Sutanti aya½ sutasaddo sa-upasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinn³pacit±nuyogasotaviññeyya sotadv±r±nus±ra viññ±t±di-anekatthappabhedo. Kiñc±pi hi upasaggo kiriya½ viseseti, jotakabh±vato pana satipi tasmi½ sutasaddo eva ta½ tamattha½ vadat²ti anupasaggassa sutasaddassa atthuddh±re sa-upasaggassa gahaºa½ na virujjhati. Tattha “sen±ya pasuto”ti-±d²su gacchantoti attho. “Sutadhammassa passato”ti-±d²su (ud±. 11) vissutadhammass±ti attho. “Avassut± avassutass±”ti-±d²su (p±ci. 657) kilesena kilinn± kilinnass±ti attho. “Tumhehi puñña½ pasuta½ anappakan”ti-±d²su (khu. p±. 7.12) upacitanti attho. “Ye jh±nappasut± dh²r±”ti-±d²su (dha. pa. 181) jh±n±nuyutt±ti attho. “Diµµha½ suta½ mutan”ti-±d²su (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. “Sutadharo sutasannicayo”ti-±d²su (ma. ni. 1.339) sotadv±r±nus±raviññ±tadharoti attho. Idha panassa “sotadv±r±nus±rena upadh±ritan”ti v± “upadh±raºan”ti v± attho. Me-saddassa hi may±ti atthe sati “eva½ may± suta½ sotadv±r±nus±rena upadh±ritan”ti yujjati. Mam±ti atthe sati “eva½ mama suta½ sotadv±r±nus±rena upadh±raºan”ti yujjati. Evametesu t²su padesu yasm± sutasaddasannidh±ne payuttena eva½saddena savanakiriy±jotakena bhavitabba½, tasm± evanti sotaviññ±ºasampaµicchan±disotadv±rikaviññ±º±nantara½ uppannamanodv±rikaviññ±ºakiccanidassana½. Meti vuttaviññ±ºasamaªg²puggalanidassana½. Sabb±ni hi v±ky±ni evak±ratthasahit±niyeva avadh±raºaphalatt± tesa½. Sutanti assavanabh±vappaµikkhepato an³n±nadhik±vipar²taggahaºanidassana½. Yath± hi suta½ sutamev±ti vattabbata½ arahati tath± ta½ samm± suta½ an³naggahaºa½ anadhikaggahaºa½ avipar²taggahaºañca hot²ti. Atha v± saddantaratth±pohanavasena saddo attha½ vadat²ti etasmi½ pakkhe yasm± sutanti etassa asuta½ na hot²ti ayamattho vutto, tasm± sutanti assavanabh±vappaµikkhepato an³n±nadhik±vipar²taggahaºanidassana½. Ida½ vutta½ hoti– eva½ me suta½, na may± ida½ diµµha½, na sayambh³ñ±ºena sacchikata½, na aññath± v± upaladdha½. Api ca suta½va, tañca kho sammadev±ti. Avadh±raºatthe v± eva½sadde ayamatthayojan±, tadapekkhassa sutasaddassa niyamattho sambhavat²ti tadapekkhassa sutasaddassa assavanabh±vappaµikkhepo an³n±nadhik±vipar²taggahaºanidassanat± ca veditabb±. Iti savanahetusavanavisesavasenapi sutasaddassa atthayojan± kat±ti daµµhabba½. Tath± evanti tass± sotadv±r±nus±rena pavatt±ya viññ±ºav²thiy± n±natthabyañjanaggahaºato n±nappak±rena ±rammaºe pavattibh±vappak±sana½ ±k±rattho eva½saddoti karitv±. Meti attappak±sana½. Sutanti dhammappak±sana½ yath±vutt±ya viññ±ºav²thiy± pariyattidhamm±rammaºatt±. Ayañhettha saªkhepo– n±nappak±rena ±rammaºe pavatt±ya viññ±ºav²thiy± karaºabh³t±ya may± na añña½ kata½, ida½ pana kata½, aya½ dhammo sutoti. Tath± evanti nidassitabbappak±sana½ nidassanattho eva½saddoti katv± nidassetabbassa niddisitabbabh±vato. Tasm± eva½saddena sakalampi sutta½ pacc±maµµhanti veditabba½. Meti puggalappak±sana½. Sutanti puggalakiccappak±sana½. Sutasaddena hi labbham±n± savanakiriy± savanaviññ±ºappabandhappaµibaddh±, tattha ca puggalavoh±ro, na ca puggalavoh±rarahite dhammappabandhe savanakiriy± labbhati. Tass±ya½ saªkhepattho– ya½ sutta½ niddisiss±mi, ta½ may± eva½ sutanti. Tath± evanti yassa cittasant±nassa n±n±rammaºappavattiy± n±natthabyañjanaggahaºa½ hoti, tassa n±n±k±raniddeso ±k±rattho eva eva½saddoti katv±. Evanti hi ayam±k±rapaññatti dhamm±na½ ta½ ta½ pavatti-±k±ra½ up±d±ya paññapetabbasabh±vatt±. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso, sotabbo hi dhammo savanakiriy±kattupuggalassa savanakiriy±vasena pavattiµµh±na½ hoti. Ett±vat± n±nappak±rena pavattena cittasant±nena ta½samaªgino kattu visaye gahaºasanniµµh±na½ dassita½ hoti. Atha v± evanti puggalakiccaniddeso, sut±nañhi dhamm±na½ gahit±k±rassa nidassanassa avadh±raºassa v± pak±sanasabh±vena eva½saddena tad±k±r±didh±raºassa puggalavoh±rup±d±nadhammaby±p±rabh±vato puggalakicca½n±ma niddiµµha½ hot²ti. Sutanti viññ±ºakiccaniddeso, puggalav±dinopi hi savanakiriy± viññ±ºanirapekkh± na hot²ti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisay± viññ±ºakiccañca tattheva samodahitabbanti. Aya½ panettha saªkhepo– may± savanakiccaviññ±ºasamaªgin± puggalena viññ±ºavasena laddhasavanakiccavoh±rena sutanti. Tath± evanti ca meti ca saccikaµµhaparamatthavasena avijjam±napaññatti. Sabbassa hi sadd±dhigaman²yassa atthassa paññattimukheneva paµipajjitabbatt± sabbapaññatt²nañca vijjam±n±d²su chasu paññatt²su avarodho, tasm± yo m±y±mar²ci-±dayo viya abh³tattho anussav±d²hi gahetabbo viya anuttamatthopi na hoti. So r³pasadd±diko ruppan±nubhavan±diko ca paramatthasabh±vo saccikaµµhaparamatthavasena vijjati. Yo pana evanti ca meti ca vuccam±no ±k±rattho, so aparamatthasabh±vo saccikaµµhaparamatthavasena anupalabbham±no avijjam±napaññatti n±ma. Tasm± kiñhettha ta½ paramatthato atthi, ya½ evanti v± meti v± niddesa½ labhetha? Sutanti vijjam±napaññatti, yañhi ta½ ettha sotena upaladdha½, ta½ paramatthato vijjam±nanti. Tath± evanti sotapatham±gate dhamme up±d±ya tesa½ upadh±rit±k±r±d²na½ pacc±masanavasena. Meti sasantatipariy±panne khandhe karaº±divisesavisiµµhe up±d±ya vattabbato up±d±paññatti. Sutanti diµµh±d²ni upanidh±ya vattabbato upanidh±paññatti. Diµµh±disabh±varahite sadd±yatane pavattam±nopi sutavoh±ro dutiya½ tatiyanti-±diko viya paµham±d²ni, diµµhamutaviññ±te apekkhitv± sutanti viññeyyatt± diµµh±d²ni upanidh±ya vattabbo hoti. Asuta½ na hot²ti hi sutanti pak±sitoyamatthoti. Ettha ca evantivacanena asammoha½ d²peti. Paµividdh± hi attan± sutassa pak±ravises± evanti idha ±yasmat± ±nandena pacc±maµµh±, tenassa asammoho d²pito hoti. Na hi samm³¼ho n±nappak±rapaµivedhasamattho hoti, paccay±k±ravasena n±nappak±r± duppaµividdh± ca suttant±ti d²pitanti. Sutantivacanena sutassa asammosa½ d²peti, sut±k±rassa y±th±vato dassiyam±natt±. Yassa hi suta½ sammuµµha½ hoti, na so k±lantare may± sutanti paµij±n±ti. Iccassa asammohena paññ±siddhi, sammoh±bh±vena paññ±ya eva v± savanak±lasambh³t±ya taduttarik±lapaññ±siddhi, tath± asammosena satisiddhi. Tattha paññ±pubbaªgam±ya satiy± byañjan±vadh±raºasamatthat±. Byañjan±nañhi paµivijjhitabbo ±k±ro n±tigambh²ro, yath±suta½ dh±raºameva tattha karaº²yanti satiy± by±p±ro adhiko, paññ± tattha guº²bh³t± hoti paññ±ya pubbaªgam±ti katv±. Satipubbaªgam±ya paññ±ya atthappaµivedhasamatthat±. Atthassa hi paµivijjhitabbo ±k±ro gambh²roti paññ±ya by±p±ro adhiko, sati tattha guº²bh³t±yev±ti satiy± pubbaªgam±y±ti katv±. Tadubhayasamatthat±yogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anup±lanasamatthat±ya dhammabhaº¹±g±rikattasiddhi. Aparo nayo– evantivacanena yonisomanasik±ra½ d²peti, tena ca vuccam±n±na½ ±k±ranidassan±vadh±raºatth±na½ upari vakkham±n±na½ n±nappak±rappaµivedhajotak±na½ avipar²tasiddhi dhammavisayatt±. Na hi ayoniso manasikaroto n±nappak±rappaµivedho sambhavati. Sutantivacanena avikkhepa½ d²peti, “paµhamabodhisutta½ kattha bh±sitan”ti-±dipucch±vasena pakaraºapattassa vakkham±nassa suttassa savana½ sam±dh±namantarena na sambhavati vikkhittacittassa savan±bh±vato. Tath± hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiy± vuccam±nopi “na may± suta½, puna bhaºath±”ti bhaºati. Yonisomanasik±rena cettha attasamm±paºidhi½ pubbe ca katapuññata½ s±dheti samm± appaºihitattassa pubbe akatapuññassa v± tadabh±vato. Avikkhepena saddhammassavana½ sappuris³panissayañca s±dheti assutavato sappuris³panissayavirahitassa ca tadabh±vato. Na hi vikkhitto sotu½ sakkoti, na ca sappurise anupanissayam±nassa savana½ atth²ti. Aparo nayo– “yassa cittasant±nassa n±nappak±rappavattiy± n±natthabyañjanaggahaºa½ hoti, tassa n±n±k±raniddeso”ti vutta½. Yasm± ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalas±sanasampatti-og±hanena niravasesa½ parahitap±rip³r²karaºabh³to eva½ bhaddako ±k±ro na samm± appaºihitattassa pubbe akatapuññassa v± hoti. Tasm± evanti imin± bhaddakena ±k±rena pacchimacakkadvayasampattimattano d²peti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampatti½. Na hi appatir³pe dese vasato sappuris³panissayavirahitassa ca savana½ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiy± ±sayasuddhi siddh± hoti. Samm± paºihitacitto pubbe ca katapuñño visuddh±sayo hoti tadasuddhihet³na½ kiles±na½ d³r²bh±vato. Tath± hi vutta½ “samm± paºihita½ citta½, seyyaso na½ tato kare”ti (dha. pa. 43) “katapuññosi tva½, ±nanda, padh±namanuyuñja, khippa½ hohisi an±savo”ti (d². ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiy± payogasuddhi. Patir³padesav±sena hi sappuris³panissayena ca s±dh³na½ diµµh±nugati-±pajjanena parisuddhappayogo hoti. T±ya ca ±sayasuddhiy± adhigamabyattisiddhi, pubbeyeva taºh±diµµhisa½kiles±na½ visodhitatt± payogasuddhiy± ±gamabyattisiddhi. Suparisuddhak±yavac²payogo hi vippaµis±r±bh±vato avikkhittacitto pariyattiya½ vis±rado hoti. Iti payog±sayasuddhassa ±gam±dhigamasampannassa vacana½ aruºuggamana½ viya s³riyassa udayato yonisomanasik±ro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbaªgama½ bhavitunti µh±ne nid±na½ µhapento eva½ me sutanti-±dim±ha. Aparo nayo– evanti imin± pubbe vuttanayeneva n±nappak±rappaµivedhad²pakena vacanena attano atthapaµibh±napaµisambhid±sampattisabbh±va½ d²peti. Sutanti imin± eva½saddasannidh±nato vakkham±n±pekkh±ya v± sotabbabhedappaµivedhad²pakena dhammaniruttipaµisambhid±sampattisabbh±va½ d²peti. Evanti ca ida½ vuttanayeneva yonisomanasik±rad²pakavacana½ bh±sam±no “ete dhamm± may± manas±nupekkhit± diµµhiy± suppaµividdh±”ti d²peti. Pariyattidhammo hi “idha s²la½ kathita½, idha sam±dhi, idha paññ±, ettak± ettha anusandhiyo”ti-±din± nayena manas± anupekkhito anussav±k±raparivitakkasahit±ya dhammanijjh±nakkhantibh³t±ya ñ±tapariññ±saªkh±t±ya v± diµµhiy± tattha tattha vuttar³p±r³padhamme “iti r³pa½, ettaka½ r³pan”ti-±din± nayena suµµhu vavatthapetv± paµividdho attano ca paresañca hitasukh±vaho hot²ti. Sutanti ida½ savanayogad²pakavacana½ bh±sam±no “bah³ may± dhamm± sut± dh±t± vacas± paricit±”ti d²peti. Sot±vadh±nappaµibaddh± hi pariyattidhammassa savanadh±raºaparicay±. Tadubhayenapi dhammassa sv±kkh±tabh±vena, atthabyañjanap±rip³ri½ d²pento savane ±dara½ janeti. Atthabyañjanaparipuººañhi dhamma½ ±darena assuºanto mahat± hit± parib±hiro hot²ti ±dara½ janetv± sakkacca½ dhammo sotabbo.