Eva½ “ye keci p±ºabh³tatth²”ti imin± vacanena dukattikehi saªgahetabbe sabbe satte ekajjha½ dassetv± id±ni sabbepi te tas± v± th±var± v± anavases±ti imin± dukena saªgahetv± dasseti. Tattha tasant²ti tas±, sataºh±na½ sabhay±nañceta½ adhivacana½. Tiµµhant²ti th±var±, pah²nataºh±bhay±na½ arahata½ eta½ adhivacana½. Natthi tesa½ avasesanti anavases±, sabbep²ti vutta½ hoti. Yañca dutiyag±th±ya ante vutta½, ta½ sabbadukatikehi sambandhitabba½– ye keci p±ºabh³tatthi tas± v± th±var± v± anavases±, imepi sabbe satt± bhavantu sukhitatt±. Eva½ y±va bh³t± v± sambhaves² v± imepi sabbe satt± bhavantu sukhitatt±ti. Id±ni d²gharassamajjhim±ditikattayad²pakesu d²gh± v±ti-±d²su chasu padesu d²gh±ti d²ghattabh±v± n±gamacchagodh±dayo. Anekaby±masatappam±º±pi hi mah±samudde n±g±na½ attabh±v± anekayojanappam±º±pi macchagodh±d²na½ attabh±v± honti. Mahant±ti mahantattabh±v± jale macchakacchap±dayo, thale hatthin±g±dayo, amanussesu d±nav±dayo. ¾ha ca– “r±hugga½ attabh±v²nan”ti (a. ni. 4.15). Tassa hi attabh±vo ubbedhena catt±ri yojanasahass±ni aµµha ca yojanasat±ni, b±h³ dv±dasayojanasataparim±º±, paññ±sayojana½ bhamukantara½, tath± aªgulantarik±, hatthatal±ni dve yojanasat±n²ti. Majjhim±ti assagoºamahi½sas³kar±d²na½ attabh±v±. Rassak±ti t±su t±su j±t²su v±man±dayo d²ghamajjhimehi omakappam±º± satt±. Aºuk±ti ma½sacakkhussa agocar±, dibbacakkhuvisay± udak±d²su nibbatt± sukhumattabh±v± satt±, ³k±dayo v±. Apica ye t±su t±su j±t²su mahantamajjhimehi th³lamajjhimehi ca omakappam±º± satt±, te aºuk±ti veditabb±. Th³l±ti parimaº¹alattabh±v± macchakummasippikasambuk±dayo satt±. 147. Eva½ t²hi tikehi anavasesato satte dassetv± id±ni “diµµh± v± yeva adiµµh±”ti-±d²hi t²hi dukehipi te saªgahetv± dasseti. Tattha diµµh±ti ye attano cakkhussa ±p±tham±gatavasena diµµhapubb±. Adiµµh±ti ye parasamuddaparaselaparacakkav±¼±d²su µhit±. “Yeva d³re vasanti avid³re”ti imin± pana dukena attano attabh±vassa d³re ca avid³re ca vasante satte dasseti. Te up±d±yup±d±vasena veditabb±. Attano hi k±ye vasant± satt± avid³re, bahik±ye vasant± d³re. Tath± anto-upac±re vasant± avid³re, bahi-upac±re vasant± d³re. Attano vih±re g±me janapade d²pe cakkav±¼e vasant± avid³re, paracakkav±¼e vasant± d³re vasant²ti vuccanti. Bh³t±ti j±t±, abhinibbatt±. Ye bh³t± eva, na puna bhavissant²ti saªkhya½ gacchanti, tesa½ kh²º±sav±nameta½ adhivacana½. Sambhavamesant²ti sambhaves². Appah²nabhavasa½yojanatt± ±yatimpi sambhava½ esant±na½ sekkhaputhujjan±nameta½ adhivacana½. Atha v± cat³su yon²su aº¹ajajal±buj± satt± y±va aº¹akosa½ vatthikosañca na bhindanti, t±va sambhaves² n±ma. Aº¹akosa½ vatthikosañca bhinditv± bahi nikkhant± bh³t± n±ma. Sa½sedaj± opap±tik± ca paµhamacittakkhaºe sambhaves² n±ma. Dutiyacittakkhaºato pabhuti bh³t± n±ma. Yena v± iriy±pathena j±yanti, y±va tato añña½ na p±puºanti, t±va sambhaves² n±ma. Tato para½ bh³t±ti. 148. Eva½ bhagav± “sukhino v±”ti-±d²hi a¹¹hateyy±hi g±th±hi n±nappak±rato tesa½ bhikkh³na½ hitasukh±gamapatthan±vasena sattesu mett±bh±vana½ dassetv± id±ni ahitadukkh±n±gamapatthan±vasen±pi ta½ dassento ±ha “na paro para½ nikubbeth±”ti. Esa por±ºap±µho, id±ni pana “para½ h²”tipi paµhanti, aya½ na sobhano. Tattha paroti parajano. Paranti parajana½. Na nikubbeth±ti na vañceyya. N±timaññeth±ti na atikkamitv± maññeyya. Katthac²ti katthaci ok±se, g±me v± nigame v± khette v± ñ±timajjhe v± p³gamajjhe v±ti-±di. Nanti eta½. Kañc²ti ya½ kañci khattiya½ v± br±hmaºa½ v± gahaµµha½ v± pabbajita½ v± sugata½ v± duggata½ v±ti-±di. By±rosan± paµighasaññ±ti k±yavac²vik±rehi by±rosan±ya ca, manovik±rena paµighasaññ±ya ca. “By±rosan±ya paµighasaññ±y±”ti hi vattabbe “by±rosan± paµighasaññ±”ti vuccati yath± “samma daññ±ya vimutt±”ti vattabbe “samma daññ± vimutt±”ti, yath± ca “anupubbasikkh±ya anupubbakiriy±ya anupubbapaµipad±y±”ti vattabbe “anupubbasikkh± anupubbakiriy± anupubbapaµipad±”ti (a. ni. 8.19; ud±. 45; c³¼ava. 385). N±ññamaññassa dukkhamiccheyy±ti aññamaññassa dukkha½ na iccheyya. Ki½ vutta½ hoti? Na kevala½ “sukhino v± khemino v± hont³”ti-±di manasik±ravaseneva metta½ bh±veyya. Ki½ pana “aho vata yo koci parapuggalo ya½ kañci parapuggala½ vañcan±d²hi nikat²hi na nikubbetha, j±ti-±d²hi ca navahi m±navatth³hi katthaci padese ya½ kañci parapuggala½ n±timaññeyya, aññamaññassa ca by±rosan±ya v± paµighasaññ±ya v± dukkha½ na iccheyy±”ti evampi manasi karonto bh±veyy±ti. 149. Eva½ ahitadukkh±n±gamapatthan±vasena atthato mett±bh±vana½ dassetv± id±ni tameva upam±ya dassento ±ha “m±t± yath± niya½ puttan”ti. Tassattho– yath± m±t± niya½ putta½ attani j±ta½ orasa½ putta½, tañca ekaputtameva ±yus± anurakkhe, tassa dukkh±gamapaµib±hanattha½ attano ±yumpi cajitv± ta½ anurakkhe, evampi sabbabh³tesu ida½ mettam±nasa½ bh±vaye, punappuna½ janaye va¹¹haye, tañca aparim±ºasatt±rammaºavasena ekasmi½ v± satte anavasesapharaºavasena aparim±ºa½ bh±vayeti. 150. Eva½ sabb±k±rena mett±bh±vana½ dassetv± id±ni tasseva va¹¹hana½ dassento ±ha “mettañca sabbalokasm²”ti. Tattha mijjati t±yati c±ti mitto, hitajjh±sayat±ya siniyhati, ahit±gamato rakkhati c±ti attho. Mittassa bh±vo metta½. Sabbasminti anavasese. Lokasminti sattaloke. Manasi bhavanti m±nasa½. Tañhi cittasampayuttatt± eva½ vutta½. Bh±vayeti va¹¹haye. N±ssa parim±ºanti aparim±ºa½, appam±ºasatt±rammaºat±ya eva½ vutta½. Uddhanti upari. Tena ar³pabhava½ gaºh±ti. Adhoti heµµh±. Tena k±mabhava½ gaºh±ti. Tiriyanti vemajjha½. Tena r³pabhava½ gaºh±ti. Asamb±dhanti samb±dhavirahita½, bhinnas²manti vutta½ hoti. S²m± n±ma paccatthiko vuccati, tasmimpi pavattanti attho. Averanti veravirahita½, antarantar±pi veracetan±p±tubh±vavirahitanti vutta½ hoti. Asapattanti vigatapaccatthika½. Mett±vih±r² hi puggalo manuss±na½ piyo hoti, amanuss±na½ piyo hoti, n±ssa koci paccatthiko hoti, tenassa ta½ m±nasa½ vigatapaccatthikatt± “asapattan”ti vuccati. Pariy±yavacanañhi eta½, yadida½ paccatthiko sapattoti. Aya½ anupadato atthavaººan±. Aya½ panettha adhippetatthavaººan±– yadeta½ “evampi sabbabh³tesu m±nasa½ bh±vaye aparim±ºan”ti vutta½. Tañceta½ aparim±ºa½ metta½ m±nasa½ sabbalokasmi½ bh±vaye va¹¹haye, vu¹¹hi½, vir³¼hi½, vepulla½ gamaye. Katha½? Uddha½ adho ca tiriyañca, uddha½ y±va bhavagg±, adho y±va av²cito, tiriya½ y±va avasesadis±. Uddha½ v± ±ruppa½, adho k±madh±tu½, tiriya½ r³padh±tu½ anavasesa½ pharanto. Eva½ bh±ventopi ca ta½ yath± asamb±dha½, avera½, asapattañca, hoti tath± samb±dhaverasapatt±bh±va½ karonto bh±vaye. Ya½ v± ta½ bh±van±sampada½ patta½ sabbattha ok±sal±bhavasena asamb±dha½. Attano paresu ±gh±tapaµivinayena avera½, attani ca paresa½ ±gh±tapaµivinayena asapatta½ hoti, ta½ asamb±dha½ avera½ asapatta½ aparim±ºa½ metta½ m±nasa½ uddha½ adho tiriyañc±ti tividhaparicchede sabbalokasmi½ bh±vaye va¹¹hayeti. 151. Eva½ mett±bh±van±ya va¹¹hana½ dassetv± id±ni ta½ bh±vanamanuyuttassa viharato iriy±pathaniyam±bh±va½ dassento ±ha “tiµµha½ cara½…pe… adhiµµheyy±”ti. Tassattho– evameta½ metta½ m±nasa½ bh±vento so “nis²dati pallaªka½ ±bhujitv±, uju½ k±ya½ paºidh±y±”ti-±d²su (d². ni. 2.374; ma. ni. 1.107; vibha. 508) viya iriy±pathaniyama½ akatv± yath±sukha½ aññataraññatara-iriy±pathab±dhanavinodana½ karonto tiµµha½ v± cara½ v± nisinno v± say±no v± y±vat± vigatamiddho assa, atha eta½ mett±jh±nassati½ adhiµµheyya. Atha v± eva½ mett±bh±van±ya va¹¹hana½ dassetv± id±ni vas²bh±va½ dassento ±ha “tiµµha½ caran”ti. Vasippatto hi tiµµha½ v± cara½ v± nisinno v± say±no v± y±vat± iriy±pathena eta½ mett±jh±nassati½ adhiµµh±tuk±mo hoti. Atha v± tiµµha½ v± cara½ v±ti na tassa µh±n±d²ni antar±yakar±ni honti, apica kho so y±vat± eta½ mett±jh±nassati½ adhiµµh±tuk±mo hoti, t±vat± vitamiddho hutv± adhiµµh±ti, natthi tassa tattha dandh±yitatta½. Ten±ha “tiµµha½ cara½ nisinno va say±no, y±vat±ssa vitamiddho. Eta½ sati½ adhiµµheyy±”ti. Tass±yamadhipp±yo– ya½ ta½ “mettañca sabbalokasmi, m±nasa½ bh±vaye”ti vutta½, ta½ tath± bh±vaye, yath± µh±n±d²su y±vat± iriy±pathena, µh±n±d²ni v± an±diyitv± y±vat± eta½ mett±jh±nassati½ adhiµµh±tuk±mo assa, t±vat± vitamiddho hutv± eta½ sati½ adhiµµheyy±ti. Eva½ mett±bh±van±ya vas²bh±va½ dassento “eta½ sati½ adhiµµheyy±”ti tasmi½ mett±vih±re niyojetv± id±ni ta½ vih±ra½ thunanto ±ha “brahmameta½ vih±ramidham±h³”ti. Tassattho– yv±ya½ “sukhinova khemino hont³”ti-±di½ katv± y±va “eta½ sati½ adhiµµheyy±”ti sa½vaººito mett±vih±ro, eta½ cat³su dibbabrahma-ariya-iriy±pathavih±resu niddosatt± attanopi paresampi atthakaratt± ca idha ariyassa dhammavinaye brahmavih±ram±hu, seµµhavih±ram±h³ti. Yato satata½ samita½ abbokiººa½ tiµµha½ cara½ nisinno v± say±no v± y±vat±ssa vitamiddho, eta½ sati½ adhiµµheyy±ti. 152. Eva½ bhagav± tesa½ bhikkh³na½ n±nappak±rato mett±bh±vana½ dassetv± id±ni yasm± mett± satt±rammaºatt± attadiµµhiy± ±sann± hoti tasm± diµµhigahaºanisedhanamukhena tesa½ bhikkh³na½ tadeva mett±jh±na½ p±daka½ katv± ariyabh³mippatti½ dassento ±ha “diµµhiñca anupaggamm±”ti. Im±ya g±th±ya desana½ sam±pesi. Tassattho– yv±ya½ “brahmameta½ vih±ramidham±h³”ti sa½vaººito mett±jh±navih±ro, tato vuµµh±ya ye tattha vitakkavic±r±dayo dhamm±, te, tesañca vatth±di-anus±rena r³padhamme pariggahetv± imin± n±mar³paparicchedena “suddhasaªkh±rapuñjoya½, na idha satt³palabbhat²”ti (sa½. ni. 1.171) eva½ diµµhiñca anupaggamma anupubbena lokuttaras²lena s²lav± hutv± lokuttaras²lasampayutteneva sot±pattimaggasamm±diµµhisaªkh±tena dassanena sampanno. Tato para½ yop±ya½ vatthuk±mesu gedho kilesak±mo appah²no hoti, tampi sakad±g±mi-an±g±mimaggehi tanubh±vena anavasesappah±nena ca k±mesu gedha½ vineyya vinayitv± v³pasametv± na hi j±tu gabbhaseyya puna reti eka½seneva puna gabbhaseyya½ na eti, suddh±v±sesu nibbattitv± tattheva arahatta½ p±puºitv± parinibb±t²ti. Eva½ bhagav± desana½ sam±petv± te bhikkh³ ±ha– “gacchatha, bhikkhave, tasmi½yeva vanasaº¹e viharatha. Imañca sutta½ m±sassa aµµhasu dhammassavanadivasesu gaº¹i½ ±koµetv± uss±retha, dhammakatha½ karotha, s±kacchatha, anumodatha, idameva kammaµµh±na½ ±sevatha, bh±vetha, bahul²karotha. Tepi vo amanuss± ta½ bherav±rammaºa½ na dassessanti, aññadatthu atthak±m± hitak±m± bhavissant²”ti. Te “s±dh³”ti bhagavato paµissuºitv± uµµh±y±san± bhagavanta½ abhiv±detv±, padakkhiºa½ katv±, tattha gantv±, tath± aka½su. Devat±yo ca “bhadant± amh±ka½ atthak±m± hitak±m±”ti p²tisomanassaj±t± hutv± sayameva sen±sana½ sammajjanti, uºhodaka½ paµiy±denti, piµµhiparikammap±daparikamma½ karonti, ±rakkha½ sa½vidahanti. Te bhikkh³ tatheva metta½ bh±vetv± tameva ca p±daka½ katv± vipassana½ ±rabhitv± sabbeva tasmi½yeva antotem±se aggaphala½ arahatta½ p±puºitv± mah±pav±raº±ya visuddhipav±raºa½ pav±resunti.
Evañhi atthakusalena tath±gatena,
dhammissarena kathita½ karaº²yamattha½;
katv±nubhuyya parama½ hadayassa santi½,
santa½ pada½ abhisamenti samattapaññ±.
Tasm± hi ta½ amatamabbhutamariyakanta½,
santa½ pada½ abhisamecca viharituk±mo;
viññ³ jano vimalas²lasam±dhipaññ±,
bheda½ kareyya satata½ karaº²yamatthanti.
Paramatthajotik±ya khuddaka-aµµhakath±ya
Suttanip±ta-aµµhakath±ya mettasuttavaººan± niµµhit±.