Bhatakav±den±ti bhatakoti v±dena. Yo hi bhatiy± kamma½ karoti, so bhatakoti vuccati, ayampi ±yasm± acchar±sambhoganimitta½ brahmacariya½ caranto bhatako viya hot²ti vutta½ “bhatakav±den±”ti Upakkitakav±den±ti yo kah±paº±d²hi kiñci kiº±ti, so upakkitakoti vuccati, ayampi ±yasm± acchar±na½ hetu attano brahmacariya½ kiº±ti, tasm± “upakkitako”ti eva½ vacanena. Atha v± bhagavato ±º±ya acchar±sambhogasaªkh±t±ya bhatiy± brahmacariyav±sasaªkh±ta½ j²vita½ pavattento t±ya bhatiy± y±pane bhagavat± bhariyam±no viya hot²ti “bhatako”ti vutto, tath± acchar±sambhogasaªkh±ta½ vikkaya½ ±d±tabba½ katv± bhagavato ±ºattiya½ tiµµhanto tena vikkayena bhagavat± upakkito viya hot²ti vutta½ “upakkitako”ti.
Aµµ²yam±noti p²¼iyam±no dukkh±piyam±no. Har±yam±noti lajjam±no. Jiguccham±noti p±µikulyato dahanto. Ekoti asah±yo. V³pakaµµhoti vatthuk±mehi kilesak±mehi ca k±yena ceva cittena ca v³pakaµµho. Appamattoti kammaµµh±ne sati½ avijahanto. ¾t±p²ti k±yikacetasikav²riy±t±pena ±t±pav±, ±t±peti kileseti ±t±po, v²riya½. Pahitattoti k±ye ca j²vite ca anapekkhat±ya pesitatto vissaµµha-attabh±vo, nibb±ne v± pesitacitto. Na cirassev±ti kammaµµh±n±rambhato na cireneva. Yassatth±y±ti yassa atth±ya. Kulaputt±ti duvidh± kulaputt± j±tikulaputt± ca ±c±rakulaputt± ca, aya½ pana ubhayath±pi kulaputto. Sammadev±ti hetun± ca k±raºena ca. Ag±rasm±ti gharato. Anag±riyanti pabbajja½. Kasivaºijj±dikammañhi ag±rassa hitanti ag±riya½ n±ma, ta½ ettha natth²ti pabbajj± anag±riy±ti vuccati. Pabbajant²ti upagacchanti. Tadanuttaranti ta½ anuttara½. Brahmacariyapariyos±nanti maggabrahmacariyassa pariyos±nabh³ta½ arahattaphala½. Tassa hi atth±ya kulaputt± idha pabbajanti. Diµµheva dhammeti tasmi½yeva attabh±ve. Saya½ abhiññ± sacchikatv±ti attan±yeva paññ±ya paccakkha½ katv±, aparappaccayena ñatv±ti attho. Upasampajja vih±s²ti p±puºitv± samp±detv± v± vih±si. Eva½ viharantova kh²º± j±ti…pe… abbhaññ±s²ti. Imin± assa paccavekkhaºabh³mi dassit±.
Tattha kh²º± j±t²ti na t±vassa at²t± j±ti kh²º± pubbeva kh²ºatt±, na an±gat± an±gatatt± eva, na paccuppann± vijjam±natt±. Maggassa pana abh±vitatt± y± ekacatupañcavok±rabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhed± j±ti uppajjeyya, s± maggassa bh±vitatt± anupp±dadhammata½ ±pajjanena kh²º±. Ta½ so maggabh±van±ya pah²nakilese paccavekkhitv± kiles±bh±vena vijjam±nampi kamma½ ±yati½ appaµisandhika½ hot²ti j±nanena abbhaññ±si. Vusitanti vuttha½ parivuttha½ kata½ carita½, niµµh±pitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariya½. Puthujjanakaly±ºakena hi saddhi½ satta sekkh± brahmacariyav±sa½ vasanti n±ma, kh²º±savo vutthav±so, tasm± so attano brahmacariyav±sa½ paccavekkhanto “vusita½ brahmacariyan”ti abbhaññ±si. Kata½ karaº²yanti cat³su saccesu cat³hi maggehi pariññ±pah±nasacchikiriy±bh±van±vasena so¼asavidhampi kicca½ niµµh±pita½. Puthujjanakaly±ºak±dayo hi ta½ kicca½ karonti n±ma, kh²º±savo katakaraº²yo, tasm± so attano karaº²ya½ paccavekkhanto “kata½ karaº²yan”ti abbhaññ±si. N±para½ itthatt±y±ti “id±ni puna itthabh±v±ya eva½ so¼asakiccabh±v±ya kilesakkhay±ya v± maggabh±van±ya kicca½ me natth²”ti abbhaññ±si. N±para½ itthatt±y±ti v± “itthabh±vato imasm± eva½pak±r± vattam±nakkhandhasant±n± apara½ khandhasant±na½ mayha½ natthi, ime pana pañcakkhandh± pariññ±t± tiµµhanti chinnam³lak± viya rukkh±, te carimakacittanirodhena anup±d±no viya j±tavedo nibb±yissanti, apaººattikabh±va½ gamissant²”ti abbhaññ±si. Aññataroti eko. Arahatanti bhagavato s±vak±na½ arahant±na½ abbhantaro eko mah±s±vako ahos²ti attho.
Aññatar± devat±ti adhigatamagg± ek± brahmadevat±. S± hi saya½ asekkhatt± asekkhavisaya½ abbhaññ±si. Sekkh± hi ta½ ta½ sekkhavisaya½, puthujjan± ca attano puthujjanavisayameva j±nanti. Abhikkant±ya rattiy±ti parikkh²º±ya rattiy±, majjhimay±meti attho. Abhikkantavaºº±ti ati-uttamavaºº±. Kevalakappanti anavasesena samantato. Obh±setv±ti attano pabh±ya cando viya s³riyo viya ca jetavana½ ekobh±sa½ katv±. Tenupasaªkam²ti ±yasmato nandassa arahattappatti½ viditv± p²tisomanassaj±t± “ta½ bhagavato paµivedess±m²”ti upasaªkami.
¾sav±na½ khay±ti ettha ±savant²ti ±sav±, cakkhudv±r±d²hi pavattant²ti attho. Atha v± ±gotrabhu½ ±bhavagga½ v± savant²ti ±sav±, ete dhamme etañca ok±sa½ anto karitv± pavattant²ti attho. Cirap±riv±siyaµµhena madir±di-±sav± viy±ti ±sav±. “Purim±, bhikkhave, koµi na paññ±yati avijj±y±”ti-±divacanehi (a. ni. 10.61) nesa½ cirap±riv±siyat± veditabb±. Atha v± ±yata½ sa½s±radukkha½ savanti pasavant²tipi, ±sav±. Purimo cettha attho kilesesu yujjati, pacchimo kammepi. Na kevalañca kammakiles± eva ±sav±, atha kho n±nappak±r± upaddav±pi. Tath± hi “n±ha½, cunda diµµhadhammik±na½yeva ±sav±na½ sa½var±ya dhamma½ desem²”ti ettha (d². ni. 3.182) viv±dam³labh³t± kiles± ±sav±ti ±gat±.
“Yena dev³papatyassa, gandhabbo v± vihaªgamo;
yakkhatta½ yena gaccheyya, manussattañca abbaje;
te mayha½ ±sav± kh²º±, viddhast± vinal²kat±”ti. (A. ni. 4.36)–
Ettha tebh³mika½ kamma½ avases± ca akusal± dhamm± ±sav±ti ±gat±. “Diµµhadhammik±na½ ±sav±na½ sa½var±ya, sampar±yik±na½ ±sav±na½ paµigh±t±y±”ti (p±r±. 39) par³pagh±tavippaµis±ravadhabandh±dayo ceva ap±yadukkhabh³t± ca n±nappak±r± upaddav±.
Te panete ±sav± vinaye– “diµµhadhammik±na½ ±sav±na½ sa½var±ya sampar±yik±na½ ±sav±na½ paµigh±t±y±”ti (p±r±. 39) dvidh± ±gat±. Sa¼±yatane “tayome, ±vuso, ±sav±– k±m±savo, bhav±savo, avijj±savo”ti (d². ni. 3.305) tidh± ±gat±, tath± aññesu ca suttantesu. Abhidhamme teyeva diµµh±savena saddhi½ catudh± ±gat±. Nibbedhikapariy±ye “atthi, bhikkhave, ±sav± nirayag±miniy±”ti-±din± (a. ni. 6.63) pañcadh± ±gat±. Chakkanip±te “atthi, bhikkhave, ±sav± sa½var±ya pah±tabb±”ti-±din± (a. ni. 6.58) nayena chadh± ±gat±. Sabb±savapariy±ye (ma. ni. 1.22) teyeva dassanapah±tabbehi saddhi½ sattadh± ±gat±. Idha pana abhidhammanayena catt±ro ±sav± veditabb±.
Khay±ti ettha pana “yo ±sav±na½ khayo bhedo paribhedo”ti-±d²su ±sav±na½ sarasabhedo ±savakkhayoti vutto. “J±nato aha½, bhikkhave, passato ±sav±na½ khaya½ vad±m²”ti-±d²su (ma. ni. 1.15) ±sav±na½ ±yati½ anupp±do ±savakkhayoti vutto.
“Sekkhassa sikkham±nassa, ujumagg±nus±rino;
khayasmi½ paµhama½ ñ±ºa½, tato aññ± anantar±”ti. (Itivu. 62)–

¾d²su maggo ±savakkhayoti vutto. “¾sav±na½ khay± samaºo hot²”ti-±d²su (ma. ni. 1.438) phala½.

“Paravajj±nupassissa, nicca½ ujjh±nasaññino;
±sav± tassa va¹¹hanti, ±r± so ±savakkhay±”ti.–

¾d²su (dha. pa. 253) nibb±na½. Idha pana ±sav±na½ accantakhayo anupp±do v± maggo v± “±sav±na½ khayo”ti vutto.

An±savanti paµipassaddhivasena sabbaso pah²n±sava½. Cetovimuttinti arahattaphalasam±dhi½. Paññ±vimuttinti arahattaphalapañña½. Ubhayavacana½ magge viya phalepi samathavipassan±na½ yuganandhabh±vadassanattha½. ѱºanti sabbaññutaññ±ºa½. Devat±ya vacanasamanantarameva “katha½ nu kho”ti ±vajjentassa bhagavato ñ±ºa½ uppajji “nandena arahatta½ sacchikatan”ti. So hi ±yasm± sah±yabhikkh³hi tath± uppaº¹iyam±no “bh±riya½ vata may± kata½, yoha½ eva½ sv±kkh±te dhammavinaye pabbajitv± acchar±na½ paµil±bh±ya satth±ra½ p±µibhoga½ ak±sin”ti uppannasa½vego hirottappa½ paccupaµµhapetv± ghaµento v±yamanto arahatta½ patv± cintesi– “ya½n³n±ha½ bhagavanta½ etasm± paµissav± moceyyan”ti. So bhagavanta½ upasaªkamitv± attano adhipp±ya½ satthu ±rocesi. Tena vutta½– “atha kho ±yasm± nando…pe… etasm± paµissav±”ti. Tattha paµissav±ti p±µibhogappaµissav±, “acchar±na½ paµil±bh±ya aha½ paµibh³to”ti paµiññ±ya.
Athassa bhagav± “yasm± tay± aññ± ±r±dhit±ti ñ±tameta½ may±, devat±pi me ±rocesi, tasm± n±ha½ paµissav± id±ni mocetabbo arahattappattiy±va mocitatt±”ti ±ha. Tena vutta½ “yadeva kho te nand±”ti-±di. Tattha yadev±ti yad± eva. Teti tava. Muttoti pamutto. Ida½ vutta½ hoti– yasmi½yeva k±le ±savehi tava citta½ vimutta½, atha anantaramev±ha½ tato p±µibhogato muttoti.
Sopi ±yasm± vipassan±k±leyeva “yadev±ha½ indriy±sa½vara½ niss±ya ima½ vippak±ra½ patto, tameva suµµhu niggahess±m²”ti uss±haj±to balavahirottappo tattha ca kat±dhik±ratt± indriyasa½vare ukkaµµhapaµipadampi agam±si. Vuttañheta½–
“Sace bhikkhave, nandassa puratthim± dis± ±loketabb± hoti, sabba½ cetaso samann±haritv± nando puratthima½ disa½ ±loketi ‘eva½ me puratthima½ disa½ ±lokayato na abhijjh±domanass± p±pak± akusal± dhamm± anv±ssaveyyun’ti, itiha tattha sampaj±no hoti.
“Sace, bhikkhave, nandassa pacchim±…pe… uttar±… dakkhiº±… uddha½… adho… anudis± ±loketabb± hoti, sabba½ cetaso samann±haritv± nando anudisa½ ±loketi ‘eva½ me…pe… sampaj±no hot²”’ti (a. ni. 8.9).
Teneva ta½ ±yasmanta½ satth± “etadagga½, bhikkhave, mama s±vak±na½ bhikkh³na½ indriyesu guttadv±r±na½ yadida½ nando”ti (a. ni. 1.230) etadagge µhapesi.
Etamattha½ viditv±ti eta½ ±yasmato nandassa sabb±save khepetv± sukh±d²su t±dibh±vappattisaªkh±ta½ attha½ sabb±k±rato viditv±. Ima½ ud±nanti tadatthavibh±vana½ ima½ ud±na½ ud±nesi.
Tattha yassa nittiººo paªkoti yena ariyapuggalena ariyamaggasetun± sabbo diµµhipaªko sa½s±rapaªko eva v± nibb±nap±ragamanena tiººo. Maddito k±makaº¹akoti yena satt±na½ vijjhanato. “K±makaº¹ako”ti laddhan±mo sabbo kilesak±mo sabbo k±mavis³ko aggañ±ºadaº¹ena maddito bhaggo anavasesato mathito. Mohakkhaya½ anuppattoti eva½bh³to ca dukkh±divisayassa sabbassa sammohassa khepanena mohakkhaya½ patto, arahattaphala½ nibb±nañca anuppatto. Sukhadukkhesu na vedhat² sa bhikkh³ti so bhinnakileso bhikkhu iµµh±rammaºasam±yogato uppannesu sukhesu aniµµh±rammaºasam±yogato uppannesu dukkhesu ca na vedhati na kampati, ta½ nimitta½ cittavik±ra½ n±pajjati. “Sukhadukkhes³”ti ca desan±matta½, sabbesupi lokadhammesu na vedhat²ti veditabba½.

Dutiyasuttavaººan± niµµhit±.