Yogakkhem±dhiv±hananti ettha yogehi khematt± “yogakkheman”ti nibb±na½ vuccati, ta½ adhikatv± v±h²yati, abhimukha½ v± v±h²yat²ti adhiv±hana½. Yogakkhemassa adhiv±hana½ yogakkhem±dhiv±hana½. Tena ki½ d²peti? Yath± tava dhuradhorayha½ puratthima½ disa½ pacchim±d²su v± aññatara½ abhimukha½ v±h²yati, tath± mama dhuradhorayha½ nibb±n±bhimukha½ v±h²yati. Eva½ v±hiyam±nañca gacchati anivattanta½. Yath± tava naªgala½ vahanta½ dhuradhorayha½ khettakoµi½ patv± puna nivattati, eva½ anivattanta½ d²paªkarak±lato pabhuti gacchateva. Yasm± v± tena tena maggena pah²n± kiles± punappuna½ pah±tabb± na honti, yath± tava naªgalena chinn±ni tiº±ni punapi aparasmi½ samaye chinditabb±ni honti, tasm±pi eta½ paµhamamaggavasena diµµhekaµµhe kilese, dutiyavasena o¼±rike, tatiyavasena anusahagate kilese, catutthavasena sabbakilese pajahanta½ gacchati anivattanta½. Atha v± gacchati anivattanti nivattanarahita½ hutv± gacchat²ti attho. Nti ta½ dhuradhorayha½. Evampettha padacchedo veditabbo. Eva½ gacchantañca yath± tava dhuradhorayha½ na ta½ µh±na½ gacchati, yattha gantv± kassako asoko nissoko virajo hutv± na socati, eta½ pana ta½ µh±na½ gacchati, yattha gantv± na socati. Yattha satip±canena eta½ v²riyadhuradhorayha½ codento gantv± m±diso kassako asoko nissoko virajo hutv± na socati, ta½ sabbasokasallasamuggh±tabh³ta½ nibb±n±matasaªkh±ta½ µh±na½ gacchat²ti. 80. Id±ni nigamana½ karonto bhagav± ima½ g±tham±ha–
“Evames± kas² kaµµh±, s± hoti amatapphal±;
eta½ kasi½ kasitv±na, sabbadukkh± pamuccat²”ti.
Tass±ya½ saªkhepattho– may± br±hmaºa es± saddh±b²j± tapovuµµhiy± anuggahit± kasi, paññ±maya½ yuganaªgala½, hirimayañca ²sa½, manomayena yottena, ek±baddha½ katv±, paññ±naªgale satiph±la½ ±koµetv±, satip±cana½ gahetv±, k±yavac²-±h±raguttiy± gopetv±, sacca½ nidd±na½ katv±, soracca½ pamocana½ v²riya½ dhuradhorayha½ yogakkhem±bhimukha½ anivattanta½ v±hentena kaµµh±, kasikammapariyos±na½ catubbidha½ s±maññaphala½ p±pit±, s± hoti amatapphal±, s± es± kasi amatapphal± hoti. Amata½ vuccati nibb±na½, nibb±n±nisa½s± hot²ti attho. S± kho panes± kasi na mamevekassa amatapphal± hoti, apica, kho, pana yo koci khattiyo v± br±hmaºo v± vesso v± suddo v± gahaµµho v± pabbajito v± eta½ kasi½ kasati, so sabbopi eta½ kasi½ kasitv±na, sabbadukkh± pamuccati, sabbasm± vaµµadukkhadukkhadukkhasaªkh±radukkhavipariº±madukkh± pamuccat²ti. Eva½ bhagav± br±hmaºassa arahattanik³µena nibb±napariyos±na½ katv± desana½ niµµh±pesi. Tato br±hmaºo gambh²rattha½ desana½ sutv± “mama kasiphala½ bhuñjitv± aparajju eva ch±to hoti, imassa pana kasi amatapphal±, tass± phala½ bhuñjitv± sabbadukkh± pamuccat²”ti ca viditv± pasanno pasann±k±ra½ k±tu½ p±y±sa½ d±tum±raddho. Ten±ha “atha kho kasibh±radv±jo”ti. Tattha mahatiy±ti mahatiyanti attho. Ka½sap±tiy±ti suvaººap±tiya½, satasahassagghanake attano suvaººath±le. Va¹¹hetv±ti chupitv±, ±kiritv±ti vutta½ hoti. Bhagavato upan±mes²ti sappimadhuph±ºit±d²hi vicitra½ katv±, duk³lavit±nena paµicch±detv±, ukkhipitv±, sakkacca½ tath±gatassa abhihari. Kinti? “Bhuñjatu bhava½ gotamo p±y±sa½, kassako bhavan”ti. Tato kassakabh±vas±dhaka½ k±raºam±ha “yañhi…pe… kasat²”ti, yasm± bhava½…pe… kasat²ti vutta½ hoti. Atha bhagav± “g±th±bhig²ta½ me”ti ±ha. 81. Tattha g±th±bhig²tanti g±th±hi abhig²ta½, g±th±yo bh±sitv± laddhanti vutta½ hoti. Meti may±. Abhojaneyyanti bhuñjan±raha½ na hoti. Sampassatanti samm± ±j²vasuddhi½ passata½ samant± v± passata½ sampassata½, buddh±nanti vutta½ hoti. Nesa dhammoti “g±th±bhig²ta½ bhuñjitabban”ti esa dhammo eta½ c±ritta½ na hoti, tasm± g±th±bhig²ta½ panudanti buddh± paµikkhipanti na bhuñjant²ti. Ki½ pana bhagavat± p±y±sattha½ g±th± abhig²t±, yena evam±h±ti? Na etadattha½ abhig²t±, apica, kho, pana p±to paµµh±ya khettasam²pe µhatv± kaµacchubhikkhampi alabhitv± puna sakalabuddhaguºe pak±setv± laddha½ tadeta½ naµanaccak±d²hi naccitv± g±yitv± ca laddhasadisa½ hoti, tena “g±th±bhig²tan”ti vutta½. T±disañca yasm± buddh±na½ na kappati, tasm± “abhojaneyyan”ti vutta½. Appicchat±nur³pañceta½ na hoti, tasm±pi pacchima½ janata½ anukampam±nena ca eva½ vutta½. Yatra ca n±ma parappak±siten±pi attano guºena uppanna½ l±bha½ paµikkhipanti seyyath±pi appiccho ghaµik±ro kumbhak±ro, tatra katha½ koµippatt±ya appicchat±ya samann±gato bhagav± attan±va attano guºappak±sanena uppanna½ l±bha½ s±diyissati, yato yuttameva eta½ bhagavato vattunti. Ett±vat± “appasanna½ ad±tuk±ma½ br±hmaºa½ g±th±g±yanena d±tuk±ma½ katv±, samaºo gotamo bhojana½ paµiggahesi, ±misak±raº± imassa desan±”ti imamh± lok±pav±d± att±na½ mocento desan±p±risuddhi½ d²petv±, id±ni ±j²vap±risuddhi½ d²pento ±ha “dhamme sat² br±hmaºa vuttires±”ti tassattho– ±j²vap±risuddhidhamme v± dasavidhasucaritadhamme v± buddh±na½ c±rittadhamme v± sati sa½vijjam±ne anupahate vattam±ne vuttires± ekantavod±t± ±k±se p±ºippas±raºakapp± esan± pariyesan± j²vitavutti buddh±na½ br±hmaº±ti. 82. Eva½ vutte br±hmaºo “p±y±sa½ me paµikkhipati, akappiya½ kireta½ bhojana½, adhañño vatasmi½, d±na½ d±tu½ na labh±m²”ti domanassa½ upp±detv± “appeva n±ma añña½ paµiggaºheyy±”ti ca cintesi. Ta½ ñatv± bhagav± “aha½ bhikkh±c±ravela½ paricchinditv± ±gato– ‘ettakena k±lena ima½ br±hmaºa½ pas±dess±m²’ti, br±hmaºo ca domanassa½ ak±si. Id±ni tena domanassena mayi citta½ pakopetv± amatavaradhamma½ paµivijjhitu½ na sakkhissat²”ti br±hmaºassa pas±dajananattha½ tena patthitamanoratha½ p³rento ±ha “aññena ca kevalinan”ti. Tattha kevalinanti sabbaguºaparipuººa½, sabbayogavisa½yutta½ v±ti attho. Mahant±na½ s²lakkhandh±d²na½ guº±na½ esanato mahesi½. Parikkh²ºasabb±savatt± kh²º±sava½. Hatthap±dakukkuccam±di½ katv± v³pasantasabbakukkuccatt± kukkuccav³pasanta½. Upaµµhahass³ti parivisassu paµim±nayassu. Eva½ br±hmaºena citte upp±ditepi pariy±yameva bhaºati, na tu bhaºati “dehi, ±har±h²”ti. Sesamettha utt±nameva. Atha br±hmaºo “aya½ p±y±so bhagavato ±n²to n±ha½ arah±mi ta½ attano chandena kassaci d±tun”ti cintetv± ±ha “atha kassa c±han”ti. Tato bhagav± “ta½ p±y±sa½ µhapetv± tath±gata½ tath±gatas±vakañca aññassa aj²raºadhammo”ti ñatv± ±ha– “na khv±ha½ tan”ti. Tattha sadevakavacanena pañcak±m±vacaradevaggahaºa½, sam±rakavacanena chaµµhak±m±vacaradevaggahaºa½, sabrahmakavacanena r³p±vacarabrahmaggahaºa½ ar³p±vacar± pana bhuñjeyyunti asambh±vaneyy±. Sassamaºabr±hmaºivacanena s±sanapaccatthikapacc±mittasamaºabr±hmaºaggahaºa½ samitap±pab±hitap±pasamaºabr±hmaºaggahaºañca. Paj±vacanena sattalokaggahaºa½, sadevamanussavacanena sammutideva-avasesamanussaggahaºa½. Evamettha t²hi vacanehi ok±saloko, dv²hi paj±vasena sattaloko gahitoti veditabbo. Esa saªkhepo, vitth±ra½ pana ±¼avakasutte vaººayiss±ma. Kasm± pana sadevak±d²su kassaci na samm± pariº±ma½ gaccheyy±ti? O¼±rike sukhumoj±pakkhipanato. Imasmiñhi p±y±se bhagavanta½ uddissa gahitamatteyeva devat±hi oj± pakkhitt± yath± suj±t±ya p±y±se, cundassa ca s³karamaddave paccam±ne, verañj±yañca bhagavat± gahitagahit±lope, bhesajjakkhandhake ca kacc±nassa gu¼hakumbhasmi½ avasiµµhagu¼he. So o¼±rike sukhumoj±pakkhipanato dev±na½ na pariºamati. Dev± hi sukhumasar²r±, tesa½ o¼±riko manuss±h±ro na samm± pariºamati. Manuss±nampi na pariºamati. Manuss± hi o¼±rikasar²r±, tesa½ sukhum± dibboj± na samm± pariºamati. Tath±gatassa pana pakati-aggin±va pariºamati, samm± j²rati. K±yabalañ±ºabalappabh±ven±ti eke tath±gatas±vakassa kh²º±savasseta½ sam±dhibalena mattaññut±ya ca pariºamati, itaresa½ iddhimant±nampi na pariºamati. Acintan²ya½ v± ettha k±raºa½, buddhavisayo esoti. Tena hi tvanti yasm± añña½ na pass±mi, mama na kappati, mama akappanta½ s±vakass±pi me na kappati, tasm± tva½ br±hmaº±ti vutta½ hoti. Appahariteti parittaharitatiºe, apparu¼haritatiºe v± p±s±ºapiµµhisadise. App±ºaketi nipp±ºake, p±y±sajjhottharaºak±raºena maritabbap±ºarahite v± mah±-udakakkhandhe. Saha tiºanissitehi p±ºehi tiº±na½ p±ºak±nañca anurakkhaºatth±ya eta½ vutta½. Cicciµ±yati ciµiciµ±yat²ti eva½ sadda½ karoti. Sa½dh³p±yat²ti samant± dh³p±yati. Sampadh³p±yat²ti tatheva adhimatta½ dh³p±yati. Kasm± eva½ ahos²ti? Bhagavato ±nubh±vena, na udakassa, na p±y±sassa, na br±hmaºassa, na aññesa½ devayakkh±d²na½. Bhagav± hi br±hmaºassa dhammasa½vegattha½ tath± adhiµµh±si. Seyyath±pi n±m±ti opammanidassanamattameta½, yath± ph±loti ettakameva vutta½ hoti. Sa½viggo cittena, lomahaµµhaj±to sar²rena. Sar²re kirassa navanavutilomak³pasahass±ni suvaººabhittiy± ±hatamaºin±gadant± viya uddhagg± ahesu½. Sesa½ p±kaµameva. P±desu pana nipatitv± bhagavato dhammadesana½ abbhanumodam±no bhagavanta½ etadavoca “abhikkanta½, bho gotama, abhikkanta½, bho gotam±”ti. Abbhanumodane hi ayamidha abhikkanta saddo. Vitth±rato panassa maªgalasuttavaººan±ya½ atthavaººan± ±vi bhavissati. Yasm± ca abbhanumodanatthe, tasm± s±dhu s±dhu bho gotam±ti vutta½ hot²ti veditabba½.
“Bhaye kodhe pasa½s±ya½, turite kot³halacchare;
h±se soke pas±de ca, kare ±me¹ita½ budho”ti.–
Imin± ca lakkhaºena idha pas±davasena pasa½s±vasena c±ya½ dvikkhattu½ vuttoti veditabbo. Atha v± abhikkantanti abhikanta½ ati-iµµha½, atiman±pa½, atisundaranti vutta½ hoti.
Tattha ekena abhikkantasaddena desana½ thometi, ekena attano pas±da½. Ayañhi ettha adhipp±yo– abhikkanta½, bho gotama, yadida½ bhoto gotamassa dhammadesan±, abhikkanta½ yadida½ bhoto gotamassa dhammadesana½ ±gamma mama pas±doti. Bhagavato eva v± vacana½ dve dve atthe sandh±ya thometi– bhoto gotamassa vacana½ abhikkanta½ dosan±sanato, abhikkanta½ guº±dhigamanato, tath± saddh±jananato, paññ±jananato, s±tthato, sabyañjanato, utt±napadato, gambh²ratthato, kaººasukhato, hadayaªgamato, anattukka½sanato, aparavambhanato, karuº±s²talato, paññ±vad±tato, ±p±tharamaº²yato, vimaddakkhamato, suyyam±nasukhato, v²ma½siyam±nahitatoti evam±d²hi yojetabba½. Tato parampi cat³hi upam±hi desana½yeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaµµhapita½, heµµh± mukhaj±ta½ v±. Ukkujjeyy±ti uparimukha½ kareyya. Paµicchannanti tiºapaºº±dicch±dita½. Vivareyy±ti uggh±µeyya. M³¼hass±ti dis±m³¼hassa. Magga½ ±cikkheyy±ti hatthe gahetv± “esa maggo”ti vadeyya. Andhak±reti k±¼apakkhac±tuddas²-a¹¹harattaghanavanasaº¹ameghapaµalehi caturaªge tamasi. Aya½ t±va padattho. Aya½ pana adhipp±yayojan±– yath± koci nikkujjita½ ukkujjeyya, eva½ saddhammavimukha½ asaddhammapatita½ ma½ asaddhamm± vuµµh±pentena, yath± paµicchanna½ vivareyya; eva½ kassapassa bhagavato s±sanantaradh±n± pabhuti micch±diµµhigahanapaµicchanna½ s±sana½ vivarantena, yath± m³¼hassa magga½ ±cikkheyya, eva½ kummaggamicch±maggapaµipannassa me saggamokkhamagga½ ±cikkhantena, yath± andhak±re telapajjota½ dh±reyya, eva½ mohandhak±ranimuggassa me buddh±diratanar³p±ni apassato tappaµicch±dakamohandhak±raviddha½sakadesan±pajjotadh±raºena mayha½ bhot± gotamena etehi pariy±yehi desitatt± anekapariy±yena dhammo pak±sito. Atha v± ekacciyena mattena yasm± aya½ dhammo dukkhadassanena asubhe “subhan”ti vipall±sappah±nena ca nikkujjitukkujjitasadiso, samudayadassanena dukkhe “sukhan”ti vipall±sappah±nena ca paµicchannavivaraºasadiso, nirodhadassanena anicce “niccan”ti vipall±sappah±nena ca m³¼hassa magg±cikkhaºasadiso, maggadassanena anattani “att±”ti vipall±sappah±nena ca andhak±re pajjotasadiso, tasm± seyyath±pi n±ma nikkujjita½ v± ukkujjeyya…pe… pajjota½ dh±reyya “cakkhumanto r³p±ni dakkhant²”ti, eva½ pak±sito hoti. Yasm± panettha saddh±tapak±yaguttat±d²hi s²lakkhandho pak±sito hoti, paññ±ya paññ±kkhandho, hiriman±d²hi sam±dhikkhandho, yogakkhemena nirodhoti eva½ tikkhandho ariyamaggo nirodho c±ti sar³peneva dve ariyasacc±ni pak±sit±ni. Tattha maggo paµipakkho samudayassa, nirodho dukkhass±ti paµipakkhena dve. Iti imin± pariy±yena catt±ri sacc±ni pak±sit±ni. Tasm± anekapariy±yena pak±sito hot²ti veditabbo Es±hanti-±d²su eso ahanti es±ha½. Saraºa½ gacch±m²ti p±desu nipatitv± paºip±tena saraºagamanena gatopi id±ni v±c±ya sam±diyanto ±ha. Atha v± paºip±tena buddha½yeva saraºa½ gatoti id±ni ta½ ±di½ katv± sese dhammasaªghepi gantu½ ±ha. Ajjataggeti ajjata½ ±di½ katv±, ajjadaggeti v± p±µho, da-k±ro padasandhikaro, ajja agga½ katv±ti vutta½ hoti. P±ºehi upeta½ p±ºupeta½, y±va me j²vita½ pavattati, t±va upeta½, anaññasatthuka½ t²hi saraºagamanehi saraºa½ gata½ ma½ bhava½ gotamo dh±retu j±n±t³ti vutta½ hoti. Ett±vat± anena sut±nur³p± paµipatti dassit± hoti. Nikkujjit±d²hi v± satthusampatti½ dassetv± imin± “es±han”ti-±din± sissasampatti dassit±. Tena v± paññ±paµil±bha½ dassetv± imin± saddh±paµil±bho dassito. Id±ni eva½ paµiladdhasaddhena paññavat± ya½ kattabba½, ta½ kattuk±mo bhagavanta½ y±cati “labheyy±han”ti. Tattha bhagavato iddhiy±d²hi abhippas±ditacitto “bhagav±pi cakkavattirajja½ pah±ya pabbajito, kimaªga½ pan±han”ti saddh±ya pabbajja½ y±cati, tattha parip³rak±rita½ patthento paññ±ya upasampada½. Sesa½ p±kaµameva. Eko v³pakaµµhoti-±d²su pana eko k±yavivekena, v³pakaµµho cittavivekena, appamatto kammaµµh±ne sati-avijahanena, ±t±p² k±yikacetasikav²riyasaªkh±tena ±t±pena, pahitatto k±ye ca j²vite ca anapekkhat±ya viharanto aññatara-iriy±pathavih±rena. Na cirassev±ti pabbajja½ up±d±ya vuccati. Kulaputt±ti duvidh± kulaputt±, j±tikulaputt±, ±c±rakulaputt± ca. Aya½ pana ubhayath±pi kulaputto. Ag±rasm±ti ghar±. Ag±r±na½ hita½ ag±riya½ kasigorakkh±dikuµumbaposanakamma½ vuccati. Natthi ettha ag±riyanti anag±riya½, pabbajj±yeta½ adhivacana½ pabbajant²ti upagacchanti upasaªkamanti. Tadanuttaranti ta½ anuttara½. Brahmacariyapariyos±nanti maggabrahmacariyassa pariyos±na½, arahattaphalanti vutta½ hoti. Tassa hi atth±ya kulaputt± pabbajanti. Diµµheva dhammeti tasmi½yeva attabh±ve. Saya½ abhiññ± sacchikatv±ti attan±yeva paññ±ya paccakkha½ katv±, aparappaccaya½ ñatv±ti attho. Upasampajja vih±s²ti p±puºitv± samp±detv± v± vih±si. Eva½ viharanto ca kh²º± j±ti…pe… abbhaññ±si. Etenassa paccavekkhaºabh³mi½ dasseti. Katam± panassa j±ti kh²º±, kathañca na½ abbhaññ±s²ti? Vuccate– na t±vassa at²t± j±ti kh²º± pubbeva kh²ºatt±, na an±gat± an±gate v±y±m±bh±vato, na paccuppann± vijjam±natt±. Y± pana maggassa abh±vitatt± uppajjeyya ekacatupañcavok±rabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhed± j±ti, s± maggassa bh±vitatt± anupp±dadhammata½ ±pajjanena kh²º±. Ta½ so maggabh±van±ya pah²nakilese paccavekkhitv± kiles±bh±ve vijjam±nampi kamma½ ±yati½ apaµisandhika½ hot²ti j±nanto j±n±ti. Vusitanti vuttha½ parivuttha½, kata½ carita½ niµµh±pitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariya½. Kata½ karaº²yanti cat³su saccesu cat³hi maggehi pariññ±pah±nasacchikiriyabh±van±vasena so¼asavidhampi kicca½ niµµh±pitanti attho. N±para½ itthatt±y±ti id±ni puna itthabh±v±ya eva½ so¼asakiccabh±v±ya kilesakkhay±ya v± maggabh±van± natth²ti. Atha v± itthatt±y±ti itthabh±vato, imasm± eva½pak±r± id±ni vattam±nakkhandhasant±n± apara½ khandhasant±na½ natthi. Ime pana pañcakkhandh± pariññ±t± tiµµhanti chinnam³lako rukkho viy±ti abbhaññ±si. Aññataroti eko. Arahatanti arahant±na½. Mah±s±vak±na½ abbhantaro ±yasm± bh±radv±jo ahos²ti aya½ kirettha adhipp±yoti.
Paramatthajotik±ya khuddaka-aµµhakath±ya
Suttanip±ta-aµµhakath±ya kasibh±radv±jasuttavaººan± niµµhit±.