2. Ud±yittherag±th±vaººan±

Manussabh³tanti-±dik± ±yasmato ud±yittherassa g±th±. K± uppatti? Ayampi purimabuddhesu kat±dhik±ro tattha tattha bhave vivaµµ³panissaya½ puñña½ upacinitv± devamanussesu sa½saranto imasmi½ buddhupp±de kapilavatthusmi½ br±hmaºakule nibbattitv± ud±y²ti laddhan±mo vayappatto satthu ñ±tisam±game buddh±nubh±va½ disv±, paµiladdhasaddho pabbajitv± vipassan±ya kamma½ karonto nacirasseva arahatta½ p±puºi. Tayo hi ime ud±yitther± amaccaputto pubbe ±gato k±¼ud±y², kovariyaputto l±lud±y², aya½ br±hmaºaputto mah±-ud±y²ti. Sv±ya½ ekadivasa½ satth±r± setav±raºa½ sabb±laªk±rapaµimaº¹ita½ mah±janena pasa½siyam±na½ aµµhuppatti½ katv± n±gopamasuttante (a. ni. 6.43) desite desan±pariyos±ne attano ñ±ºabal±nur³pa½ satthu guºe anussaritv±, buddh±rammaº±ya p²tiy± samuss±hitam±naso “aya½ mah±jano ima½ tiracch±nagata½ n±ga½ pasa½sati, na buddhamah±n±ga½. Hand±ha½ buddhamah±gandhahatthino guºe p±kaµe kariss±m²”ti satth±ra½ thomento–
689. “Manussabh³ta½ sambuddha½, attadanta½ sam±hita½;
iriyam±na½ brahmapathe, cittass³pasame rata½.
690. “Ya½ manuss± namassanti, sabbadhamm±na p±ragu½;
dev±pi ta½ namassanti, iti me arahato suta½.
691. “Sabbasa½yojan±t²ta½ van± nibbanam±gata½;
k±mehi nekkhammarata½, mutta½ sel±va kañcana½.
692. “Sa ve accaruci n±go, himav±vaññe siluccaye;
sabbesa½ n±gan±m±na½, saccan±mo anuttaro.
693. “N±ga½ vo kittayiss±mi, na hi ±gu½ karoti so;
soracca½ avihi½s± ca, p±d± n±gassa te duve.
694. “Sati ca sampajaññañca, caraº± n±gassa tepare;
saddh±hattho mah±n±go, upekkh±setadantav±.
695. “Sati g²v± siro paññ±, v²ma½s± dhammacintan±;
dhammakucchisam±v±so, viveko tassa v±ladhi.
696. “So jh±y² ass±sarato, ajjhatta½ susam±hito;
gaccha½ sam±hito n±go, µhito n±go sam±hito.
697. “Saya½ sam±hito n±go, nisinnopi sam±hito;
sabbattha sa½vuto n±go, es± n±gassa sampad±.
698. “Bhuñjati anavajj±ni, s±vajj±ni na bhuñjati;
gh±samacch±dana½ laddh±, sannidhi½ parivajjaya½.
699. “Sa½yojana½ aºu½ th³la½, sabba½ chetv±na bandhana½;
yena yeneva gacchati, anapekkhova gacchati.
700. “Yath±pi udake j±ta½, puº¹ar²ka½ pava¹¹hati;
nopalippati toyena, sucigandha½ manorama½.
701. “Tatheva ca loke j±to, buddho loke viharati;
nopalippati lokena, toyena paduma½ yath±.
702. “Mah±gini pajjalito, an±h±ropasammati;
aªg±resu ca santesu, nibbutoti pavuccati.
703. “Atthass±ya½ viññ±pan², upam± viññ³hi desit±;
viññissanti mah±n±g±, n±ga½ n±gena desita½.
704. “V²tar±go v²tadoso, v²tamoho an±savo;
sar²ra½ vijaha½ n±go, parinibbissatyan±savo”ti.– Im± g±th± abh±si.
Tattha manussabh³tanti manussesu bh³ta½, nibbatta½; manussattabh±va½ v± patta½. Satth± hi ±savakkhayañ±º±dhigamena sabbagativimuttopi carimattabh±ve gahitapaµisandhivasena “manusso”tveva vohar²yat²ti. Guºavasena pana dev±na½ atidevo, brahm±na½ atibrahm±. Sambuddhanti sayameva bujjhitabbabuddhavanta½. Attadantanti attan±yeva danta½. Bhagav± hi attan±yeva upp±ditena ariyamaggena cakkhutopi…pe… manatopi uttamena damathena danto. Sam±hitanti aµµhavidhena sam±dhin± maggaphalasam±dhin± ca sam±hita½. Iriyam±na½ brahmapatheti catubbidhepi brahmavih±rapathe, brahme v± seµµhe phalasam±pattipathe sam±pajjanavasena pavattam±na½. Kiñc±pi bhagav± na sabbak±la½ yath±vutte brahmapathe iriyati, tattha iriyas±matthiya½ pana tanninnatañca up±d±ya “iriyam±nan”ti vutta½. Cittass³pasame ratanti cittassa upasamahetubh³te sabbasaªkh±rasamathe, nibb±ne, abhirata½. Ya½ manuss± namassanti, sabbadhamm±na p±ragunti ya½ samm±sambuddha½ sabbesa½ khandh±yatan±didhamm±na½ abhiññ±p±rag³, pariññ±p±rag³, pah±nap±rag³, bh±van±p±rag³, sacchikiriyap±rag³, sam±pattip±rag³ti chadh± p±ragu½ paramukka½sagatasampatti½ khattiyapaº¹it±dayo manuss± namassanti. Dhamm±nudhammapaµipattiy± p³jent± k±yena v±c±ya manas± ca tanninn± tappoº± tappabbh±r± honti. Dev±pi ta½ namassant²ti na kevala½ manuss± eva, atha kho aparim±º±su lokadh±t³su dev±pi ta½ namassanti. Iti me arahato sutanti eva½ may± ±rakatt±d²hi k±raºehi arahato, bhagavato, dhammasen±pati-±d²nañca “satth± devamanuss±nan”ti-±dika½ vadant±na½ santike eva½ sutanti dasseti.
Sabbasa½yojan±t²tanti sabb±ni dasapi sa½yojan±ni yath±raha½ cat³hi maggehi saha v±san±ya atikkanta½. Van± nibbanam±gatanti kilesavanato tabbirahita½ nibbana½ upagata½. K±mehi nekkhammaratanti sabbaso k±mehi nikkhamitv± pabbajj±jh±navipassan±dibhede nekkhamme abhirata½. Mutta½ sel±va kañcananti as±rato nissaµas±rasabh±vatt± selato nissaµakañcanasadisa½ dev±pi ta½ namassant²ti yojan±.
Sa ve accaruci n±goti so eka½sato ±gu½ na karoti, punabbhava½ na gacchati; n±go viya balav±ti. “N±go”ti laddhan±mo samm±sambuddho, accaruc²ti attano k±yaruciy± ñ±ºaruciy± ca sadevaka½ loka½ atikkamitv± ruci, sobhi. Yath± ki½? Himav±vaññe siluccaye, yath± hi himav± pabbatar±j± attano thiragarumah±s±rabh±v±d²hi guºehi aññe pabbate atirocati, eva½ atirocat²ti attho. Sabbesa½ n±gan±m±nanti ahin±gahatthin±gapurisan±g±na½ sekh±sekhapaccekabuddhan±g±na½ v±. Saccan±moti sacceneva n±gan±mo. Ta½ pana saccan±mata½ “na hi ±gu½ karot²”ti-±din± sayameva vakkhati.
Id±ni buddhan±ga½ avayavato ca dassento n±mato t±va dassetu½ “na hi ±gu½ karoti so”ti ±ha. Yasm± ±gu½, p±pa½, sabbena sabba½ na karoti, tasm± n±goti attho. Soraccanti s²la½. Avihi½s±ti karuº±. Tadubhaya½ sabbassapi guºar±sissa pubbaªgamanti, katv± buddhan±gassa purimap±dabh±vo tassa yuttoti ±ha “p±d± n±gassa te duve”ti.
Aparap±dabh±vena vadanto “sati ca sampajaññañca, caraº± n±gassa tepare”ti ±ha. “Ty±pare”ti v± p±µho. Te aparetveva padavibh±go. Anavajjadhamm±na½ ±d±ne saddh± hattho etass±ti, saddh±hattho. Suparisuddhavedan± ñ±ºappabhed± upekkh± setadant± te etassa atth²ti, upekkh±setadantav±.
Uttamaªga½ paññ±, tass± adhiµµh±na½ sat²ti ±ha “sati g²v± siro paññ±”ti. V²ma½s± dhammacintan±ti yath± kh±ditabb±kh±ditabbassa soº¹±ya par±masana½ gh±yanañca hatthin±gassa v²ma½s± n±ma hoti, eva½ buddhan±gassa kusal±didhammacintan± v²ma½s±. Sam± vasanti etth±ti, sam±v±so, bh±jana½ kucchi eva sam±v±so, abhiññ±samath±na½ ±dh±nabh±vato samathavipassan±saªkh±to dhammo kucchisam±v±so etass±ti dhammakucchisam±v±so. Vivekoti upadhiviveko. Tass±ti buddhan±gassa. V±ladhi, pariyos±naªgabh±vato.
Jh±y²ti ±rammaº³panijjh±nena ca jh±yanas²lo. Ass±saratoti paramass±sabh³te nibb±ne rato. Ajjhatta½ susam±hitoti visayajjhatte phalasam±pattiya½ suµµhu sam±hito tadida½ sam±dh±na½ suµµhu sabbak±likanti dassetu½ “gaccha½ sam±hito n±go”ti-±di vutta½. Bhagav± hi sav±sanassa uddhaccassa pah²natt± vikkhep±bh±vato nicca½ sam±hitova. Tasm± ya½ ya½ iriy±patha½ kappeti, ta½ ta½ sam±hitova kappes²ti.
Sabbatth±ti, sabbasmi½ gocare, sabbasmiñca dv±re sabbaso pihitavutti. Ten±ha– “sabba½ k±yakamma½ ñ±ºapubbaªgama½ ñ±º±nuparivattan”ti-±di (netti. 15). Es± n±gassa sampad±ti es± “na hi ±gu½ karoti so”ti-±din± “sambuddhan”ti-±din± eva v± yath±vutt± vakkham±n± ca buddhagandhahatthino sampatti guºaparipuºº±.
Bhuñjati anavajj±n²ti samm±j²vassa ukka½sap±ramippattiy± bhuñjati agarahitabb±ni, micch±j²vassa sabbaso sav±san±nañca pah²natt± s±vajj±ni garahitabb±ni na bhuñjati anavajj±ni bhuñjanto ca sannidhi½ parivajjaya½ bhuñjat²ti yojan±.
Sa½yojananti vaµµadukkhena saddhi½ sant±na½ sa½yojanato vaµµe os²d±panasamattha½ dasavidhampi sa½yojana½. Aºu½ th³lanti khuddakañceva mahantañca. Sabba½ chetv±na bandhananti maggañ±ºena anavasesa½ kilesabandhana½ chinditv±. Yena yen±ti yena yena dis±bh±gena.
Yath± hi udake j±ta½ puº¹ar²ka½ udake pava¹¹hati nopalippati toyena, anupalepasabh±vatt±, tatheva loke j±to buddho loke viharati, nopalippati lokena taºh±diµµhim±nalep±bh±vatoti yojan±.
Gin²ti aggi. An±h±roti anindhano.
Atthass±ya½ viññ±pan²ti satthu guºasaªkh±tassa upameyyatthassa viññ±pan², pak±san² aya½ n±g³pam±. Viññ³h²ti satthu paµividdhacatusaccadhamma½ parij±nantehi att±na½ sandh±ya vadati. Viññissant²ti-±di k±raºavacana½, yasm± n±gena may± desita½ n±ga½ tath±gatagandhahatthi½ mah±n±g± kh²º±sav± attano visaye µhatv± vij±nissanti, tasm± aññesa½ puthujjan±na½ ñ±panattha½ aya½ upam± amhehi bh±sit±ti adhipp±yo.
Sar²ra½ vijaha½ n±go, parinibbissatyan±savoti bodhim³le sa-up±disesaparinibb±nena an±savo samm±sambuddhan±go, id±ni sar²ra½ attabh±va½ vijahanto khandhaparinibb±nena parinibb±yissat²ti.
Eva½ cuddasahi upam±hi maº¹etv±, so¼asahi g±th±hi, catusaµµhiy± p±dehi satthu guºe vaººento anup±dises±ya nibb±nadh±tuy± desana½ niµµh±pesi.

Ud±yittherag±th±vaººan± niµµhit±.

So¼asakanip±tavaººan± niµµhit±.