekacce up±sakatta½ pavedesu½. Tamattha½ d²pento dhammasaªg±hak± “sutv±na cor±”ti-±din± dve g±th± abh±si½su. Tattha isinoti adhis²lasikkh±d²na½ esanaµµhena isino, adhimuttattherassa. Nikkhipp±ti pah±ya. Satth±ni ca ±vudh±ni c±ti asi-±disatth±ni ceva dhanukal±p±di-±vudh±ni ca. Tamh± ca kamm±ti tato corakammato. Te pabbajitv± sugatassa s±saneti te cor± sobhanagamanat±d²hi sugatassa bhagavato s±sane pabbajja½ upagantv±. Bh±van±vises±dhigat±ya odagyalakkhaº±ya p²tiy± samann±gamena udaggacitt±. Suman±ti somanassappatt±. Katindriy±ti bh±vitindriy±. Phusi½s³ti aggamagg±dhigamena asaªkhata½ nibb±na½ adhigacchi½su. Adhimutto kira core nibbisevane katv±, te tattheva µhapetv±, m±tu santika½ gantv±, m±tara½ ±pucchitv±, pacc±gantv± tehi saddhi½ upajjh±yassa santika½ gantv±, pabb±jetv± upasampada½ ak±si. Atha tesa½ kammaµµh±na½ ±cikkhi te nacirasseva arahatte patiµµhahi½su. Tena vutta½ “pabbajitv±…pe… asaªkhatan”ti.
Adhimuttattherag±th±vaººan± niµµhit±.