Aññatara½ santa½ cetovimuttinti aµµhasu sam±patt²su aññatara½ catutthajjh±nasam±patti½. S± hi paccan²kakiles±na½ santatt± sant±, teheva ca kilesehi cetaso vimuttatt± cetovimutt²ti vuccati. Aññatara½ devanik±yanti pañcasu suddh±v±sadevanik±yesu aññatara½. An±gant± itthattanti puna ima½ pañcakkhandhabh±va½ an±gant±, heµµh³papattiko na hoti, upar³papattiko v± hoti tattheva v± parinibb±y²ti dasseti. Imin± aªgena sam±dhikammikassa bhikkhuno tayo magg± t²ºi ca phal±ni kathit±ni. K±m±na½yeva nibbid±y±ti duvidh±nampi k±m±na½ nibbindanatth±ya ukkaºµhanatth±ya. Vir±g±y±ti virajjanatth±ya. Nirodh±y±ti appavattikaraºatth±ya. Paµipanno hot²ti paµipatti½ paµipanno hoti. Ett±vat± sot±pannassa ca sakad±g±mino ca pañcak±maguºikar±gakkhayatth±ya an±g±mimaggavipassan± kathit± hoti. Bhav±na½yev±ti tiººa½ bhav±na½. Imin± an±g±mino bhavar±gakkhayatth±ya arahattamaggavipassan± kathit± hoti. Taºh±kkhay±ya paµipanno hot²ti imin±pi sot±pannasakad±g±m²na½yeva pañcak±maguºikataºh±kkhayakaraºattha½ an±g±mimaggavipassan± kathit±. So lobhakkhay±y±ti imin±pi an±g±mino bhavalobhakkhayatth±ya arahattamaggavipassan±va kathit±. Aññatara½ devanik±yanti suddh±v±sesveva aññatara½ devanik±ya½. An±gant± itthattanti ima½ khandhapañcakabh±va½ an±gant±, heµµh³papattiko na hoti, upar³papattiko v± hoti, tattheva v± parinibb±yati. Iti paµhamena aªgena sukkhavipassakassa dh±tukammaµµh±nikabhikkhuno heµµhim±ni dve maggaphal±ni kathit±ni, dutiyena sam±dhikammikassa t²ºi maggaphal±ni, “so k±m±nan”ti imin± sot±pannasakad±g±m²na½ pañcak±maguºikar±gakkhay±ya upari an±g±mimaggavipassan±, “so bhav±na½yev±”ti imin± an±g±missa upari arahattamaggavipassan±, “so taºh±kkhay±y±”ti imin± sot±pannasakad±g±m²na½ pañcak±maguºikataºh±kkhay±ya upari an±g±mimaggavipassan±, “so lobhakkhay±y±”ti imin± an±g±mino bhavalobhakkhay±ya upari arahattamaggavipassan± kathit±ti eva½ chahi mukhehi vipassana½ kathetv± desana½ yath±nusandhi½ p±pesi. Desan±pariyos±ne koµisatasahassadevat± arahatta½ p±puºi½su, sot±pann±d²na½ paricchedova n±hosi. Yath± ca imasmi½ sam±game, eva½ mah±samayasutte maªgalasutte ca c³¼ar±hulov±dasutte ca koµisatasahassadevat± arahatta½ p±puºi½su, sot±pann±d²na½ devamanuss±na½ paricchedo n±hosi. Samacitt± devat±ti cittassa sukhumabh±vasamat±ya samacitt±. Sabb±pi hi t± attano attabh±ve sukhume cittasarikkhake katv± m±pesu½. Tena samacitt± n±ma j±t±. Aparenapi k±raºena samacitt±– “therena sam±patti t±va kathit±, sam±pattith±mo pana na kathito. Maya½ dasabala½ pakkositv± sam±pattiy± th±ma½ kath±pess±m±”ti sabb±pi ekacitt± ahesuntipi samacitt±. Aparampi k±raºa½– “therena ekena pariy±yena sam±pattipi sam±pattith±mopi kathito, ko nu kho ima½ sam±gama½ sampatto, ko na sampatto”ti olokayam±n± tath±gatassa asampattabh±va½ disv± “maya½ tath±gata½ pakkositv± parisa½ paripuººa½ kariss±m±”ti sabb±pi ekacitt± ahesuntipi samacitt±. Aparampi k±raºa½– an±gate kocideva bhikkhu v± bhikkhun² v± devo v± manusso v± “aya½ desan± s±vakabh±sit±”ti ag±rava½ kareyya, samm±sambuddha½ pakkositv± ima½ desana½ sabbaññubh±sita½ kariss±ma. Eva½ an±gate garubh±van²y± bhavissat²ti sabb±va ekacitt± ahesuntipi samacitt±. Aparampi k±raºa½– sabb±pi hi t± ekasam±pattil±bhiniyo v± ahesu½ ek±rammaºal±bhiniyo v±ti evampi samacitt±. Haµµh±ti tuµµhapahaµµh± ±modit± pamodit±. S±dh³ti ±y±canatthe nip±to. Anukampa½ up±d±y±ti na therassa anukampa½ k±ruñña½ anuddaya½ paµicca, na ca imasmi½ µh±ne therassa anukampitabbakicca½ atthi. Yasmi½ hi divase thero s³karakhataleºadv±re bh±gineyyassa d²ghanakhaparibb±jakassa vedan±kammaµµh±ne (ma. ni. 2.206) kathiyam±ne t±lavaºµa½ gahetv± satth±ra½ b²jam±no µhito parassa va¹¹hitabhojana½ bhuñjitv± khuda½ vinodento viya parassa sajjitapas±dhana½ s²se paµimuñcanto viya ca s±vakap±ramiñ±ºassa nippadesato matthaka½ patto, tasmi½yeva divase bhagavat± anukampito n±ma. Avases±na½ pana ta½ µh±na½ sampatt±na½ devamanuss±na½ anukampa½ up±d±ya gacchatu bhagav±ti bhagavanta½ y±ci½su. Balav± purisoti dubbalo hi khippa½ samiñjanapas±raºa½ k±tu½ na sakkoti, balav±va sakkoti. Teneta½ vutta½. Sammukhe p±turahos²ti sammukhaµµh±ne puratoyeva p±kaµo ahosi. Bhagav± etadavoc±ti eta½ “idha s±riputt±”ti-±din± nayena attano ±gamanak±raºa½ avoca. Eva½ kirassa ahosi– “sace koci b±lo akataññ³ bhikkhu v± bhikkhun² v± up±sako v± up±sik± v± eva½ cinteyya– ‘s±riputtatthero mahanta½ parisa½ alattha, samm±sambuddho ettaka½ adhiv±setu½ asakkonto us³y±ya parisa½ uµµh±petu½ ±gato’ti. So ima½ mayi manopadosa½ katv± ap±ye nibbatteyy±”ti. Athattano ±gamanak±raºa½ kathento eta½ “idha s±riputt±”ti-±divacana½ avoca. Eva½ attano ±gamanak±raºa½ kathetv± id±ni sam±pattiy± th±ma½ kathetu½ t± kho pana, s±riputta, devat± dasapi hutv±ti-±dim±ha. Tattha yasavasena v± attha½ ±haritu½ vaµµati sam±pattivasena v±. Yasavasena t±va mahesakkh± devat± dasa dasa ekaµµh±ne aµµha½su, t±hi appesakkhatar± v²sati v²sati ekaµµh±ne aµµha½su, t±hi appesakkhatar±…pe… saµµhi saµµhi ekaµµh±ne aµµha½su. Sam±pattivasena pana y±hi paº²t± sam±patti bh±vit±, t± saµµhi saµµhi ekaµµh±ne aµµha½su. Y±hi tato h²natar±, t± paññ±sa paññ±sa…pe… y±hi tato h²natar± sam±patti bh±vit±…pe… t± dasa dasa ekaµµh±ne aµµha½su. Y±hi v± h²n± bh±vit±, t± dasa dasa ekaµµh±ne aµµha½su. Y±hi tato paº²tatar± bh±vit±, t± v²sati v²sati. Y±hi tato paº²tatar±…pe… t± saµµhi saµµhi ekaµµh±ne aµµha½su. ¾raggakoµinitudanamatteti ±raggakoµiy± patanamatte ok±se. Na ca aññamañña½ by±b±dhent²ti eva½ samb±dhe µh±ne tiµµhantiyopi aññamañña½ na by±b±dhenti na ghaµµenti, asamp²¼± asamb±dh±va ahesu½. “Tava hattho ma½ b±dhati, tava p±do ma½ b±dhati, tva½ ma½ maddant² µhit±”ti vattabbak±raºa½ n±hosi. Tattha n³n±ti tasmi½ bhave n³na. Tath±citta½ bh±vitanti ten±k±rena citta½ bh±vita½. Yena t± devat±ti yena tath±bh±vitena cittena t± devat± dasapi hutv±…pe… tiµµhanti, na ca aññamañña½ by±b±dhent²ti. Idheva khoti s±sane v± manussaloke v± bhumma½, imasmi½yeva s±sane imasmi½yeva manussaloketi attho. T±sañhi devat±na½ imasmi½yeva manussaloke imasmi½yeva ca s±sane ta½ citta½ bh±vita½, yena t± sante r³pabhave nibbatt±, tato ca pana ±gantv± eva½ sukhume attabh±ve m±petv± µhit±. Tattha kiñc±pi kassapadasabalassa s±sane t²ºi maggaphal±ni nibbattetv± brahmaloke nibbattadevat±pi atthi, sabbabuddh±na½ pana ek±va anus±san² eka½ s±sananti katv± “idheva kho, s±riputt±”ti aññabuddh±na½ s±sanampi imameva s±sana½ karonto ±ha. Ett±vat± tath±gatena sam±pattiy± th±mo kathito. Id±ni s±riputtatthera½ ±rabbha tantivasena anus±sani½ kathento tasm±tiha, s±riputt±ti ±ha. Tattha tasm±ti yasm± t± devat± idheva santa½ sam±patti½ nibbattetv± sante bhave nibbatt±, tasm±. Santindriy±ti pañcanna½ indriy±na½ santat±ya nibbutat±ya paº²tat±ya santindriy±. Santam±nas±ti m±nasassa santat±ya nibbutat±ya paº²tat±ya santam±nas±. Santa½yeva upah±ra½ upahariss±m±ti k±yacitt³pah±ra½ santa½ nibbuta½ paº²ta½yeva upahariss±ma. Sabrahmac±r²s³ti sam±na½ ekuddesat±di½ brahma½ carantesu sahadhammikesu. Evañhi vo, s±riputta, sikkhitabbanti imin± ettakena v±rena bhagav± desana½ sabbaññubh±sita½ ak±si. Anassunti naµµh± vinaµµh±. Ye ima½ dhammapariy±ya½ n±ssosunti ye attano p±pika½ tuccha½ niratthaka½ diµµhi½ niss±ya ima½ evar³pa½ dhammadesana½ sotu½ na labhi½s³ti yath±nusandhin± desana½ niµµh±pesi. 38. Chaµµhe varaº±ya½ viharat²ti varaº± n±ma eka½ nagara½, ta½ upaniss±ya viharati. K±mar±g±bhinivesavinibandhapaligedhapariyuµµh±najjhos±nahet³ti k±mar±g±bhinivesahetu, k±mar±gavinibandhahetu, k±mar±gapaligedhahetu, k±mar±gapariyuµµh±nahetu, k±mar±ga-ajjhos±nahet³ti attho. Ida½ vutta½ hoti– yv±ya½ pañca k±maguºe niss±ya uppajjati k±mar±go, tass±bhinives±dihetu. K±mar±gena abhiniviµµhatt± vinibaddhatt± tasmi½yeva ca k±mar±ge mah±paªke viya paligedhatt± anupaviµµhatt± teneva ca k±mar±gena pariyuµµhitatt± gahitatt± k±mar±geneva ca ajjhositatt± gilitv± pariniµµhapetv± gahitatt±ti. Diµµhir±g±dipadesupi eseva nayo. Diµµhir±goti panettha dv±saµµhi diµµhiyo niss±ya uppajjanakar±go veditabbo. Puratthimesu janapades³ti therassa vasanaµµh±nato s±vatthijanapado puratthimadis±bh±ge hoti, thero ca nis²dantopi tatomukhova nisinno, tasm± evam±ha. Ud±na½ ud±nes²ti ud±h±ra½ ud±hari. Yath± hi ya½ tela½ m±na½ gahetu½ na sakkoti, vissanditv± gacchati, ta½ avasesakoti vuccati. Yañca jala½ ta¼±ka½ gahetu½ na sakkoti, ajjhottharitv± gacchati ta½ oghoti vuccati, evameva½ ya½ p²tivacana½ hadaya½ gahetu½ na sakkoti, adhika½ hutv± anto asaºµhahitv± bahi nikkhamati, ta½ ud±nanti vuccati, evar³pa½ p²timayavacana½ nicch±res²ti attho. 39. Sattame gund±vaneti eva½ n±make vane. Upasaªkam²ti “mah±kacc±natthero kira n±ma attano pitumattampi ayyakamattampi disv± neva abhiv±deti na paccuµµheti na ±sanena nimantet²”ti sutv± “na sakk± ettakena niµµha½ gantu½, upasaªkamitv± na½ pariggaºhiss±m²”ti bhuttap±tar±so yen±yasm± mah±kacc±no tenupasaªkami. Jiººeti jar±jiººe. Vuddheti vayovuddhe. Mahallaketi j±timahallake. Addhagateti d²ghak±laddh±na½ atikkante. Vayo-anuppatteti pacchimavaya½ anuppatte. Tayida½, bho kacc±na, tathev±ti, bho kacc±na, ya½ ta½ amhehi kevala½ sutameva, ta½ imin± diµµhena sameti. Tasm± ta½ tatheva, na aññath±. Na hi bhava½ kacc±no br±hmaºeti ida½ att±na½ sandh±ya vadati. Aya½ kirassa adhipp±yo– amhe eva½ mahallake disv± bhoto kacc±nassa abhiv±danamattampi paccuµµh±namattampi ±sanena nimantanamattampi natth²ti. Na sampannamev±ti na yuttameva na anucchavikameva. Thero br±hmaºassa vacana½ sutv± “aya½ br±hmaºo neva vuddhe j±n±ti na dahare, ±cikkhiss±missa vuddhe ca dahare c±”ti desana½ va¹¹hento atthi br±hmaº±ti-±dim±ha. Tattha j±nat±ti sabba½ neyya½ j±nantena. Passat±ti tadeva hatthe µhapita½ ±malaka½ viya passantena. Vuddhabh³m²ti yena k±raºena vuddho n±ma hoti, ta½ k±raºa½. Daharabh³m²ti yena k±raºena daharo n±ma hoti, ta½ k±raºa½. ¾s²tikoti as²tivassavayo. N±vutikoti navutivassavayo. K±me paribhuñjat²ti vatthuk±me kilesak±meti duvidhepi k±me kamanavasena paribhuñjati. K±mamajjh±vasat²ti duvidhepi k±me ghare gharass±miko viya vasati adhivasati. K±mapariyesan±ya ussukoti duvidh±nampi k±m±na½ pariyesanattha½ ussukkam±panno. B±lo na therotveva saªkhya½ gacchat²ti so na thero b±lo mandotveva gaºana½ gacchati. Vutta½ heta½–
“Na tena thero so hoti, yenassa palita½ siro;
paripakko vayo tassa, moghajiººoti vuccat²”ti. (Dha. pa. 260).
Daharoti taruºo. Yuv±ti yobbanena samann±gato. Susuk±¼akesoti suµµhu k±¼akeso. Bhadrena yobbanena samann±gatoti yena yobbanena samann±gato yuv±, ta½ yobbana½ bhadra½ laddhakanti dasseti. Paµhamena vayas±ti paµhamavayo n±ma tetti½sa vass±ni, tena samann±gatoti attho. Paº¹ito therotveva saªkhya½ gacchat²ti so evar³po puggalo paº¹itoti ca theroti ca gaºana½ gacchati. Vuttampi ceta½–
“Yamhi saccañca dhammo ca, ahi½s± sa½yamo damo;
sa ve vantamalo dh²ro, thero iti pavuccat²”ti. (Dha. pa. 261).
40. Aµµhame cor± balavanto hont²ti pakkhasampann±, pariv±rasampann±, dhanasampann±, niv±saµµh±nasampann±, v±hanasampann± ca honti. R±j±no tasmi½ samaye dubbal± hont²ti tasmi½ samaye r±j±no t±sa½ sampatt²na½ abh±vena dubbal± honti. Atiy±tunti bahiddh± janapadac±rika½ caritv± icchiticchitakkhaºe antonagara½ pavisitu½. Niyy±tunti “cor± janapada½ vilumpanti maddanti, te nisedhess±m±”ti paµhamay±me v± majjhimay±me v± pacchimay±me v± nikkhamitu½ ph±suka½ na hoti. Tato uµµh±ya cor± manusse pothetv± acchinditv± gacchanti. Paccantime v± janapade anusaññ±tunti g±ma½ v±sakaraºatth±ya setu½ attharaºatth±ya pokkharaºi½ khaº±panatth±ya s±l±d²na½ karaºatth±ya paccantime janapade anusaññ±tumpi na sukha½ hoti. Br±hmaºagahapatik±nanti antonagarav±s²na½ br±hmaºagahapatik±na½. B±hir±ni v± kammant±n²ti bahig±me ±r±me khettakammant±ni. P±pabhikkh³ balavanto hont²ti pakkhuttar± yasuttar± puññavanto bahukehi upaµµh±kehi ca upaµµh±k²hi ca samann±gat± r±jar±jamah±mattasannissit±. Pesal± bhikkh³ tasmi½ samaye dubbal± hont²ti tasmi½ samaye piyas²l± bhikkh³ t±sa½ sampatt²na½ abh±vena dubbal± honti. Tuºh²bh³t± tuºh²bh³t±va saªghamajjhe saªkas±yant²ti nissadd± hutv± saªghamajjhe nisinn± kiñci ekavacanampi mukha½ ukkhipitv± kathetu½ asakkont± pajjh±yant± viya nis²danti. Tayidanti tadeta½ k±raºa½. Sukkapakkho vuttavipall±sena veditabbo. 41. Navame micch±paµipatt±dhikaraºahet³ti micch±paµipattiy± k±raºahetu paµipajjanahet³ti attho. ѱya½ dhamma½ kusalanti sahavipassanaka½ magga½. Evar³po hi sahavipassanaka½ magga½ ±r±dhetu½ samp±detu½ p³retu½ na sakkoti. Sukkapakkho vuttavipall±sena veditabbo. Imasmi½ sutte saha vipassan±ya maggo kathito. 42. Dasame duggahiteh²ti uppaµip±µiy± gahitehi. Byañjanappatir³pakeh²ti byañjanaso patir³pakehi akkharacitrat±ya laddhakehi. Atthañca dhammañca paµib±hant²ti suggahitasuttant±na½ atthañca p±¼iñca paµib±hanti, attano duggahitasuttant±na½yeva atthañca p±¼iñca uttaritara½ katv± dassenti. Sukkapakkho vuttavipall±sena veditabbo. Imasmi½ sutte s±sanassa vuddhi ca parih±ni ca kathit±ti.
Samacittavaggo catuttho.