Yo pana by±dhibahulo hoti, bhutt±h±ro pacc³sasamaye na samm± pariºamati, pageva vuµµh±ya yath±vutta½ vatta½ k±tu½ na sakkoti kammaµµh±na½ v± manasi k±tu½, aññadatthu y±gu½ v± bhesajja½ v± patthayam±no k±lasseva pattac²varam±d±ya g±ma½ pavisati. Tattha y±gu½ v± bhesajja½ v± bhatta½ v± laddh± bhattakicca½ niµµh±petv±, paññatt±sane nisinno kammaµµh±na½ manasi katv±, visesa½ patv± v± appatv± v±, vih±ra½ ±gantv±, teneva manasik±rena viharati. Aya½ vuccati pacc±harati na harat²ti. Edis± ca bhikkh³ y±gu½ pivitv±, vipassana½ ±rabhitv±, buddhas±sane arahatta½ patt± gaºanapatha½ v²tivatt±. S²ha¼ad²peyeva tesu tesu g±mesu ±sanas±l±ya na ta½ ±sana½ atthi, yattha y±gu½ pivitv± arahatta½ patto bhikkhu natth²ti.
Yo pana pam±davih±r² hoti nikkhittadhuro, sabbavatt±ni bhinditv± pañcavidhacetokhilavinibandhanabaddhacitto viharanto kammaµµh±namanasik±ramananuyutto g±ma½ piº¹±ya pavisitv± gihipapañcena papañcito tucchako nikkhamati, aya½ vuccati neva harati na pacc±harat²ti.
Yo pana pageva vuµµh±ya purimanayeneva sabbavatt±ni parip³retv± y±va bhikkh±c±ravel±, t±va pallaªka½ ±bhujitv± kammaµµh±na½ manasi karoti. Kammaµµh±na½ n±ma duvidha½– sabbatthaka½, p±rih±riyañca. Sabbatthaka½ n±ma mett± ca maraºassati ca. Ta½ sabbattha icchitabbato “sabbatthakan”ti vuccati. Mett± n±ma ±v±s±d²su sabbattha icchitabb±. ¾v±sesu hi mett±vih±r² bhikkhu sabrahmac±r²na½ piyo hoti, tena ph±su asaªghaµµho viharati. Devat±su mett±vih±r² devat±hi rakkhitagopito sukha½ viharati. R±jar±jamah±matt±d²su mett±vih±r², tehi mam±yito sukha½ viharati. G±manigam±d²su mett±vih±r² sabbattha bhikkh±cariy±d²su manussehi sakkatagarukato sukha½ viharati. Maraºassatibh±van±ya j²vitanikanti½ pah±ya appamatto viharati.
Ya½ pana sad± pariharitabba½ carit±nuk³lena gahitatt± das±subhakasiº±nussat²su aññatara½, catudh±tuvavatth±nameva v±, ta½ sad± pariharitabbato, rakkhitabbato, bh±vetabbato ca p±rih±riyanti vuccati, m³lakammaµµh±nantipi tadeva. Tattha ya½ paµhama½ sabbatthakakammaµµh±na½ manasi karitv± pacch± p±rih±riyakammaµµh±na½ manasi karoti, ta½ catudh±tuvavatth±namukhena dassess±ma.
Ayañhi yath±µhita½ yath±paºihita½ k±ya½ dh±tuso paccavekkhati– ya½ imasmi½ sar²re v²satikoµµh±sesu kakkha¼a½ kharagata½, s± pathav²dh±tu. Ya½ dv±dasasu ±bandhanakiccakara½ snehagata½, s± ±podh±tu. Ya½ cat³su parip±canakara½ usumagata½, s± tejodh±tu. Ya½ pana chasu vitthambhanakara½ v±yogata½, s± v±yodh±tu. Ya½ panettha cat³hi mah±bh³tehi asamphuµµha½ chidda½ vivara½, s± ±k±sadh±tu. Ta½vij±nanaka½ citta½ viññ±ºadh±tu. Tato uttari añño satto v± puggalo v± natthi. Kevala½ suddhasaªkh±rapuñjova ayanti.
Eva½ ±dimajjhapariyos±nato kammaµµh±na½ manasi karitv±, k±la½ ñatv±, uµµh±y±san± niv±setv±, pubbe vuttanayeneva g±ma½ piº¹±ya gacchati. Gacchanto ca yath± andhaputhujjan± abhikkam±d²su “att± abhikkamati, attan± abhikkamo nibbattito”ti v±, “aha½ abhikkam±mi, may± abhikkamo nibbattito”ti v± sammuyhanti, tath± asammuyhanto “abhikkam±m²ti citte uppajjam±ne teneva cittena saddhi½ cittasamuµµh±n± sandh±raºav±yodh±tu uppajjati. S± ima½ pathav²dh±tv±disannivesabh³ta½ k±yasammata½ aµµhikasaªgh±µa½ vippharati, tato cittakiriy±v±yodh±tuvipph±ravasena aya½ k±yasammato aµµhikasaªgh±µo abhikkamati. Tasseva½ abhikkamato ekekap±duddh±raºe cat³su dh±t³su v±yodh±tu-anugat± tejodh±tu adhik± uppajjati, mand± itar±. Atiharaºav²tiharaº±paharaºesu pana tejodh±tu-anugat± v±yodh±tu adhik± uppajjati, mand± itar±. Orohaºe pana pathav²dh±tu-anugat± ±podh±tu adhik± uppajjati, mand± itar±. Sannikkhepanasamupp²¼anesu ±podh±tu-anugat± pathav²dh±tu adhik± uppajjati, mand± itar±. Iccet± dh±tuyo tena tena attano upp±dakacittena saddhi½ tattha tattheva bhijjanti Tattha ko eko abhikkamati, kassa v± ekassa abhikkamanan”ti eva½ ekekap±duddh±raº±dippak±resu ekekasmi½ pak±re uppannadh±tuyo, tadavinibbhutt± ca ses± r³padhamm±, ta½samuµµh±paka½ citta½, ta½sampayutt± ca ses± ar³padhamm±ti ete r³p±r³padhamm±. Tato para½ atiharaºav²tiharaº±d²su añña½ pak±ra½ na samp±puºanti, tattha tattheva bhijjanti. Tasm± anicc±. Yañca anicca½, ta½ dukkha½. Ya½ dukkha½, tadanatt±ti eva½ sabb±k±raparip³ra½ kammaµµh±na½ manasikarontova gacchati. Atthak±m± hi kulaputt± s±sane pabbajitv± dasapi v²sampi ti½sampi catt±l²sampi paññ±sampi saµµhipi sattatipi satampi ekato vasant± katikavatta½ katv± viharanti– “±vuso, tumhe na iºaµµh±, na bhayaµµh±, na j²vik±pakat± pabbajit±; dukkh± muccituk±m± panettha pabbajit±. Tasm± gamane uppannakilesa½ gamaneyeva niggaºhatha, µh±ne nisajj±ya, sayane uppannakilesa½ gamaneyeva niggaºhath±”ti. Te eva½ katikavatta½ katv± bhikkh±c±ra½ gacchant± a¹¹ha-usabha-usabha-a¹¹hag±vutag±vutantaresu p±s±º± honti, t±ya saññ±ya kammaµµh±na½ manasikaront±va gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva na½ niggaºh±ti. Tath± asakkonto tiµµhati. Athassa pacchato ±gacchantopi tiµµhati. So– “aya½ bhikkhu tuyha½ uppannavitakka½ j±n±ti, ananucchavika½ te etan”ti att±na½ paµicodetv± vipassana½ va¹¹hetv± tattheva ariyabh³mi½ okkamati. Tath± asakkonto nis²dati. Athassa pacchato ±gacchantopi nis²dat²ti soyeva nayo. Ariyabh³mi okkamitu½ asakkontopi ta½ kilesa½ vikkhambhetv± kammaµµh±na½ manasikarontova gacchati. Na kammaµµh±navippayuttena cittena p±da½ uddharati. Uddharati ce, paµinivattitv± purimappadesa½yeva eti s²ha¼ad²pe ±lindakav±s² mah±phussadevatthero viya
So kira ek³nav²sati vass±ni gatapacc±gatavatta½ p³rento eva vih±si. Manuss±pi suda½ antar±magge kasant± ca vapant± ca maddant± ca kamm±ni karont± thera½ tath± gacchanta½ disv±– “aya½ thero punappuna½ nivattitv± gacchati, ki½ nu kho maggam³¼ho, ud±hu kiñci pamuµµho”ti samullapanti. So ta½ an±diyitv± kammaµµh±nayutteneva cittena samaºadhamma½ karonto v²sativassabbhantare arahatta½ p±puºi. Arahattappattadivase cassa caªkamanakoµiya½ adhivatth± devat± aªgul²hi d²pa½ ujj±letv± aµµh±si. Catt±ropi mah±r±j±no sakko ca dev±namindo, brahm± ca sahampati upaµµh±na½ ±gama½su. Tañca obh±sa½ disv± vanav±s² mah±tissatthero ta½ dutiyadivase pucchi “rattibh±ge ±yasmato santike obh±so ahosi, ki½ so obh±so”ti? Thero vikkhepa½ karonto “obh±so n±ma d²pobh±sopi hoti, maºi-obh±sop²”ti evam±di½ ±ha. So “paµicch±detha tumhe”ti nibaddho “±m±”ti paµij±nitv± ±rocesi.
K±¼avallimaº¹apav±s² mah±n±gatthero viya ca. Sopi kira gatapacc±gatavatta½ p³rento “paµhama½ t±va bhagavato mah±padh±na½ p³jem²”ti satta vass±ni µh±nacaªkamameva adhiµµh±si. Puna so¼asa vass±ni gatapacc±gatavatta½ p³retv± arahatta½ p±puºi. Eva½ kammaµµh±nayutteneva cittena p±da½ uddharanto vippayuttena cittena uddhaµe pana paµinivattanto g±masam²pa½ gantv±, “g±v² nu pabbajito n³”ti ±saªkan²yappadese µhatv±, saªgh±µi½ p±rupitv± patta½ gahetv±, g±madv±ra½ patv±, kacchakantarato udaka½ gahetv±, gaº¹³sa½ katv± g±ma½ pavisati “bhikkha½ d±tu½ v± vanditu½ v± upagate manusse ‘d²gh±yuk± hoth±’ti vacanamattenapi m± me kammaµµh±navikkhepo ahos²”ti sace pana “ajja, bhante, ki½ sattam², ud±hu aµµham²”ti divasa½ pucchanti, udaka½ gilitv± ±roceti. Sace divasapucchak± na honti, nikkhamanavel±ya½ g±madv±re niµµhubhitv±va y±ti.
S²ha¼ad²peyeva kalambatitthavih±re vass³pagat± paññ±sabhikkh³ viya ca. Te kira vass³pan±yika-uposathadivase katikavatta½ aka½su– “arahatta½ appatv± aññamañña½ n±lapiss±m±”ti. G±mañca piº¹±ya pavisant± g±madv±re udakagaº¹³sa½ katv± pavisi½su, divase pucchite udaka½ gilitv± ±rocesu½, apucchite g±madv±re niµµhubhitv± vih±ra½ ±gama½su. Tattha manuss± niµµhubhanaµµh±na½ disv± j±ni½su “ajja eko ±gato, ajja dve”ti. Evañca cintesu½ “ki½ nu kho ete amheheva saddhi½ na sallapanti, ud±hu aññamaññampi? Yadi aññamaññampi na sallapanti, addh± viv±daj±t± bhavissanti, handa nesa½ aññamañña½ kham±pess±m±”ti sabbe vih±ra½ agama½su. Tattha paññ±sabhikkh³su vassa½ upagatesu dve bhikkh³ ekok±se n±ddasa½su. Tato yo tesu cakkhum± puriso, so evam±ha– “na, bho, kalahak±rak±na½ vasanok±so ²diso hoti, susammaµµha½ cetiyaªgaºa½ bodhiyaªgaºa½, sunikkhitt± sammajjaniyo, s³paµµhapita½ p±n²yaparibhojan²yan”ti. Te tatova nivatt±. Te bhikkh³ antotem±seyeva vipassana½ ±rabhitv± arahatta½ patv± mah±pav±raº±ya visuddhipav±raºa½ pav±resu½.
Eva½ k±¼avallimaº¹apav±s² mah±n±gatthero viya kalambatitthavih±re vass³pagatabhikkh³ viya ca kammaµµh±nayutteneva cittena p±da½ uddharanto g±masam²pa½ patv±, udakagaº¹³sa½ katv±, v²thiyo sallakkhetv±, yattha sur±soº¹adhutt±dayo kalahak±rak± caº¹ahatthi-ass±dayo v± natthi, ta½ v²thi½ paµipajjati. Tattha ca piº¹±ya caram±no na turitaturito viya javena gacchati, javanapiº¹ap±tikadhutaªga½ n±ma natthi. Visamabh³mibh±gappatta½ pana udakabharitasakaµamiva niccalova hutv± gacchati. Anughara½ paviµµho ca d±tuk±ma½ ad±tuk±ma½ v± sallakkhetu½ tadanur³pa½ k±la½ ±gamento bhikkha½ gahetv±, patir³pe ok±se nis²ditv±, kammaµµh±na½ manasi karonto ±h±re paµik³lasañña½ upaµµhapetv±, akkhabbhañjanavaº±lepanaputtama½s³pam±vasena paccavekkhanto aµµhaªgasamann±gata½ ±h±ra½ ±h±reti, neva dav±ya na mad±ya…pe… bhutt±v² ca udakakicca½ katv±, muhutta½ bhattakilamatha½ paµippassambhetv±, yath± pure bhatta½, eva½ pacch± bhatta½ purimay±ma½ pacchimay±mañca kammaµµh±na½ manasi karoti. Aya½ vuccati harati ceva pacc±harati c±ti. Evameta½ haraºapacc±haraºa½ gatapacc±gatavattanti vuccati.
Eta½ p³rento yadi upanissayasampanno hoti, paµhamavaye eva arahatta½ p±puº±ti. No ce paµhamavaye p±puº±ti, atha majjhimavaye p±puº±ti. No ce majjhimavaye p±puº±ti, atha maraºasamaye p±puº±ti. No ce maraºasamaye p±puº±ti, atha devaputto hutv± p±puº±ti. No ce devaputto hutv± p±puº±ti, atha paccekasambuddho hutv± parinibb±ti. No ce paccekasambuddho hutv± parinibb±ti, atha buddh±na½ santike khipp±bhiñño hoti; seyyath±pi– thero b±hiyo, mah±pañño v± hoti; seyyath±pi thero s±riputto.
Aya½ pana paccekabodhisatto kassapassa bhagavato s±sane pabbajitv±, ±raññiko hutv±, v²sati vassasahass±ni eta½ gatapacc±gatavatta½ p³retv±, k±la½ katv±, k±m±vacaradevaloke uppajji. Tato cavitv± b±r±ºasirañño aggamahesiy± kucchimhi paµisandhi½ aggahesi. Kusal± itthiyo tadaheva gabbhasaºµh±na½ j±nanti, s± ca t±samaññatar± tasm± ta½ gabbhapatiµµh±na½ rañño nivedesi. Dhammat± es±, ya½ puññavante satte gabbhe uppanne m±tug±mo gabbhaparih±ra½ labhati. Tasm± r±j± tass± gabbhaparih±ra½ ad±si. S± tato pabhuti n±ccuºha½ kiñci ajjhoharitu½ labhati, n±tis²ta½, n±ti-ambila½, n±tiloºa½, n±tikaµuka½, n±titittaka½. Accuºhe hi m±tar± ajjhohaµe gabbhassa lohakumbhiv±so viya hoti, atis²te lokantarikav±so viya, accambilaloºakaµukatittakesu bhuttesu satthena ph±letv± ambil±d²hi sitt±ni viya gabbhaseyyakassa aªg±ni tibbavedan±ni honti. Aticaªkamanaµµh±nanisajj±sayanatopi na½ niv±renti– “kucchigatassa sañcalanadukkha½ m± ahos²”ti. Mudukattharaºatthat±ya bh³miya½ caªkaman±d²ni matt±ya k±tu½ labhati, vaººagandh±disampanna½ s±dusapp±ya½ annap±na½ labhati. Pariggahetv±va na½ caªkam±penti, nis²d±penti, vuµµh±penti.