Ariya-aµµhaªgikamaggavaººan±
374-5. Uppatitv±ti ±k±samaggena ¹etv±. Paµipajjati ariy±s±vako nibb±na½, ariyaphalañca et±y±ti paµipad±, s± ca tassa pubbabh±go ev±ti ariyamaggo pubbabh±gapaµipad±n±mena idha vutto. ¾tatavitat±divasena pañcaªgika½. Dis±vidis±niviµµhapadesena aµµhaªgiko. Aµµhaªgato mutto añño koci aµµhaªgiko n±ma maggo natth²ti ±ha “aµµhaªgamattoyev±”ti-±din±. Na hi avayavavinimutto samud±yo n±ma koci atth²ti. Tasm± “aµµha aªg±ni ass±ti aññapadatthasam±sa½ akatv± ‘aµµha aªg±ni aµµhaªg±ni, t±ni assa sant²ti aµµhaªgiko’ti sam±sagabbhataddhitavasena padasiddhi k±tabb±”ti (d². ni. µ². 1.374, 375) ±cariyena vutta½, adhipp±yo cettha cintetabbo. Aññapadatthasam±se hi kate na sakk± aµµhaªga-aµµhaªgik±na½ bhedo aññamañña½ vipariy±ya½ katv±pi niyametu½ by±se ubhayapadatthaparabh±vena saheva saªkhy±paricchedena atth±pattito. Sam±sagabbhe pana taddhite kate sakk± eva tesa½ bhedo aññamañña½ vipariy±ya½ katv± niyametu½ sam±se uttarapadatthaparabh±vena vin±va saªkhy±paricchedena atth±pattito. Ekatthibh±valakkhaºo hi sam±soti. Dhammad±y±dasuttantaµ²k±ya½ pana ±cariyeneva eva½ vutta½ “yasm± maggaªgasamud±ye maggavoh±ro hoti, samud±yo ca samud±y²hi samann±gato, tasm± attano avayavabh³t±ni aµµha aªg±ni etassa sant²ti aµµhaªgiko”ti. Paµhamanaye cettha aªgin± aªgassa aµµhaªgikabh±vo vutto, dutiyanaye pana aªgena aªginoti ayametesa½ viseso. Id±ni aµµhaªgikamagge lakkhaºato, kiccakhaº±rammaºabhedakamato ca vinicchaya½ dassento “tatth±”ti-±dim±ha. Samm±dassanalakkhaº±ti avipar²ta½ y±th±vato catunnamariyasacc±na½ paccakkhameva dassanasabh±v±. Samm± abhiniropanalakkhaºoti nibb±n±rammaºe cittassa avipar²tamabhiniropanasabh±vo. Samm± pariggahaºalakkhaº±ti caturaªgasamann±gat± v±c± jane saªgaºh±t²ti tabbipakkhato viratisabh±v± samm±v±c± bhedakaramicch±v±cappah±nena jane, sampayuttadhamme ca pariggaºhanakiccavat² hoti, eva½ avipar²ta½ pariggahaºasabh±v±. Samm± samuµµh±panalakkhaºoti yath± c²varakamm±diko kammanto eka½ k±tabba½ samuµµh±peti, ta½ta½kiriy±nipph±dako v± cetan±saªkh±to kammanto hatthap±dacalan±dika½ kiriya½ samuµµh±peti, eva½ s±vajjakattabbakiriy±samuµµh±pakamicch±kammantappah±nena samm±kammanto niravajjasamuµµh±panakiccav± hoti, sampayutte ca samuµµh±pento eva pavattat²ti avipar²ta½ samuµµh±panasabh±vo. Samm± vod±panalakkhaºoti k±yav±c±na½, khandhasant±nassa ca sa½kilesabh³tamicch±j²vappah±nena avipar²ta½ vod±panasabh±vo. Samm± paggahalakkhaºoti sasampayuttadhammassa cittassa sa½kilesapakkhe patitumadatv± avipar²ta½ paggahaºasabh±vo. Samm± upaµµh±nalakkhaº±ti t±dibh±valakkhaºena avipar²ta½ tattha upaµµh±nasabh±vo. Samm± sam±dh±nalakkhaºoti vikkhepaviddha½sanena avipar²ta½ cittassa sam±dahanasabh±vo. Sahajekaµµhat±ya diµµhekaµµh± avijj±dayo micch±diµµhito aññe attano paccan²kakiles± n±ma. Passat²ti pak±seti kiccapaµivedhena paµivijjhati. Ten±ha “tappaµi…pe… asammohato”ti. Idañhi tass± passan±k±radassana½. Teneva hi samm±diµµhisaªkh±tena aªgena tattha paccavekkhaº± pavattati. Purim±ni dve kicc±ni sabbesameva s±dh±raº±n²ti ±ha “samm±saªkapp±dayop²”ti-±di. “Tathev±”ti imin± “attano paccan²kakilesehi saddhin”ti idamanuka¹¹hati. Pubbabh±geti upac±rakkhaºe. Upac±rabh±van±vasena anekav±ra½ pavattacittakkhaºikatt± n±nakkhaº±. Anicc±dilakkhaºavisayatt± n±n±rammaº±. Maggassa ekacittakkhaºikatt± ekakkhaº±. Nibb±n±rammaºatt± ek±rammaº±. Kiccatoti pubbabh±ge dukkh±diñ±ºehi kattabbena idha s±tisaya½ nibbattena kiccena, imasseva v± ñ±ºassa dukkh±dippak±sanakiccena. Catt±ri n±m±ni labhati cat³su saccesu k±tabbakicca nibbattito.T²ºi n±m±ni labhati k±masaªkapp±dippah±nanibbattito. Sikkh±padavibhaªge “viraticetan±, sabbe sampayuttadhamm± ca sikkh±pad±n²”ti (vibha. 704) vuccanti. Tattha pana padh±n±na½ viraticetan±na½ vasena “viratiyopi honti cetan±yop²”ti vutta½, mus±v±d±d²hi viramaºak±le v± viratiyo, subh±sit±div±c±bh±san±dik±le cetan±yo hont²ti yojetabb±. Cetan±na½ amaggaªgatt± “maggakkhaºe pana viratiyov±”ti ±ha. Ekasseva ñ±ºassa dukkh±diñ±ºat± viya, ek±yeva viratiy± mus±v±d±diviratibh±vo viya ca ek±ya eva cetan±ya samm±v±c±dikiccattayas±dhan±sambhavena samm±v±c±dibh±v±siddhito, ta½siddhiyañca aªgattayatt±siddhito ca eva½ vuttantipi daµµhabba½. Imin± cet±sa½ duvidhata½, abhedatañca dasseti. Sammappadh±nasatipaµµh±navasen±ti catusammappadh±nacatusatipaµµh±nabh±vavasena. Yadipi sam±dhi-upak±rak±na½ abhiniropan± numajjanasampiy±yanu pabr³hanasant±na½ vitakkavic±rap²tisukhopekkh±na½ vasena cat³hi jh±nehi samm±sam±dhi vibhatto, tath±pi v±y±mo viya anuppann±kusal±nupp±dan±dicatuv±y±makicca½, sati viya ca asubh±sukh±nicc±nattabh³tesu k±y±d²su subh±disaññ±pah±nacatusatikicca½ ekova sam±dhi catukkajjh±nasam±dhikicca½ na s±dheti. Tasm± pubbabh±gepi paµhamajjh±nasam±dhi paµhamajjh±nasam±dhi eva. Tath± maggakkhaºepi pubbabh±gepi dutiyajjh±nasam±dhi dutiyajjh±nasam±dhi eva. Tath± maggakkhaºepi pubbabh±gepi tatiyajjh±nasam±dhi tatiyajjh±nasam±dhi eva. Tath± maggakkhaºepi pubbabh±gepi catutthajjh±nasam±dhi catutthajjh±nasam±dhi eva. Tath± maggakkhaºep²ti ±ha “pubbabh±gepi maggakkhaºepi samm±sam±dhiyev±”ti. Tasm±ti paññ±pajjotatt± avijj±ndhak±ra½ vidhamitv± paññ±satthatt± kilesacore gh±tentoti yath±raha½ yojetabba½. Yasm± pana an±dimati sa½s±re imin± yogin± kad±cipi asamuggh±µitapubbo kilesagaºo tassa samuggh±µako ca ariyamaggo. Ayañcettha samm±diµµhi pariññ±bhisamay±divasena pavattiy± pubbaªgam± hoti bah³pak±r±, tasm±. Tadeva bah³pak±rata½ k±raºabh±vena dassetu½ “yogino bah³pak±ratt±”ti vutta½. Tass±ti samm±diµµhiy±. “Bah³pak±ro”ti vatv± ta½ bah³pak±rata½ upam±ya vibh±vento “yath± h²”ti-±dim±ha. Aya½ tambaka½s±dimayatt± k³µo. Ta½pariharaºato mah±s±rat±ya cheko. Evanti yath± heraññikassa cakkhun± disv± kah±paºavibh±gaj±nane kiriy±s±dhakatamabh±vena karaºantara½ bahuk±ra½ yadida½ hattho, eva½ yogino paññ±ya oloketv± dhammavibh±gaj±nane pubbac±r²bh±vena dhammantara½ bahuk±ra½ yadida½ vitakko vitakketv±va paññ±ya tadavabodhato. Tasm± samm±saªkappo samm±diµµhiy± bahuk±roti adhipp±yo. Dutiya-upam±ya½ evanti yath± tacchako parena parivattetv± parivattetv± dinna½ dabbasambh±ra½ v±siy± tacchetv± geh±dikaraºakamme upaneti, eva½ yog² vitakkena lakkhaº±dito vitakketv± dinnadhamme y±th±vato paricchinditv± pariññ±bhisamay±dikamme upanet²ti yojan±. Vac²bhedassa upak±rako vitakko s±vajj±navajjavac²bhede nivattanapavattanakar±ya samm±v±c±yapi upak±rakov±ti ±ha “sv±yan”ti-±di. “Yath±h±”ti-±din± dhammadinn±ya bhikkhuniy± vis±khassa n±ma gahapatino vutta½ c³¼avedallasuttapada½ (ma. ni. 1.464) s±dhakabh±vena dasseti. Bhindat²ti nicch±reti. Vac²bhedaniy±mik± v±c± k±yikakiriy±niy±makassa kammantassa upak±rik±ti tadattha½ lokato p±kaµa½ k±tu½ “yasm± pan±”ti-±di vutta½. Ubhaya½ sucaritanti k±yasucarita½, vac²sucaritañca. ¾j²vaµµhamakas²la½ n±ma catubbidhavac²sucaritatividhak±yasucaritehi saddhi½ samm±-±j²va½ aµµhama½ katv± vutta½ ±dibrahmacariyakas²la½. Yañhi sandh±ya vutta½ “pubbeva kho panassa k±yakamma½ vac²kamma½ ±j²vo suparisuddho hot²”ti. Tadubhay±nantaranti duccaritadvayappah±yakassa sucaritadvayap±rip³rihetubh³tassa samm±v±c±samm±kammantadvayassa anantara½. Suttapamatten±ti appossukka½ suttena, pamattena ca. Ida½ v²riyanti catubbidha½ sammappadh±nav²riya½. K±y±d²s³ti k±yavedan±cittadhammesu. Indriyasamat±dayo sam±dhissa upak±rak±. Tabbidhur± dhamm± anupak±rak±. Gatiyoti nipphattiyo, kicc±disabh±ve v±. Samanvesitv±ti upadh±retv±, hetumhi c±ya½ tv±paccayo.