536. Yasm± pana dutiyapañhe “anuvidito”ti anubuddho vuccati, so ca anuvicca papañcan±mar³pa½ ajjhatta½ attano sant±ne taºh±m±nadiµµhibheda½ papañca½ tappaccay± n±mar³pañca anicc±nupassan±d²hi anuvicca anuviditv±, na kevalañca ajjhatta½, bahiddh± ca rogam³la½, parasant±ne ca imassa n±mar³parogassa m³la½ avijj±bhavataºh±di½, tameva v± papañca½ anuvicca t±ya bh±van±ya sabbesa½ rog±na½ m³labandhan±, sabbasm± v± rog±na½ m³labandhan±, avijj±bhavataºh±dibhed±, tasm± eva v± papañc± pamutto hoti, tasm± ta½ dassento “anuvicc±”ti g±th±ya dutiyapañha½ by±k±si. 537. “Kathañca v²riyav±”ti ettha pana yasm± yo ariyamaggena sabbap±pakehi virato, tath± viratatt± ca ±yati½ apaµisandhit±ya nirayadukkha½ aticca µhito v²riyav±so v²riyaniketo, so kh²º±savo “v²riyav±”ti vattabbata½ arahati, tasm± tamattha½ dassento “virato”ti g±th±ya tatiyapañha½ by±k±si. Padh±nav± dh²ro t±d²ti im±ni panassa thutivacan±ni. So hi padh±nav± maggajh±napadh±nena, dh²ro kiles±rividdha½sanasamatthat±ya, t±d² nibbik±rat±ya, tasm± eva½ thuto. Sesa½ yojetv± vattabba½. 538. “¾j±niyo kinti n±ma hot²”ti ettha pana yasm± pah²nasabbavaªkadoso k±raº±k±raºaññ³ asso v± hatth² v± “±j±niyo hot²”ti loke vuccati, na ca tassa sabbaso te dos± pah²n± eva, kh²º±savassa pana te pah²n±, tasm± so “±j±niyo”ti paramatthato vattabbata½ arahat²ti dassento “yass±”ti g±th±ya catutthapañha½ by±k±si. Tassattho– ajjhatta½ bahiddh± c±ti eva½ ajjhattabahiddh±saññojanasaªkh±t±ni yassa assu lun±ni bandhan±ni paññ±satthena chinn±ni pad±lit±ni. Saªgam³lanti y±ni tesu tesu vatth³su saªgassa sajjan±ya anatikkaman±ya m³la½ honti, atha v± yassa assu lun±ni r±g±d²ni bandhan±ni y±ni ajjhatta½ bahiddh± ca saªgam³l±ni honti, so sabbasm± saªg±na½ m³labh³t± sabbasaªg±na½ v± m³labh³t± bandhan± pamutto “±j±niyo”ti vuccati, tathatt± t±di ca hot²ti. 540. Eva½ catutthag±th±ya vuttapañhe vissajjetv± pañcamag±th±ya vuttapañhesupi yasm± ya½ chandajjhenamattena akkharacintak± sottiya½ vaººayanti, voh±ramattasottiyo so. Ariyo pana b±husaccena nissutap±pat±ya ca paramatthasottiyo hoti, tasm± tamattha½ dassento “ida½ pattinan”ti avatv± “sutv±”ti g±th±ya paµhamapañha½ by±k±si. Tassattho– yo imasmi½ loke sutamayapaññ±kiccavasena sutv± k±tabbakiccavasena v± sutv± vipassan³paga½ sabbadhamma½ anicc±divasena abhiññ±ya s±vajj±navajja½ yadatthi kiñci, im±ya paµipad±ya kilese kilesaµµh±niye ca dhamme abhibhavitv± abhibh³ti saªkha½ gato, ta½ sutv± sabbadhamma½ abhiññ±ya loke s±vajj±navajja½ yadatthi kiñci, abhibhu½ sutavatt± sottiyoti ±hu. Yasm± ca yo akatha½kath² kilesabandhanehi vimutto, r±g±d²hi ²ghehi an²gho ca hoti sabbadhi sabbesu dhammesu khandh±yatan±d²su, tasm± ta½ akatha½kathi½ vimutta½ an²gha½ sabbadhi nissutap±pakatt±pi “sottiyo”ti ±h³ti. 541. Yasm± pana hitak±mena janena araº²yato ariyo hoti, abhigaman²yatoti attho. Tasm± yehi guºehi so araº²yo hoti, te dassent± “chetv±”ti g±th±ya dutiyapañha½ by±k±si. Tassattho– catt±ri ±sav±ni dve ca ±lay±ni paññ±satthena chetv± vidv± viññ³ vibh±v² catumaggañ±º² so punabbhavavasena na upeti gabbhaseyya½, kañci yoni½ na upagacchati, k±m±dibhedañca sañña½ tividha½. K±maguºasaªkh±tañca paªka½ panujja panuditv± taºh±diµµhikapp±na½ aññatarampi kappa½ na eti, eva½ ±savacched±diguºasamann±gata½ tam±hu ariyoti. Yasm± v± p±pakehi ±rakatt± ariyo hoti anaye ca anir²yan±, tasm± tampi attha½ dassento im±ya g±th±ya dutiyapañha½ by±k±si. ¾sav±dayo hi p±pak± dhamm± anayasammat±, te c±nena chinn± panunn±, na ca tehi kampati, iccassa te ±rak± honti, na ca tesu ir²yati tasm± ±rak±ssa honti p±pak± dhamm±ti imin±patthena. Anaye na ir²yat²ti imin±patthena tam±hu ariyoti ca evampettha yojan± veditabb±. “Vidv± so na upeti gabbhaseyyan”ti ida½ pana imasmi½ atthavikappe thutivacanameva hoti. 542. “Katha½ caraºav±”ti ettha pana yasm± caraºehi pattabba½ patto “caraºav±”ti vattabbata½ arahati, tasm± ta½ dassento “yo idh±”ti g±th±ya tatiyapañha½ by±k±si. Tattha yo idh±ti yo imasmi½ s±sane. Caraºes³ti s²l±d²su hemavatasutte (su. ni. 153 ±dayo) vuttapannarasadhammesu. Nimittatthe bhummavacana½. Pattipattoti pattabba½ patto. Yo caraºanimitta½ caraºahetu caraºapaccay± pattabba½ arahatta½ pattoti vutta½ hoti. Caraºav± soti so im±ya caraºehi pattabbapattiy± caraºav± hot²ti. Ett±vat± pañho by±kato hoti, sesamassa thutivacana½. Yo hi caraºehi pattipatto, so kusalo ca hoti cheko, sabbad± ca ±j±n±ti nibb±nadhamma½ nicca½ nibb±naninnacittat±ya sabbattha ca khandh±d²su na sajjati. Dv²hi ca vimutt²hi vimuttacitto hoti, paµigh± yassa na sant²ti. 543. Yasm± pana kamm±d²na½ paribb±janena paribb±jako n±ma hoti, tasm± tamattha½ dassento “dukkhavepakkan”ti g±th±ya catutthapañha½ by±k±si. Tattha vip±ko eva vepakka½, dukkha½ vepakkamass±ti dukkhavepakka½. Pavattidukkhajananato sabbampi tedh±tukakamma½ vuccati. Uddhanti at²ta½. Adhoti an±gata½. Tiriya½ v±pi majjheti paccuppanna½. Tañhi na uddha½ na adho, tiriya½ ubhinnañca antar±, tena “majjhe”ti vutta½. Paribb±jayitv±ti nikkh±metv± niddhametv± Pariññac±r²ti paññ±ya paricchinditv± caranto. Aya½ t±va apubbapadavaººan±. Aya½ pana adhipp±yayojan±– yo tiyaddhapariy±pannampi dukkhajanaka½ yadatthi kiñci kamma½, ta½ sabbampi ariyamaggena taºh±vijj±sinehe sosento apaµisandhijanakabh±vakaraºena paribb±jayitv± tath± paribb±jitatt± eva ca ta½ kamma½ pariññ±ya caraºato pariññac±r². Na kevalañca kammameva, m±ya½ m±namathopi lobhakodha½ imepi dhamme pah±napariññ±ya pariññac±r², pariyantamak±si n±mar³pa½, n±mar³passa ca pariyantamak±si paribb±jesi iccevattho. Imesa½ kamm±d²na½ paribb±janena ta½ paribb±jakam±hu. Pattipattanti ida½ panassa thutivacana½. 544. Eva½ pañhaby±karaºena tuµµhassa pana sabhiyassa “y±ni ca t²º²”ti-±d²su abhitthavanag±th±su osaraº±n²ti ogahaº±ni titth±ni, diµµhiyoti attho. T±ni yasm± sakk±yadiµµhiy± saha brahmaj±le vuttadv±saµµhidiµµhigat±ni gahetv± tesaµµhi honti, yasm± ca t±ni aññatitthiyasamaº±na½ pav±dabh³t±ni satth±ni sit±ni upadisitabbavasena, na uppattivasena. Uppattivasena pana yadeta½ “itth² puriso”ti saññakkhara½ voh±ran±ma½, y± c±ya½ micch±parivitakk±nussav±divasena “evar³pena attan± bhavitabban”ti b±l±na½ vipar²tasaññ± uppajjati, tadubhayanissit±ni tesa½ vasena uppajjanti, na attapaccakkh±ni. T±ni ca bhagav± vineyya vinayitv± oghatamag± oghatama½ oghandhak±ra½ ag± atikkanto. “Oghantamag±”tipi p±µho, ogh±na½ anta½ ag±, tasm± ±ha “y±ni ca t²ºi…pe… tamag±”ti. 545. Tato para½ vaµµadukkhassa anta½ p±rañca nibb±na½ tappattiy± dukkh±bh±vato tappaµipakkhato ca ta½ sandh±y±ha, “antag³si p±rag³ dukkhass±”ti. Atha v± p±rag³ bhagav± nibb±na½ gatatt±, ta½ ±lapanto ±ha, “p±rag³ antag³si dukkhass±”ti ayamettha sambandho. Samm± ca buddho s±mañca buddhoti samm±sambuddho. Ta½ maññeti tameva maññ±mi, na aññanti acc±darena bhaºati. Jutim±ti paresampi andhak±ravidhamanena jutisampanno. Mutim±ti aparappaccayañeyyañ±ºasamatth±ya mutiy± paññ±ya sampanno. Pah³tapaññoti anantapañño. Idha sabbaññutaññ±ºamadhippeta½. Dukkhassantakar±ti ±mantento ±ha. At±resi manti kaªkh±to ma½ t±resi. 546-9. Ya½ meti-±dig±th±ya namakk±rakaraºa½ bhaºati. Tattha kaªkhittanti v²satipañhanissita½ attha½ sandh±y±ha. So hi tena kaªkhito ahosi. Monapathes³ti ñ±ºapathesu. Vina¼²kat±ti vigatana¼± kat±, ucchinn±ti vutta½ hoti. N±ga n±gass±ti eka½ ±mantanavacana½, ekassa “bh±sato anumodant²”ti imin± sambandho. “Dhammadesanan”ti p±µhaseso. Sabbe dev±ti ±k±saµµh± ca bh³maµµh± ca. N±radapabbat±ti tepi kira dve devagaº± paññavanto, tepi anumodant²ti sabba½ pas±dena ca namakk±rakaraºa½ bhaºati 550-53. Anumodan±raha½ by±karaºasampada½ sutv± “namo te”ti añjali½ paggahetv± ±ha. Puris±jaññ±ti purisesu j±tisampanna½. Paµipuggaloti paµibh±go puggalo tuva½ buddho catusaccapaµivedhena, satth± anus±saniy± satthav±hat±ya ca, m±r±bhibh³ catum±r±bhibhavena, muni buddhamuni. Upadh²ti khandhakilesak±maguº±bhisaªkh±rabhed± catt±ro. Vagg³ti abhir³pa½. Puññe c±ti lokiye na limpasi tesa½ akaraºena, pubbe kat±nampi v± ±yati½ phal³pabhog±bh±vena. Ta½nimittena v± taºh±diµµhilepena. Vandati satthunoti eva½ bhaºanto gopphakesu pariggahetv± pañcapatiµµhita½ vandi. Aññatitthiyapubboti aññatitthiyo eva. ¾kaªkhat²ti icchati. ¾raddhacitt±ti abhir±dhitacitt±. Apica mettha puggalavemattat± vidit±ti apica may± ettha aññatitthiy±na½ pariv±se puggalan±natta½ vidita½, na sabbeneva parivasitabbanti. Kena pana na parivasitabba½? Aggiyehi jaµilehi, s±kiyena j±tiy±, liªga½ vijahitv± ±gatena. Avijahitv± ±gatopi ca yo maggaphalapaµil±bh±ya hetusampanno hoti, t±disova sabhiyo paribb±jako. Tasm± bhagav± “tava pana, sabhiya, titthiyavattap³raºatth±ya pariv±sak±raºa½ natthi, atthatthiko tva½ ‘maggaphalapaµil±bh±ya hetusampanno’ti viditameta½ may±”ti tassa pabbajja½ anuj±nanto ±ha– “apica mettha puggalavemattat± vidit±”ti. Sabhiyo pana attano ±dara½ dassento ±ha “sace bhante”ti. Ta½ sabba½ aññañca tath±r³pa½ utt±natthatt± pubbe vuttanayatt± ca idha na vaººita½, yato pubbe vaººit±nus±rena veditabbanti.
Paramatthajotik±ya khuddaka-aµµhakath±ya
Suttanip±ta-aµµhakath±ya sabhiyasuttavaººan± niµµhit±.