2. Padh±nasuttavaººan±
428. Ta½ ma½ padh±napahitattanti padh±nasutta½. K± uppatti? “Padh±n±ya gamiss±mi, ettha me rañjat² mano”ti ±yasm± ±nando pabbajj±sutta½ niµµh±pesi. Bhagav± gandhakuµiya½ nisinno cintesi– “may± chabbass±ni padh±na½ patthayam±nena dukkarak±rik± kat±, ta½ ajja bhikkh³na½ kathess±m²”ti. Atha gandhakuµito nikkhamitv± buddh±sane nisinno “ta½ ma½ padh±napahitattan”ti ±rabhitv± ima½ suttamabh±si. Tattha ta½ manti dv²hipi vacanehi att±nameva niddisati. Padh±napahitattanti nibb±natth±ya pesitacitta½ pariccatta-attabh±va½ v±. Nadi½ nerañjara½ pat²ti lakkhaºa½ niddisati. Lakkhaºañhi padh±napahitatt±ya nerañjar± nad². Teneva cettha upayogavacana½. Aya½ panattho “nadiy± nerañjar±y±”ti, nerañjar±ya t²reti vutta½ hoti. Viparakkamm±ti at²va parakkamitv±. Jh±yantanti app±ºakajjh±namanuyuñjanta½ Yogakkhemassa pattiy±ti cat³hi yogehi khemassa nibb±nassa adhigamattha½. 429. Namuc²ti m±ro. So hi attano visay± nikkhamituk±me devamanusse na muñcati, antar±ya½ nesa½ karoti, tasm± “namuc²”ti vuccati. Karuºa½ v±canti anudday±yutta½ v±ca½. Bh±sam±no up±gam²ti ida½ utt±nameva. Kasm± pana up±gato? Mah±puriso kira ekadivasa½ cintesi– “sabbad± ±h±ra½ pariyesam±no j²vite s±pekkho hoti, na ca sakk± j²vite s±pekkhena amata½ adhigantun”ti Tato ±h±rupacched±ya paµipajji, tena kiso dubbaººo ca ahosi. Atha m±ro “aya½ sambodh±ya maggo hoti, na hot²ti aj±nanto atighora½ tapa½ karoti, kad±ci mama visaya½ atikkameyy±”ti bh²to “idañcidañca vatv± v±ress±m²”ti ±gato. Tenev±ha– “kiso tvamasi dubbaººo, santike maraºa½ tav±”ti. 430. Evañca pana vatv± athassa maraºasantikabh±va½ s±vento ±ha– “sahassabh±go maraºassa, eka½so tava j²vitan”ti. Tassattho– sahassa½ bh±g±na½ ass±ti sahassabh±go. Ko so Maraºassa paccayoti p±µhaseso. Eko a½soti eka½so. Ida½ vutta½ hoti– aya½ app±ºakajjh±n±disahassabh±go tava maraºassa paccayo, tato pana te eko eva bh±go j²vita½, eva½ santike maraºa½ tav±ti. Eva½ maraºassa santikabh±va½ s±vetv± atha na½ j²vite samuss±hento ±ha “j²va bho j²vita½ seyyo”ti. Katha½ seyyoti ce. J²va½ puññ±ni k±has²ti. 431. Atha attan± sammat±ni puññ±ni dassento ±ha– “carato ca te brahmacariyan”ti. Tattha brahmacariyanti k±lena k±la½ methunavirati½ sandh±y±ha, ya½ t±pas± karonti. J³hatoti juhantassa. Sesamettha p±kaµameva. 432. Duggo maggoti ima½ pana a¹¹hag±tha½ padh±navicchanda½ janento ±ha. Tattha app±ºakajjh±n±digahanatt± dukkhena gantabboti duggo, dukkhitak±yacittena kattabbatt± dukkaro, santikamaraºena t±disen±pi p±puºitu½ asakkuºeyyato durabhisambhavoti evamattho veditabbo. Ito para½ im± g±th± bhaºa½ m±ro, aµµh± buddhassa santiketi ayamupa¹¹hag±th± saªg²tik±rehi vutt±. Sakalag±th±p²ti eke. Bhagavat± eva pana para½ viya att±na½ niddisantena sabbamettha eva½j±tika½ vuttanti ayamamh±ka½ khanti. Tattha aµµh±ti aµµh±si. Sesa½ utt±nameva. 433. Chaµµhag±th±ya yenatthen±ti ettha paresa½ antar±yakaraºena attano atthena tva½, p±pima, ±gatos²ti ayamadhipp±yo Sesa½ utt±nameva. 434. “J²va½ puññ±ni k±has²”ti ida½ pana vacana½ paµikkhipanto “aºumattop²”ti ima½ g±tham±ha. Tattha puññen±ti vaµµag±mi½ m±rena vutta½ puñña½ sandh±ya bhaºati. Sesa½ utt±nameva. 435. Id±ni “eka½so tava j²vitan”ti ida½ vacana½ ±rabbha m±ra½ santajjento “atthi saddh±”ti ima½ g±tham±ha. Tatr±yamadhipp±yo– are, m±ra, yo anuttare santivarapade assaddho bhaveyya, saddhopi v± kus²to, saddho ±raddhav²riyo sam±nopi v± duppañño, ta½ tva½ j²vitamanupuccham±no sobheyy±si, mayha½ pana anuttare santivarapade okappanasaddh± atthi, tath± k±yikacetasikamasithilaparakkamat±saªkh±ta½ v²riya½, vajir³pam± paññ± ca mama vijjati, so tva½ eva½ ma½ pahitatta½ uttamajjh±saya½ ki½ j²vamanupucchasi, kasm± j²vita½ pucchasi. Paññ± ca mam±ti ettha ca saddena sati sam±dhi ca. Eva½ sante yehi pañcahi indriyehi samann±gat± nibb±na½ p±puºanti, tesu eken±pi avirahita½ eva½ ma½ pahitatta½ ki½ j²vamanupucchasi? Nanu– ek±ha½ j²vita½ seyyo, v²riyam±rabhato da¼ha½ (dha. pa. 112). Paññavantassa jh±yino, passato udayabbayanti (dha. pa. 111, 113). 436-8. Eva½ m±ra½ santajjetv± attano dehacittappavatti½ dassento “nad²namap²”pi g±th±ttayam±ha. Tamatthato p±kaµameva. Aya½ pana adhipp±yavaººan± yv±ya½ mama sar²re app±ºakajjh±nav²riyavegasamuµµhito v±to vattati, loke gaªg±yamun±d²na½ nad²nampi sot±ni aya½ visosaye, kiñca me eva½ pahitattassa catun±¼imatta½ lohita½ na upasoseyya. Na kevalañca me lohitameva sussati, apica kho pana tamhi lohite sussam±namhi baddh±baddhabheda½ sar²r±nugata½ pitta½, asitap²t±dipaµicch±daka½ catun±¼imattameva semhañca, kiñc±para½ tattakameva muttañca ojañca sussati, tesu ca sussam±nesu ma½s±nipi kh²yanti, tassa me eva½ anupubbena ma½sesu kh²yam±nesu bhiyyo citta½ pas²dati, na tveva tappaccay± sa½s²dati. So tva½ ²disa½ cittamaj±nanto sar²ramattameva disv± bhaºasi “kiso tvamasi dubbaººo, santike maraºa½ tav±”ti. Na kevalañca me cittameva pas²dati, apica kho pana bhiyyo sati ca paññ± ca sam±dhi mama tiµµhati, aºumattopi pam±do v± sammoho v± cittavikkhepo v± natthi, tassa mayha½ eva½ viharato ye keci samaºabr±hmaº± at²ta½ v± addh±na½ an±gata½ v± etarahi v± opakkamik± vedan± vedayanti, t±sa½ nidassanabh³ta½ pattassa uttamavedana½. Yath± aññesa½ dukkhena phuµµh±na½ sukha½, s²tena uºha½, uºhena s²ta½, khud±ya bhojana½, pip±s±ya phuµµh±na½ udaka½ apekkhate citta½, eva½ pañcasu k±maguºesu ekak±mampi n±pekkhake citta½. “Aho vat±ha½ subhojana½ bhuñjitv± sukhaseyya½ sayeyyan”ti ²disen±k±rena mama citta½ na uppanna½, passa, tva½ m±ra, sattassa suddhatanti. 439-41. Eva½ attano suddhata½ dassetv± “niv±ress±mi tan”ti ±gatassa m±rassa manorathabhañjanattha½ m±rasena½ kittetv± t±ya apar±jitabh±va½ dassento “k±m± te paµham± sen±”ti-±dik± cha g±th±yo ±ha. Tattha yasm± ±ditova ag±riyabh³te satte vatthuk±mesu kilesak±m± mohayanti, te abhibhuyya anag±riyabh±va½ upagat±na½ pantesu v± sen±sanesu aññataraññataresu v± adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. Vuttañceta½ “pabbajitena kho, ±vuso, abhirati dukkar±”ti (sa½. ni. 4.331). Tato te parapaµibaddhaj²vikatt± khuppip±s± b±dheti, t±ya b±dhit±na½ pariyesanataºh± citta½ kilamayati, atha nesa½ kilantacitt±na½ thinamiddha½ okkamati. Tato visesamanadhigacchant±na½ durabhisambhavesu araññavanapatthesu sen±sanesu viharata½ utr±sasaññit± bh²ru j±yati, tesa½ ussaªkitaparisaªkit±na½ d²gharatta½ vivekarasamanass±dayam±n±na½ viharata½ “na siy± nu kho esa maggo”ti paµipattiya½ vicikicch± uppajjati, ta½ vinodetv± viharata½ appamattakena vises±dhigamena m±namakkhathambh± j±yanti, tepi vinodetv± viharata½ tato adhikatara½ vises±dhigama½ niss±ya l±bhasakk±rasilok± uppajjanti, l±bh±dimucchit± dhammapatir³pak±ni pak±sent± micch±yasa½ adhigantv± tattha µhit± j±ti-±d²hi att±na½ ukka½senti, para½ vambhenti, tasm± k±m±d²na½ paµhamasen±dibh±vo veditabbo. 442-3. Evameta½ dasavidha½ sena½ uddisitv± yasm± s± kaºhadhammasamann±gatatt± kaºhassa namucino upak±r±ya sa½vattati, tasm± na½ tava sen±ti niddisanto ±ha– “es± namuci te sen±, kaºhass±bhippah±rin²”ti. Tattha abhippah±rin²ti samaºabr±hmaº±na½ gh±tan² nippothan², antar±yakar²ti attho. Na na½ as³ro jin±ti, jetv± ca labhate sukhanti eva½ tava sena½ as³ro k±ye ca j²vite ca s±pekkho puriso na jin±ti, s³ro pana jin±ti, jetv± ca maggasukha½ phalasukhañca adhigacchati. Yasm± ca labhate sukha½, tasm± sukha½ patthayam±no ahampi esa muñja½ parihareti. Saªg±m±vacar± anivattino puris± attano anivattanakabh±vaviññ±panattha½ s²se v± dhaje v± ±vudhe v± muñjatiºa½ bandhanti, ta½ ayampi pariharaticceva ma½ dh±rehi. Tava sen±ya par±jitassa dhiratthu mama j²vita½, tasm± eva½ dh±rehi– saªg±me me mata½ seyyo, yañce j²ve par±jito, yena j²vitena par±jito j²ve, tasm± j²vit± tay± samm±paµipann±na½ antar±yakarena saddhi½ saªg±me mata½ mama seyyoti attho. 444. Kasm± mata½ seyyoti ce? Yasm± pag±¼hettha…pe… subbat±, ettha k±m±dik±ya attukka½sanaparavambhanapariyos±n±ya tava sen±ya pag±¼h± nimugg± anupaviµµh± eke samaºabr±hmaº± na dissanti, s²l±d²hi guºehi nappak±santi, andhak±ra½ paviµµh± viya honti. Ete eva½ pag±¼h± sam±n± sacepi kad±ci ummujjitv± nimujjanapuriso viya “s±hu saddh±”ti-±din± nayena ummujjanti, tath±pi t±ya sen±ya ajjhotthaµatt± tañca magga½ na j±nanti khema½ nibb±nag±m²na½, sabbepi buddhapaccekabuddh±dayo yena gacchanti subbat±ti. Ima½ pana g±tha½ sutv± m±ro puna kiñci avatv± eva pakk±mi. 445-6. Pakkante pana tasmi½ mah±satto t±ya dukkarak±rik±ya kiñcipi visesa½ anadhigacchanto anukkamena “siy± nu kho añño maggo bodh±y±”ti-±d²ni cintetv± o¼±rik±h±ra½ ±h±retv±, bala½ gahetv±, vis±khapuººamadivase pageva suj±t±ya p±y±sa½ paribhuñjitv±, bhadravanasaº¹e div±vih±ra½ nis²ditv±, tattha aµµha sam±pattiyo nibbattento divasa½ v²tin±metv± s±yanhasamaye mah±bodhimaº¹±bhimukho gantv± sotthiyena dinn± aµµha tiºamuµµhiyo bodhim³le vikiritv± dasasahassalokadh±tudevat±hi katasakk±rabahum±no–
“K±ma½ taco ca nh±ru ca, aµµhi ca avasissatu;
upasussatu nissesa½, sar²re ma½salohitan”ti.–
Caturaªgav²riya½ adhiµµhahitv± “na d±ni buddhatta½ ap±puºitv± pallaªka½ bhindiss±m²”ti paµiñña½ katv± apar±jitapallaªke nis²di. Ta½ ñatv± m±ro p±pim± “ajja siddhattho paµiñña½ katv± nisinno, ajjeva d±nissa s± paµiññ± paµib±hitabb±”ti bodhimaº¹ato y±va cakkav±¼am±yata½ dv±dasayojanavitth±ra½ uddha½ navayojanamuggata½ m±rasena½ samuµµh±petv± diya¹¹hayojanasatappam±ºa½ girimekhala½ hatthir±j±na½ ±ruyha b±husahassa½ m±petv± n±n±vudh±ni gahetv± “gaºhatha, hanatha, paharath±”ti bhaºanto ±¼avakasutte vuttappak±r± vuµµhiyo m±pesi, t± mah±purisa½ patv± tattha vuttappak±r± eva sampajji½su. Tato vajiraªkusena hatthi½ kumbhe paharitv± mah±purisassa sam²pa½ netv± “uµµhehi, bho siddhattha, pallaªk±”ti ±ha. Mah±puriso “na uµµhah±mi m±r±”ti vatv± ta½ dhajini½ samant± vilokento im± g±th±yo abh±si “samant± dhajinin”ti.
Tattha dhajininti sena½. Yuttanti uyyutta½. Sav±hananti girimekhalan±gar±jasahita½. Paccuggacch±m²ti abhimukho upari gamiss±mi, so ca kho tejeneva, na k±yena. Kasm±? M± ma½ µh±n± ac±vayi, ma½ etasm± µh±n± apar±jitapallaªk± m±ro m± c±les²ti vutta½ hoti. Nappasahat²ti sahitu½ na sakkoti, n±bhibhavati v±. ¾ma½ pattanti k±caj±ta½ mattik±bh±jana½. Asman±ti p±s±ºena. Sesamettha p±kaµameva. 447-8. Id±ni “eta½ te m±rasena½ bhinditv± tato para½ vijitasaªg±mo sampattadhammar±j±bhiseko ida½ kariss±m²”ti dassento ±ha “vas²karitv±”ti. Tattha vas²karitv± saªkappanti maggabh±van±ya sabba½ micch±saªkappa½ pah±ya samm±saªkappasseva pavattanena vas²karitv± saªkappa½. Satiñca s³patiµµhitanti k±y±d²su cat³su µh±nesu attano satiñca suµµhu upaµµhita½ karitv± eva½ vas²katasaªkappo suppatiµµhitassati raµµh± raµµha½ vicariss±mi devamanussabhede puth³ s±vake vinayanto. Atha may± vin²yam±n± te appamatt±…pe… na socare, ta½ nibb±n±matamev±ti adhipp±yo. 449-51. Atha m±ro im± g±th±yo sutv± ±ha– “evar³pa½ pakkha½ disv± na bh±yasi bhikkh³”ti? “¾ma, m±ra, na bh±y±m²”ti. “Kasm± na bh±yas²”ti? “D±n±d²na½ p±ramipuññ±na½ katatt±”ti. “Ko eta½ j±n±ti d±n±d²ni tvamak±s²”ti? “Ki½ ettha p±pima sakkhikiccena, apica ekasmi½yeva bhave vessantaro hutv± ya½ d±namad±si½, tass±nubh±vena sattakkhattu½ chahi pak±rehi sañj±takamp± aya½ mah±pathav²yeva sakkh²”ti. Eva½ vutte udakapariyanta½ katv± mah±pathav² kampi bheravasadda½ muñcam±n±, ya½ sutv± m±ro asanihato viya bh²to dhaja½ paº±metv± pal±yi saddhi½ paris±ya. Atha mah±puriso t²hi y±mehi tisso vijj± sacchikatv± aruºuggamane “anekaj±tisa½s±ra½…pe… taºh±na½ khayamajjhag±”ti ima½ ud±na½ ud±nesi. M±ro ud±nasaddena ±gantv± “aya½‘buddho ahan’ti paµij±n±ti, handa na½ anubandh±mi ±bhisam±c±rika½ passitu½. Sacassa kiñci k±yena v± v±c±ya v± khalita½ bhavissati, viheµhess±mi nan”ti pubbe bodhisattabh³miya½ chabbass±ni anubandhitv± buddhatta½ patta½ eka½ vassa½ anubandhi. Tato bhagavato kiñci khalita½ apassanto “satta vass±n²”ti im± nibbejan²yag±th±yo abh±si. Tattha ot±ranti randha½ vivara½. N±dhigacchissanti n±dhigami½. Medavaººanti medapiº¹asadisa½. Anupariyag±ti parito parito agam±si. Mudunti muduka½. Vindem±ti adhigaccheyy±ma. Ass±dan±ti s±dubh±vo. V±yasettoti v±yaso etto. Sesamettha p±kaµameva. Aya½ pana yojan±– satta vass±ni bhagavanta½ ot±r±pekkho anubandhi½ katthaci avijahanto pad±pada½, eva½ anubandhitv±pi ca ot±ra½ n±dhigami½. Soha½ yath± n±ma medavaººa½ p±s±ºa½ medasaññ² v±yaso ekasmi½ passe mukhatuº¹akena vijjhitv± ass±da½ avindam±no “appeva n±ma ettha mudu vindema, api ito ass±dan± siy±”ti samant± tatheva vijjhanto anupariy±yitv± katthaci ass±da½ aladdh± “p±s±ºov±yan”ti nibbijja pakkameyya, evamev±ha½ bhagavanta½ k±yakamm±d²su attano parittapaññ±mukhatuº¹akena vijjhanto samant± anupariyag± “appeva n±ma katthaci aparisuddhak±yasam±c±r±dimudubh±va½ vindema, kutoci ass±dan± siy±”ti, te d±ni maya½ ass±da½ alabham±n± k±kova selam±sajja nibbijj±pema gotama½ ±sajja tato gotam± nibbijja apem±ti. Eva½ vadato kira m±rassa satta vass±ni nipphalaparissama½ niss±ya balavasoko udap±di. Tenassa vis²dam±naªgapaccaªgassa beluvapaº¹u n±ma v²º± kacchato patit±. Y± saki½ kusalehi v±dit± catt±ro m±se madhurassara½ muñcati, ya½ gahetv± sakko pañcasikhassa ad±si. Ta½ so patam±nampi na bujjhi. Ten±ha bhagav±– 452. “Tassa sokaparetassa, v²º± kacch± abhassatha;
tato so dummano yakkho, tatthevantaradh±yath±”ti.
Saªg²tik±rak± ±ha½s³ti eke, amh±ka½ paneta½ nakkhamat²ti.
Paramatthajotik±ya khuddaka-aµµhakath±ya
Suttanip±ta-aµµhakath±ya padh±nasuttavaººan± niµµhit±.