15. So¼asakanip±to
1. Aññ±sikoº¹aññattherag±th±vaººan±
So¼asakanip±te esa bhiyyoti-±dik± ±yasmato aññ±sikoº¹aññattherassa g±th±. K± uppatti? Ayampi padumuttarassa bhagavato k±le ha½savat²nagare gahapatimah±s±lakule nibbattitv± viññuta½ patv± ekadivasa½ satthu santike dhamma½ suºanto satth±ra½ eka½ bhikkhu½ attano s±sane paµhama½ paµividdhadhammarattaññ³na½ aggaµµh±ne µhapenta½ disv± sayampi ta½ µh±nantara½ patthento satasahassabhikkhupariv±rassa satthuno satt±ha½ mah±d±na½ pavattetv± paºidh±na½ ak±si. Satth±pissa anantar±yata½ disv± bh±vini½ sampatti½ by±k±si. So y±vaj²va½ puññ±ni katv± satthari parinibbute cetiye patiµµh±piyam±ne antocetiye ratanaghara½ k±resi, cetiya½ pariv±retv± sahassaratanagghiy±ni ca k±resi. So eva½ puññ±ni katv±, tato cavitv±, devamanussesu sa½saranto vipassissa bhagavato k±le mah±k±lo n±ma kuµumbiko hutv± aµµhakar²samatte khette s±ligabbha½ ph±letv±, gahitas±litaº¹ulehi asambhinnakh²rap±y±sa½ samp±detv±, tattha madhusappisakkar±dayo pakkhipitv±, buddhappamukhassa saªghassa ad±si. S±ligabbha½ ph±letv± gahitagahitaµµh±na½ puna p³rati, puthukak±le puthukagga½ n±ma ad±si. L±yane l±yanagga½, veºikaraºe veºagga½, kal±p±dikaraºe kal±pagga½, khalagga½, bhaº¹agga½, minagga½, koµµhagganti; eva½ ekasasse nava v±re aggad±na½ n±ma ad±si. Tampi sassa½ atirekatara½ sampanna½ ahosi. Eva½ y±vaj²va½ puññ±ni katv±, tato cuto devaloke nibbattitv± devesu ca manussesu ca sa½saranto, amh±ka½ bhagavato uppattito puretarameva kapilavatthunagarassa avid³re doºavatthun±make br±hmaºag±me br±hmaºamah±s±lakule nibbatti. Tassa koº¹aññoti gottato ±gata½ n±ma½ ahosi. So vayappatto tayo vede uggahetv± lakkhaºamantesu ca p±ra½ agam±si. Tena samayena amh±ka½ bodhisatto tusitapurato cavitv± kapilavatthupure suddhodanamah±r±jassa gehe nibbatti. Tassa n±maggahaºadivase aµµhuttarasatesu br±hmaºesu upan²tesu ye aµµha br±hmaº± lakkhaºapariggahaºattha½ mah±tala½ upan²t±. So tesu sabbanavako hutv±, mah±purisassa lakkhaºanipphatti½ disv±, “eka½sena aya½ buddho bhavissat²”ti niµµha½ gantv± mah±sattassa abhinikkhamana½ udikkhanto vicarati. Bodhisattopi kho mahat± pariv±rena va¹¹ham±no anukkamena vuddhippatto ñ±ºaparip±ka½ gantv± ek³nati½satime vasse mah±bhinikkhamana½ nikkhamanto anom±nad²t²re pabbajitv± anukkamena uruvela½ gantv± padh±na½ padahi. Tad± koº¹añño m±ºavo mah±sattassa pabbajitabh±va½ sutv±, lakkhaºaparigg±hakabr±hmaº±na½ puttehi vappam±ºav±d²hi saddhi½ attapañcamo pabbajitv±, anukkamena bodhisattassa santika½ upasaªkamitv±, chabbass±ni ta½ upaµµhahanto tassa o¼±rik±h±raparibhogena nibbinno apakkamitv± isipatana½ agam±si. Atha kho bodhisatto o¼±rik±h±raparibhogena laddhak±yabalo ves±khapuººam±ya½ bodhirukkham³le apar±jitapallaªke nisinno tiººa½ m±r±na½ matthaka½ madditv±, abhisambuddho hutv±, sattasatt±ha½ bodhimaº¹eyeva v²tin±metv±, pañcavaggiy±na½ ñ±ºaparip±ka½ ñatv±, ±s±¼h²puººam±ya½ isipatana½ gantv±, tesa½ dhammacakkapavattanasuttanta½ (mah±va. 13 ±dayo; sa½. ni. 5.1081) desesi. Desan±pariyos±ne koº¹aññatthero aµµh±rasahi brahmakoµ²hi saddhi½ sot±pattiphale patiµµh±si. Atha pañcamiya½ pakkhassa anattalakkhaºasuttantadesan±ya (mah±va. 20; sa½. ni. 3.59) arahatta½ sacch±k±si. Tena vutta½ apad±ne (apa. thera 1.1.596-612)–
“Padumuttarasambuddha½, lokajeµµha½ vin±yaka½;
buddhabh³mimanuppatta½, paµhama½ addasa½ aha½.
“Y±vat± bodhiy± m³le, yakkh± sabbe sam±gat±;
sambuddha½ pariv±retv±, vandanti pañjal²kat±.
“Sabbe dev± tuµµhaman±, ±k±se sañcaranti te;
buddho aya½ anuppatto, andhak±ratamonudo.
“Tesa½ h±saparet±na½, mah±n±do avattatha;
kilese jh±payiss±ma, samm±sambuddhas±sane.
“Dev±na½ giramaññ±ya, v±c±sabhimud²riha½;
haµµho haµµhena cittena, ±dibhikkhamad±saha½.
“Mama saªkappamaññ±ya, satth± loke anuttaro;
devasaªghe nis²ditv±, im± g±th± abh±satha.
“Satt±ha½ abhinikkhamma, bodhi½ ajjhagama½ aha½;
ida½ me paµhama½ bhatta½, brahmac±rissa y±pana½.
“Tusit± hi idh±gantv±, yo me bhikkha½ up±nayi;
tamaha½ kittayiss±mi, suºotha mama bh±sato.
“Ti½sakappasahass±ni, devarajja½ karissati;
sabbe deve abhibhotv±, tidiva½ ±vasissati.
“Devalok± cavitv±na, manussatta½ gamissati;
sahassadh± cakkavatt², tattha rajja½ karissati.
“Kappasatasahassamhi, okk±kakulasambhavo;
gotamo n±ma gottena, satth± loke bhavissati.
“Tidas± so cavitv±na, manussatta½ gamissati;
ag±r± pabbajitv±na, chabbass±ni vasissati.
“Tato sattamake vasse, buddho sacca½ kathessati;
koº¹añño n±ma n±mena, paµhama½ sacchik±hiti.
“Nikkhanten±nupabbaji½, padh±na½ sukata½ may±;
kilese jh±panatth±ya, pabbaji½, anag±riya½.
“Abhigantv±na sabbaññ³, buddho loke sadevake;
isin±me mig±raññe, amatabherim±hani.
“So d±ni patto amata½, santipadamanuttara½;
sabb±save pariññ±ya, vihar±mi an±savo.
“Paµisambhid± catasso…pe… kata½ buddhassa s±sanan”ti.
Atha na½ satth± aparabh±ge jetavanamah±vih±re bhikkhusaªghamajjhe paññattavarabuddh±sane nisinno paµhama½ paµividdhadhammabh±va½ d²pento, “etadagga½, bhikkhave, mama s±vak±na½ bhikkh³na½ rattaññ³na½ yadida½ aññ±sikoº¹añño”ti (a. ni. 1.188) etadagge µhapesi. So dv²hi aggas±vakehi attani kar²yam±na½ paramanipaccak±ra½ g±mantasen±sane ±kiººavih±rañca pariharituk±mo, vivek±bhiratiy± viharituk±mo ca attano santika½ upagat±na½ gahaµµhapabbajit±na½ paµisanth±rakaraºampi papañca½ maññam±no satth±ra½ ±pucchitv± himavanta½ pavisitv± chaddantehi n±gehi upaµµhiyam±no chaddantadahat²re dv±dasa vass±ni vasi. Eva½ tattha vasanta½ thera½ ekadivasa½ sakko devar±j± upasaªkamitv± vanditv± µhito evam±ha– “s±dhu me, bhante, ayyo dhamma½ deset³”ti. Thero tassa catusaccagabbha½ tilakkhaº±hata½ suññatapaµisa½yutta½ n±n±nayavicitta½ amatogadha½ buddhal²l±ya dhamma½ desesi. Ta½ sutv± sakko attano pas±da½ pavedento– 673. “Esa bhiyyo pas²d±mi, sutv± dhamma½ mah±rasa½;
vir±go desito dhammo, anup±d±ya sabbaso”ti.– Paµhama½ g±tham±ha.
Tattha esa bhiyyo pas²d±mi, sutv± dhamma½ mah±rasanti yadipi anekav±ra½ satthu santike dhamma½ sutv± tattha abhippasanno. Id±ni pana tumhehi kathita½ n±n±nayavicittat±ya asecanakat±ya ca mah±rasa½ dhamma½ sutv± eso aha½ tato bhiyyo pas²d±mi. Vir±go desito dhammo, anup±d±ya sabbasoti sabbasa½kilesato sabbasaªkh±rato ca virajjanato vir±gajananato vir±go. Tato eva r³p±d²su kañci dhamma½ anup±d±ya aggahetv± vimuttis±dhanavasena pavattatt± sabbaso anup±d±ya desito. Eva½ sakko devar±j± therassa desana½ thometv± thera½ abhiv±detv± sakaµµh±nameva gato. Athekadivasa½ thero micch±vitakkehi abhibhuyyam±n±na½ ekacc±na½ puthujjan±na½ citt±c±ra½ disv± tappaµipakkhabh³tañcassa anukkama½ anussaritv±, attano ca sabbaso tato vinivattitam±nasata½ ±vajjetv± tadattha½ d²petv±– 674. “Bah³ni loke citr±ni, asmi½ pathavimaº¹ale;
mathenti maññe saªkappa½, subha½ r±g³pasa½hita½.
675. “Rajamuhatañca v±tena, yath± meghopasammaye;
eva½ sammanti saªkapp±, yad± paññ±ya passat²”ti.– Dve g±th± abh±si.
Tattha bah³ni loke citr±n²ti r³p±divasena tatth±pi n²lap²t±divasena itthipuris±divasena ca anek±ni loke cittavicitt±ni ±rammaºaj±t±ni. Asmi½ pathavimaº¹aleti paccakkhabh³ta½ manussaloka½ sandh±ya vadati. Mathenti maññe saªkappanti tajja½ purisav±y±masahita½ araºisahita½ viya aggi½ ayonisomanasik±r±bhisaªkh±t±ni micch±saªkapp±ni mathenti maññe mathent±ni viya tiµµhanti. K²disa½? Subha½ r±g³pasa½hita½, k±mavitakkanti attho. So hi subh±k±raggahaºena “subho”ti vohar²yati. Rajamuhatañca v±ten±ti ca-iti nip±tamatta½. Yath± gimh±na½ pacchime m±se v±tena ³hata½ uµµhita½ raja½ mah±megho vassanto upasammaye, v³pasameyya. Eva½ sammanti saªkapp±, yad± paññ±ya passat²ti yad± ariyas±vako t±ni lokacitr±ni samudayato, ass±dato, ±d²navato, nissaraºato ca yath±bh³ta½ paññ±ya passati, atha yath± ta½ raja½ uhata½ meghena, eva½ sammanti paññ±ya sabbepi micch±saªkapp±. Na hi uppann±ya samm±diµµhiy± micch±saªkapp± patiµµha½ labhanti. Yath± pana paññ±ya passati, ta½ dassento– 676. “Sabbe saªkh±r± anicc±ti, yad± paññ±ya passati;
atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiy±.
677. “Sabbe saªkh±r± dukkh±ti…pe… esa maggo visuddhiy±; 678. “sabbe dhamm± anatt±ti, yad± paññ±ya passati;
atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiy±”ti.–
Tisso g±th± abh±si.
Tattha sabbe saªkh±r±ti cha¼±rammaºasaªgah± sabbe tebh³mak± pañcakkhandh±. Anicc±ti “±dimajjha-antavantato, aniccantikato, t±vak±likato, tattha tattha bhijjanato na nicc±”ti yad± vipassan±paññ±ya passati. Atha nibbindati dukkheti atha imasmi½ vaµµadukkhe nibbindati, nibbindanto dukkhaparij±nan±dividhin± sacc±ni paµivijjhati. Esa maggo visuddhiy±ti esa yath±vutto vipassan±vidhi ñ±ºadassanavisuddhiy±, accantavisuddhiy± ca maggo adhigamup±yo. Dukkh±ti sappaµibhayato, udayabbayasampaµip²¼anato, dukkhamato, sukhapaµikkhepato ca dukkh±. Sesa½ vuttanayameva. Sabbe dhamm± anatt±ti sabbepi catubh³mak± dhamm± anatt±. Idha pana tebh³makadhamm±va gahetabb±. Te hi as±rato, avasavattanato, suññato, attapaµikkhepato ca anatt±ti vipassitabb±. Sesa½ purimasadisameva. Eva½ vipassan±vidhi½ dassetv± tena vidhin± katakicca½ att±na½ añña½ viya katv± dassento– 679. “Buddh±nubuddho yo thero, koº¹añño tibbanikkamo;
pah²naj±timaraºo, brahmacariyassa keval².
680. “Oghap±so da¼hakhilo, pabbato duppad±layo;
chetv± khilañca p±sañca, sela½ bhetv±na dubbhida½;
tiººo p±raªgato jh±y², mutto so m±rabandhan±”ti.–
G±th±dvayam±ha.
Tattha buddh±nubuddhoti buddh±na½ anubuddho, samm±sambuddhehi bujjhit±ni sacc±ni tesa½ desan±nus±rena bujjhat²ti attho. Thirehi asekkhehi s²las±r±d²hi samann±gatoti, thero. Koº¹aññoti gottakittana½. Tibbanikkamoti da¼hav²riyo, thiraparakkamo. J±timaraº±na½ pah²nak±raºatt± pah²naj±timaraºo. Brahmacariyassa keval²ti maggabrahmacariyassa anavasesa½, anavasesato v± maggabrahmacariyassa p±rip³rako, atha v± keval² n±ma kilesehi asammissat±ya maggañ±ºa½ phalañ±ºañca, ta½ imasmi½ atth²ti keval². Yasm± pana tadubhayampi maggabrahmacariyassa vasena hoti na aññath±, tasm± “brahmacariyassa keval²”ti vutta½. Oghap±soti “k±mogho, bhavogho, diµµhogho, avijjogho”ti (dha. sa. 1156; vibha. 938) eva½ vutt± catt±ro ogh±– “antalikkhacaro p±so, yv±ya½ carati m±naso”ti (mah±va. 33; sa½. ni. 1.151) eva½ vutto r±gap±so ca. Da¼hakhiloti “satthari kaªkhati, dhamme kaªkhati, saªghe kaªkhati, sikkh±ya kaªkhati, sabrahmac±r²su kupito hoti anattamano ±hatacitto khilaj±to”ti (ma. ni. 1.185; a. ni. 5.205) eva½ vutto da¼ho thiro pañcavidho cetokhilo ca. Pacurajanehi pad±letu½ asakkuºeyyat±ya duppad±layo. Tato eva pabbatasadisat±ya pabbatoti ca saªkha½ gato. “Dukkhe aññ±ºan”ti-±din± (vibha. 226; sa½. ni. 2.2) v± nayena vutto aññ±ºappabhedo ca. Iti eta½ sabba½ chetv± khilañca p±sañc±ti etesu catubbidhesu sa½kilesadhammesu yo khilañca p±sañca ariyamaggañ±º±sin± chinditv±. Sela½ bhetv±na dubbhidanti yena kenaci ñ±ºena chinditu½ asakkuºeyya½ aññ±ºasela½ vajir³pamañ±ºena chinditv±, catt±ropi oghe taritv±, tesa½ parat²re nibb±ne µhitatt± tiººo p±raªgato. ¾rammaº³panijjh±nalakkhaºena lakkhaº³panijjh±nalakkhaºen±ti duvidhenapi jh±y²; mutto so m±rabandhan±ti so evar³po kh²º±savo sabbasm±pi kilesam±rabandhan± mutto vippamutto visa½yuttoti. Att±nameva sandh±ya thero vadati. Athekadivasa½ thero, attano saddhivih±rika½ eka½ bhikkhu½ akaly±ºamittasa½saggena kus²ta½ h²nav²riya½ uddhata½ unna¼a½ viharanta½ disv±, iddhiy± tattha gantv±, ta½ “m±, ±vuso, eva½ kari, akaly±ºamitte pah±ya kaly±ºamitte sevanto samaºadhamma½ karoh²”ti ovadi. So therassa vacana½ n±diyi. Thero tassa an±diyanena dhammasa½vegappatto puggal±dhiµµh±n±ya kath±ya micch±paµipatti½ garahanto samm±paµipatti½ vivekav±sañca pasa½santo– 681. “Uddhato capalo bhikkhu, mitte ±gamma p±pake;
sa½s²dati mahoghasmi½, ³miy± paµikujjito.
682. “Anuddhato acapalo, nipako sa½vutindriyo;
kaly±ºamitto medh±v², dukkhassantakaro siy±.
683. “K±lapabbaªgasaªk±so, kiso dhamanisanthato;
mattaññ³ annap±nasmi½, ad²namanaso naro.
684. “Phuµµho ¹a½sehi makasehi, araññasmi½ brah±vane;
n±go saªg±mas²seva, sato tatr±dhiv±saye.
685-6. “N±bhinand±mi maraºa½…pe… sampaj±no patissato; 687. “pariciººo may± satth±…pe… bhavanetti sam³hat±; 688. “yassa catth±ya pabbajito, ag±rasm±nag±riya½;
so me attho anuppatto, ki½ me saddhivih±rin±”ti.–
Im± g±th± abh±si.
Tattha uddhatoti uddhaccayutto asam±hito vikkhittacitto. Capaloti pattac²varamaº¹an±din± c±palyena samann±gato lolapakatiko. Mitte ±gamma p±paketi akaly±ºamitte niss±ya samaºadhamma½ akaronto. Sa½s²dati mahoghasmi½, ³miy± paµikujjitoti yath± mah±samudde patitapuriso samuddav²c²hi otthaµo s²sa½ ukkhipitu½ alabhanto tattheva sa½s²dati, eva½ sa½s±ramahoghasmi½ paribbhamanto kodhup±y±sa-³miy± paµikujjito otthaµo vipassan±vasena paññ±s²sa½ ukkhipitu½ alabhanto tattheva sa½s²dati. Nipakoti nipuºo, attatthaparatthesu kusalo. Sa½vutindriyoti manacchaµµh±na½ indriy±na½ sa½varaºena pihitindriyo. Kaly±ºamittoti kaly±ºehi mittehi samann±gato. Medh±v²ti dhammojapaññ±ya samaªg²bh³to. Dukkhassantakaro siy±ti so t±diso sakalass±pi vaµµadukkhassa antakaro bhaveyya. K±lapabbaªgasaªk±soti-±di vivek±bhiratikittana½. N±bhinand±m²ti-±di pana katakiccabh±vadassana½. Ta½ sabba½ heµµh± (therag±. aµµha. 2.607) vuttatthameva. Os±ne pana ki½ me saddhivih±rin±ti attano saddhivih±rika½ sandh±ya vutta½. Tasm± edisena dubbacena an±darena saddhivih±rin± ki½ me payojana½ ekavih±royeva mayha½ ruccat²ti attho. Eva½ pana vatv± chaddantadahameva gato. Tattha dv±dasa vass±ni vasitv± upakaµµhe parinibb±ne satth±ra½ upasaªkamitv± parinibb±na½ anuj±n±petv± tattheva gantv± parinibb±yi.
Aññ±sikoº¹aññattherag±th±vaººan± niµµhit±.