25. Eva½ vutte bhagav± purimanayeneva dhaniya½ ovadanto ima½ g±tha½ abh±si– “n±ha½ bhatako”ti. Atr±pi utt±natth±neva pad±ni. Aya½ pana adhipp±yo– tva½ “bhujissohamasm²”ti mantv± tuµµho, paramatthato ca attano kamma½ karitv± j²vantopi d±so ev±si taºh±d±satt±, bhatakav±d± ca na parimuccasi. Vuttañheta½ “³no loko atitto taºh±d±so”ti (ma. ni. 2.305). Paramatthato pana n±ha½ bhatakosmi kassaci. Ahañhi kassaci parassa v± attano v± bhatako na homi. Ki½ k±raº±? Yasm± nibbiµµhena car±mi sabbaloke. Ahañhi d²paªkarap±dam³lato y±va bodhi, t±va sabbaññutaññ±ºassa bhatako ahosi½. Sabbaññuta½ patto pana nibbiµµho nibbiso r±jabhato viya. Teneva nibbiµµhena sabbaññubh±vena lokuttarasam±dhisukhena ca j²v±mi. Tassa me id±ni uttarikaraº²yassa kataparicayassa v± abh±vato appah²napaµisandhik±na½ t±dis±na½ viya pattabbo koci attho bhatiy± na vijjati. “Bhaµiy±”tipi p±µho. Tasm± yadi bhujissat±ya tuµµhena “atha ce patthayas² pavassa dev±”ti vattabba½, may±veta½ vattabbanti. 26. Tampi sutv± dhaniyo atittova subh±sit±matena attano pañcappak±ragomaº¹alaparipuººabh±va½ dassento ±ha “atthi vas±”ti. Tattha vas±ti adamitavu¹¹havacchak±. Dhenup±ti dhenu½ pivant± taruºavacchak±, kh²rad±yik± v± g±vo. Godharaºiyoti gabbhiniyo. Paveºiyoti vayappatt± bal²baddehi saddhi½ methunapatthanakag±vo. Usabhopi gavampat²ti yo gop±lakehi p±to eva nh±petv±, bhojetv±, pañcaªgula½ datv±, m±la½ bandhitv±– “ehi, t±ta, g±vo gocara½ p±petv± rakkhitv± ±neh²”ti pes²yati, eva½ pesito ca t± g±vo agocara½ pariharitv±, gocare c±retv±, s²habyaggh±dibhay± paritt±yitv± ±neti, tath±r³po usabhopi gavampati idha mayha½ gomaº¹ale atth²ti dassesi. 27. Eva½ vutte bhagav± tatheva dhaniya½ ovadanto ima½ paccan²kag±tha½ ±ha “natthi vas±”ti. Ettha cesa adhipp±yo– idha amh±ka½ s±sane adamitaµµhena vu¹¹haµµhena ca vas±saªkh±t± pariyuµµh±n± v±, taruºavacchake sandh±ya vas±na½ m³laµµhena kh²rad±yiniyo sandh±ya paggharaºaµµhena dhenup±saªkh±t± anusay± v±, paµisandhigabbhadh±raºaµµhena godharaºisaªkh±t± puññ±puññ±neñj±bhisaªkh±racetan± v±, sa½yogapatthanaµµhena paveºisaªkh±t± patthan± taºh± v±, ±dhipaccaµµhena pubbaªgamaµµhena seµµhaµµhena ca gavampati-usabhasaªkh±ta½ abhisaªkh±raviññ±ºa½ v± natthi, sv±ha½ im±ya sabbayogakkhemabh³t±ya natthit±ya tuµµho. Tva½ pana sok±divatthubh³t±ya atthit±ya tuµµho Tasm± sabbayogakkhemat±ya tuµµhassa mameveta½ yutta½ vattu½ “atha ce patthayas² pavassa dev±”ti. 28. Tampi sutv± dhaniyo tatuttaripi subh±sita½ amatarasa½ adhigantuk±mo attano gogaºassa khilabandhanasampatti½ dassento ±ha “khil± nikh±t±”ti. Tattha khil±ti gunna½ bandhanatthambh±. Nikh±t±ti ±koµetv± bh³miya½ pavesit± khuddak± mahant± khaºitv± µhapit±. Asampavedh²ti akampak±. D±m±ti vacchak±na½ bandhanatth±ya kat± ganthitap±sayutt± rajjubandhanavises±. Muñjamay±ti muñjatiºamay±. Nav±ti acirakat±. Susaºµh±n±ti suµµhu saºµh±n±, suvaµµitasaºµh±n± v±. Na hi sakkhint²ti neva sakkhissanti. Dhenup±pi chettunti taruºavacchak±pi chinditu½. 29. Eva½ vutte bhagav± dhaniyassa indriya-parip±kak±la½ ñatv± purimanayeneva ta½ ovadanto ima½ catusaccad²pika½ g±tha½ abh±si “usabhoriva chetv±”ti. Tattha usabhoti gopit± gopariº±yako goy³thapati bal²baddo. Keci pana bhaºanti “gavasatajeµµho usabho, sahassajeµµho vasabho, satasahassajeµµho nisabho”ti. Apare “ekag±makhette jeµµho usabho, dv²su jeµµho vasabho, sabbattha appaµihato nisabho”ti. Sabbepete papañc±, apica kho pana usabhoti v± vasabhoti v± nisabhoti v± sabbepete appaµisamaµµhena veditabb±. Yath±ha– “nisabho vata bho samaºo gotamo”ti (sa½. ni. 1.38). Ra-k±ro padasandhikaro. Bandhan±n²ti rajjubandhan±ni kilesabandhan±ni ca. N±goti hatth². P³tilatanti ga¼oc²lata½. Yath± hi suvaººavaººopi k±yo p³tik±yo, vassasatikopi sunakho kukkuro, tadahuj±topi siªg±lo “jarasiªg±lo”ti vuccati, eva½ abhinav±pi ga¼oc²lat± as±rakattena “p³tilat±”ti vuccati. D±layitv±ti chinditv±. Gabbhañca seyyañca gabbhaseyya½. Tattha gabbhaggahaºena jal±bujayoni, seyyaggahaºena avases±. Gabbhaseyyamukhena v± sabb±pi t± vutt±ti veditabb±. Sesamettha padatthato utt±nameva. Aya½ panettha adhipp±yo– dhaniya, tva½ bandhanena tuµµho, aha½ pana bandhanena aµµ²yanto th±mav²riy³peto mah±-usabhoriva bandhan±ni pañcuddhambh±giyasa½yojan±ni catuttha-ariyamaggath±mav²riyena chetv±, n±go p³tilata½va pañcorambh±giyasa½yojanabandhan±ni heµµh±maggattayath±mav²riyena d±layitv±, atha v± usabhoriva bandhan±ni anusaye n±go p³tilata½va pariyuµµh±n±ni chetv± d±layitv±va µhito. Tasm± na puna gabbhaseyya½ upessa½. Soha½ j±tidukkhavatthukehi sabbadukkhehi parimutto sobh±mi– “atha ce patthayas² pavassa dev±”ti vadam±no. Tasm± sace tvampi aha½ viya vattumicchasi, chinda t±ni bandhan±n²ti. Ettha ca bandhan±ni samudayasacca½, gabbhaseyy± dukkhasacca½, “na upessan”ti ettha anupagamo anup±disesavasena, “chetv± d±layitv±”ti ettha chedo pad±lanañca sa-up±disesavasena nirodhasacca½, yena chindati pad±leti ca, ta½ maggasaccanti. Evameta½ catusaccad²pika½ g±tha½ sutv± g±th±pariyos±ne dhaniyo ca paj±pati cassa dve ca dh²taroti catt±ro jan± sot±pattiphale patiµµhahi½su. Atha dhaniyo aveccappas±dayogena tath±gate m³laj±t±ya patiµµhit±ya saddh±ya paññ±cakkhun± bhagavato dhammak±ya½ disv± dhammat±ya coditahadayo cintesi– “bandhan±ni chindi½, gabbhaseyyo ca me natth²”ti av²ci½ pariyanta½ katv± y±va bhavagg± ko añño eva½ s²han±da½ nadissati aññatra bhagavat±, ±gato nu kho me satth±ti. Tato bhagav± chabbaººarasmij±lavicitra½ suvaººarasasekapiñjara½ viya sar²r±bha½ dhaniyassa nivesane muñci “passa d±ni yath±sukhan”ti. 30. Atha dhaniyo anto paviµµhacandimas³riya½ viya samant± pajjalitapad²pasahassasamujjalitamiva ca nivesana½ disv± “±gato bhagav±”ti citta½ upp±desi. Tasmi½yeva ca samaye meghopi p±vassi. Ten±hu saªg²tik±r± “ninnañca thalañca p³rayanto”ti. Tattha ninnanti pallala½. Thalanti ukk³la½. Evameta½ ukk³lavik³la½ sabbampi sama½ katv± p³rayanto mah±megho p±vassi, vassitu½ ±rabh²ti vutta½ hoti. T±vadev±ti ya½ khaºa½ bhagav± sar²r±bha½ muñci, dhaniyo ca “satth± me ±gato”ti saddh±maya½ citt±bha½ muñci, ta½ khaºa½ p±vass²ti. Keci pana “s³riyuggamanampi tasmi½yeva khaºe”ti vaººayanti. 31-32. Eva½ tasmi½ dhaniyassa saddhupp±datath±gatobh±sapharaºas³riyuggamanakkhaºe vassato devassa sadda½ sutv± dhaniyo p²tisomanassaj±to imamattha½ abh±satha “l±bh± vata no anappak±”ti dve g±th± vattabb±. Tattha yasm± dhaniyo saputtad±ro bhagavato ariyamaggapaµivedhena dhammak±ya½ disv±, lokuttaracakkhun± r³pak±ya½ disv±, lokiyacakkhun± saddh±paµil±bha½ labhi. Tasm± ±ha– “l±bh± vata no anappak±, ye maya½ bhagavanta½ addas±m±”ti. Tattha vata iti vimhayatthe nip±to. No iti amh±ka½. Anappak±ti vipul±. Sesa½ utt±nameva. Saraºa½ ta½ upem±ti ettha pana kiñc±pi maggapaµivedhenevassa siddha½ saraºagamana½, tattha pana nicchayagamanameva gato, id±ni v±c±ya attasanniyy±tana½ karoti. Maggavasena v± sanniyy±tanasaraºata½ acalasaraºata½ patto, ta½ paresa½ v±c±ya p±kaµa½ karonto paºip±tasaraºagamana½ gacchati. Cakkhum±ti bhagav± pakatidibbapaññ±samantabuddhacakkh³hi pañcahi cakkh³hi cakkhum±. Ta½ ±lapanto ±ha– “saraºa½ ta½ upema cakkhum±”ti. “Satth± no hohi tuva½ mah±mun²”ti ida½ pana vacana½ sissabh±v³pagamanen±pi saraºagamana½ p³retu½ bhaºati, gop² ca ahañca assav±, brahmacariya½ sugate car±maseti ida½ sam±d±navasena. Tattha brahmacariyanti methunaviratimaggasamaºadhammas±sanasad±rasantos±nameta½ adhivacana½. “Brahmac±r²”ti evam±d²su (ma. ni. 1.83) hi methunavirati brahmacariyanti vuccati. “Ida½ kho pana me pañcasikha, brahmacariya½ ekantanibbid±y±”ti evam±d²su (d². ni. 2.329) maggo. “Abhij±n±mi kho pan±ha½, s±riputta, caturaªgasamann±gata½ brahmacariya½ carit±”ti evam±d²su (ma. ni. 1.155) samaºadhammo. “Tayida½ brahmacariya½ iddhañceva ph²tañc±”ti evam±d²su (d². ni. 3.174) s±sana½.
“Mayañca bhariy± n±tikkam±ma, amhe ca bhariy± n±tikkamanti;
aññatra t±hi brahmacariya½ car±ma, tasm± hi amha½ dahar± na m²yare”ti. (J±. 1.10.97)–
Evam±d²su sad±rasantoso. Idha pana samaºadhammabrahmacariyapubbaªgama½ uparimaggabrahmacariyamadhippeta½. Sugateti sugatassa santike. Bhagav± hi antadvayamanupaggamma suµµhu gatatt±, sobhaºena ca ariyamaggagamanena samann±gatatt±, sundarañca nibb±nasaªkh±ta½ µh±na½ gatatt± sugatoti vuccati. Sam²patthe cettha bhummavacana½, tasm± sugatassa santiketi attho. Car±maseti car±ma. Yañhi ta½ sakkate car±mas²ti vuccati, ta½ idha car±maseti. Aµµhakath±cariy± pana “seti nip±to”ti bhaºanti. Teneva cettha ±y±canattha½ sandh±ya “carema se”tipi p±µha½ vikappenti. Ya½ ruccati, ta½ gahetabba½.
Eva½ dhaniyo brahmacariyacaraº±padesena bhagavanta½ pabbajja½ y±citv± pabbajjapayojana½ d²pento ±ha “j±t²maraºassa p±rag³, dukkhassantakar± bhav±mase”ti. J±timaraºassa p±ra½ n±ma nibb±na½, ta½ arahattamaggena gacch±ma. Dukkhass±ti vaµµadukkhassa. Antakar±ti abh±vakar±. Bhav±maseti bhav±ma, atha v± aho vata maya½ bhaveyy±m±ti. “Car±mase”ti ettha vuttanayeneva ta½ veditabba½. Eva½ vatv±pi ca puna ubhopi kira bhagavanta½ vanditv± “pabb±jetha no bhagav±”ti eva½ pabbajja½ y±ci½s³ti. 33. Atha m±ro p±pim± eva½ te ubhopi vanditv± pabbajja½ y±cante disv±– “ime mama visaya½ atikkamituk±m±, handa nesa½ antar±ya½ karom²”ti ±gantv± ghar±v±se guºa½ dassento ima½ g±tham±ha “nandati puttehi puttim±”ti. Tattha nandat²ti tussati modati. Putteh²ti puttehipi dh²tarehipi, sahayogatthe, karaºatthe v± karaºavacana½, puttehi saha nandati, puttehi karaºabh³tehi nandat²ti vutta½ hoti. Puttim±ti puttav± puggalo. It²ti evam±ha. M±roti vasavattibh³miya½ aññataro d±marikadevaputto. So hi saµµh±n±tikkamituk±ma½ jana½ ya½ sakkoti, ta½ m±reti. Ya½ na sakkoti, tassapi maraºa½ icchati. Tena “m±ro”ti vuccati. P±pim±ti l±makapuggalo, p±pasam±c±ro v±. Saªg²tik±r±nameta½ vacana½, sabbag±th±su ca ²dis±ni. Yath± ca puttehi puttim±, gopiyo gohi tatheva nandati. Yassa g±vo atthi, sopi gopiyo, gohi saha, gohi v± karaºabh³tehi tatheva nandat²ti attho. Eva½ vatv± id±ni tassatthassa s±dhakak±raºa½ niddisati, “upadh² hi narassa nandan±”ti. Tattha upadh²ti catt±ro upadhayo– k±m³padhi, khandh³padhi, kiles³padhi, abhisaªkh±r³padh²ti. K±m± hi “ya½ pañcak±maguºe paµicca uppajjati sukha½ somanassa½, aya½ k±m±na½ ass±do”ti (ma. ni. 1.166) eva½ vuttassa sukhassa adhiµµh±nabh±vato upadh²yati ettha sukhanti imin± vacanatthena upadh²ti vuccanti. Khandh±pi khandham³lakadukkhassa adhiµµh±nabh±vato, kiles±pi ap±yadukkhassa adhiµµh±nabh±vato, abhisaªkh±r±pi bhavadukkhassa adhiµµh±nabh±vatoti. Idha pana k±m³padhi adhippeto. So sattasaªkh±ravasena duvidho. Tattha sattapaµibaddho padh±no, ta½ dassento “puttehi goh²”ti vatv± k±raºam±ha– “upadh² hi narassa nandan±”ti. Tassattho– yasm± ime k±m³padh² narassa nandan±, nandayanti nara½ p²tisomanassa½ upasa½harant±, tasm± veditabbameta½ “nandati puttehi puttim±, gopiyo gohi tatheva nandati, tvañca puttim± gopiyo ca, tasm± etehi, nanda, m± pabbajja½ p±µikaªkhi. Pabbajitassa hi ete upadhayo na santi, eva½ sante tva½ dukkhassanta½ patthentopi dukkhitova bhavissas²”ti. Id±ni tassapi atthassa s±dhakak±raºa½ niddisati “na hi so nandati, yo nir³padh²”ti. Tassattho– yasm± yassete upadhayo natthi, so piyehi ñ±t²hi vippayutto nibbhog³pakaraºo na nandati, tasm± tva½ ime upadhayo vajjetv± pabbajito dukkhitova bhavissas²ti. 34. Atha bhagav± “m±ro aya½ p±pim± imesa½ antar±y±ya ±gato”ti viditv± phalena phala½ p±tento viya t±yeva m±ren±bhat±ya upam±ya m±rav±da½ bhindanto tameva g±tha½ parivattetv± “upadhi sokavatth³”ti dassento ±ha “socati puttehi puttim±”ti. Tattha sabba½ padatthato utt±nameva. Aya½ pana adhipp±yo– m±, p±pima, eva½ avaca “nandati puttehi puttim±”ti. Sabbeheva hi piyehi, man±pehi n±n±bh±vo vin±bh±vo, anatikkaman²yo aya½ vidhi, tesañca piyaman±p±na½ puttad±r±na½ gav±ssava¼avahiraññasuvaºº±d²na½ vin±bh±vena adhimattasokasallasamappitahaday± satt± ummattak±pi honti khittacitt±, maraºampi nigacchanti maraºamattampi dukkha½. Tasm± eva½ gaºha– socati puttehi puttim±. Yath± ca puttehi puttim±, gopiyo gohi tatheva socat²ti. Ki½ k±raº±? Upadh² hi narassa socan±. Yasm± ca upadh² hi narassa socan±, tasm± eva “na hi so socati, yo nir³padhi”. Yo upadh²su saªgappah±nena nirupadhi hoti, so santuµµho hoti k±yaparih±rikena c²varena, kucchiparih±rikena piº¹ap±tena, yena yeneva pakkamati, sam±d±yeva pakkamati. Seyyath±pi n±ma pakkh² sakuºo pe… n±para½ itthatt±y±ti paj±n±ti. Eva½ sabbasokasamuggh±t± “na hi so socati, yo nirupadh²”ti. Iti bhagav± arahattanik³µena desana½ vos±pesi. Atha v± yo nirupadhi, yo nikkileso, so na socati. Y±vadeva hi kiles± santi, t±vadeva sabbe upadhayo sokapphal±va honti. Kilesappah±n± pana natthi sokoti. Evampi arahattanik³µeneva desana½ vos±pesi. Desan±pariyos±ne dhaniyo ca gop² ca ubhopi pabbaji½su. Bhagav± ±k±seneva jetavana½ agam±si. Te pabbajitv± arahatta½ sacchikari½su. Vasanaµµh±ne ca nesa½ gop±lak± vih±ra½ k±resu½. So ajj±pi gop±lakavih±rotveva paññ±yat²ti.
Paramatthajotik±ya khuddaka-aµµhakath±ya
Suttanip±ta-aµµhakath±ya dhaniyasuttavaººan± niµµhit±.