Mah±vijitar±jayaññakath±vaººan±
336. Pubbe bh³ta½ bh³tapubba½ yath± “diµµhapubban”ti ±ha “pubbacaritan”ti, attano purimaj±tisambh³ta½ bodhisambh±rabh³ta½ puññacariyanti attho. Tath± hi tassa anug±minidhissa th±varanidhin± nidassana½ upapanna½ hoti. Saddavid³ pana vadanti “bh³tapubbanti ida½ k±lasattamiy± nep±tikapadan”ti. At²tak±leti hi tesa½ matena attho. Ass±ti anena. Mahanta½ pathav²maº¹ala½ vijitanti sambandho. Mahanta½ v± vijita½ pathav²maº¹alamassa atth²ti attho. “Antoraµµheti yassa vijite viharati, tassa raµµhe”ti-±d²su viya hi vijitasaddo rajje pavattati, imin± tassa ekar±jabh±va½ d²peti, na cakkavattir±jabh±va½ sattaratanasampannat±-avacanato. P±¼iya½ na yena kenaci santakamattena a¹¹hat±ti dassetu½ “a¹¹ho”ti vatv± “mahaddhano”ti vutta½. Ten±ha “yo koc²”ti-±di. A¹¹hat± hi n±ma vibhavasampannatt± s± ca ta½ tadup±d±ya vuccati. Tath± mahaddhanat±p²ti ta½ th±mappatta½ ukka½sagata½ dassetu½ “aparim±ºasaªkhyen±”ti ±ha. Bhuñjitabbaµµhena visesato k±m± idha bhog± n±m±ti dasseti. “Pañcak±maguºavasen±”ti imin±. Piº¹apiº¹avasen±ti bh±jan±laªk±r±divibh±ga½ ahutv± kevala½ khaº¹akhaº¹avasena. R³pa½ appetv±, anappetv± v± m±sappam±ºena kato m±sako. ¾disaddena th±lak±d²ni saªgaºh±ti. Anekakoµisaªkhyen±ti kah±paº±na½ koµisat±dippam±ºa½ sandh±ya vutta½ heµµhimantena koµisatappam±ºeneva khattiyamah±s±labh±vappattito. Tuµµh²ti sumanat±. Upakaraºasaddo cettha k±raºapariy±yo. Ki½ pana tanti ±ha “n±n±vidh±laªk±rasuvaººarajatabh±jan±dibhedan”ti. ¾disaddena vatthaseyy±vasath±d²ni saªgayhanti, suvaººarajatamaºimutt±ve¼uriyavajirapav±¼±ni satta ratan±n²ti vadanti. Yath±hu–
“Suvaººa½ rajata½ mutt±, maºive¼uriy±ni ca;
vajirañca pav±¼anti, satt±hu ratan±nime”ti.
S±liv²hi-±di sattadhañña½ s±nuloma½ pubbanna½ n±ma purekkhata½ sassaphalanti katv±. Tabbipariy±yato muggam±s±di tadavasesa½ aparanna½ n±ma. Aparannato pubbe pavattamanna½ pubbanna½, tato aparasmi½ pavattamanna½ aparanna½. Nna-k±rassa pana ººa-k±re kate pubbaººa½, aparaººañc±ti neruttik±. Pubb±parabh±vo panetesa½ ±dikappe sambhav±sambhavavasena veditabbo. Purima½ “a¹¹ho mahaddhano pah³taj±tar³parajato”ti vacana½ devasika½ paribbayad±nagahaº±divasena, parivattanadhanadhaññavasena ca vutta½, ida½ pana “pah³tadhanadhañño”ti vacana½ nidh±nagatadhanavasena, saªgahitadhaññavasena c±ti ima½ visesa½ sandh±ya aya½ nayo dassito. V²sakah±paºambaº±didevasikava¼añjanampi hi mah±s±lalakkhaºa½. Id±ni tabbipar²tavasena visesa½ dassetu½ “atha v±”ti-±din± dutiyanayo ±raddho. Imin± eva hi purimavacana½ nidh±nagatadhanavasena, saªgahitadhaññavasena ca vuttanti atthato siddha½ hoti. Tattha idanti “pah³tadhanadhañño”ti vacana½. Ass±ti mah±vijitarañño. Divase divase paribhuñjitabba½ devasika½, bh±vanapu½sakameta½. D±sakammakaraporis±d²na½ vettan±nuppad±na½ paribbayad±na½. Iºasodhan±divasena dhanadhaññ±nam±d±na½ gahaºa½. ¾disaddena iºad±n±d²na½ saªgaho. Parivattanadhanadhaññavasen±ti kayavikkayakaraºena parivattitabb±na½ dhanadhaññ±na½ vasena. Katthaci pana samuccayavirahitap±µho dissati. Tattha “paribbayad±naggahaº±divasen±”ti ida½ parivattanapadena sambandha½ katv± t±disena vidhin± ito cito ca parivattetabb±na½ dhanadhaññ±na½ vasen±ti attho veditabbo. Koµµha½ vuccati dhaññaµµhapanaµµh±na½, tadeva ag±ra½ tath±. Ten±ha “dhaññena paripuººakoµµh±g±ro”ti. Eva½ s±ragabbha½ koso, dhaññaµµhapanaµµh±na½ koµµh±g±ranti dassetv± id±ni tato aññath±pi ta½ dassetu½ “atha v±”ti-±di vutta½. Tattha yath± asino tikkhabh±vaparih±rato paricchado “koso”ti vuccati, eva½ rañño tikkhabh±vaparih±rakatt± caturaªgin² sen± “koso”ti ±ha “catubbidho koso”ti-±di. “Dv±dasapuriso hatth²”ti-±din± (p±ci. 314) vuttalakkhaºena cettha hatthi±dayo gahetabb±. Vatthakoµµh±g±raggahaºeneva sabbassapi kuppabhaº¹aµµhapanaµµh±nassa gahitatt± “koµµh±g±ra½ tividhan”ti-±di vutta½. J±tar³parajatato hi añña½ loha-ayad±ruvis±ºavatth±dikamas±radabba½ gopetabbato ga-k±rassa ka-k±ra½ katv± kuppa½ vuccati. J±tar³parajatanidh±na½ dhanakoµµh±g±ra½. Tattha tattha ratana½ viloketv± caraºa½ ratanavilokanac±rik±. K±ma½ tamattha½ r±j± j±n±ti, bhaº¹±g±rikena pana kath±petv± paris±ya nissaddabh±v±p±danatthameva eva½ pucchati. Tath± kath±pane hi asati paris± sadda½ karissati “kasm± r±j± parampar±gata½ kuladhana½ vin±set²”ti, tato ca pakatikkhobho bhavissati, sati pana tath± kath±pane “eta½k±raº± ta½ cha¹¹et²”ti nissaddabh±vam±pajjissati. Tato ca pakatikkhobho na bhavissati, tasm± tath± pucchat²ti veditabba½. Maraºavasanti maraºassa, maraºasaªkh±ta½ v± visaya½. 337. P±¼iya½ “±mantetv±”ti etassa mantituk±mo hutv±ti attha½ viññ±petu½ “ekena paº¹itena saddhi½ mantetv±”ti vutta½. Dh±tvatth±nuvattako hettha upasaggo, pakaraº±dhigato ca katthaci atthaviseso yath± “sikkham±nena bhikkhave bhikkhun± aññ±tabba½ paripucchitabba½ paripañhitabban”ti (p±ci. 434). Tath± hissa padabh±jane vutta½ “sikkham±nen±ti sikkhituk±mena. Aññ±tabbanti j±nitabban”ti-±di (p±ci. 436). ¾mantes²ti mantituk±mosi. Janapadassa anupaddavattha½, yaññassa ca cir±nappavattanattha½ br±hmaºo cintes²ti ±ha “aya½ r±j±”ti-±di. ¾harant±na½ manuss±na½ geh±n²ti sambandho, an±dare v± eta½ s±mivacana½. 338. Satt±na½ hitasukhassa vid³sanato, ahitadukkhassa ca ±vahanato kaºµakasadisat±ya cor± eva idha “kaºµak±”ti vutta½ “corakaºµakehi sakaºµako”ti. Yath± g±mav±s²na½ gh±tak± g±magh±tak± abhedavasena, upac±rena ca nissayan±massa nissitepi pavattanato, eva½ panthik±na½ duhan± b±dhan± panthaduh±. Dhammato apetassa ayuttassa karaºas²lo adhammak±r², yo v± attano vijite janapad±d²na½ tato tato anatthato t±yanena khattiyena kattabbadhammo, tassa akaraºas²loti attho. Dass³ti cor±nameta½ adhivacana½. Da½senti viddha½sent²ti hi dassavo niggah²talopena, te eva kh²lasadisatt± kh²lanti dassukh²la½. Yath± hi khette kh²la½ kasan±d²na½ sukhappavatti½, m³lasant±nena sassaparibuddhiñca vibandhati, eva½ dassavopi rajje r±j±º±ya sukhappavatti½, m³laviru¼hiy± janapadaparibuddhiñca vibandhant². P±ºac±ga½ dassetu½ “m±raºen±”ti vutta½, hi½sana½ dassetu½ “koµµanen±”ti. Vadhasaddo hi hi½sanatthopi hoti “vadhati na rodati, ±patti dukkaµass±”ti-±d²su (p±ci. 880) viya, kappar±d²hi pothanen±ti attho. Addu n±ma d±rukkhandhena kato bandhanopakaraºaviseso, tena bandhana½ tath±. ¾disaddena rajjubandhanasaªkhalikabandhanagharabandhan±d²ni saªgaºh±ti. H±-dh±tuy± j±nipadanipphatti½ dasseti “h±niy±”ti imin±, s± ca dhanah±yanamev±ti vutta½ “sata½ gaºhath±”ti-±di. Pañcasikhamatta½ µhapetv± muº¹±pana½ pañcasikhamuº¹akaraºa½. Ta½ “k±kapakkhakaraºan”tipi voharanti. S²se chakaºodak±vasecana½ gomayasiñcana½. Kudaº¹ako n±ma catuhatthato ³no rassadaº¹ako, yo “gaddulo”tipi vuccati, tena bandhana½ kudaº¹akabandhana½. ¾disaddena khuramuº¹a½ karitv± bhasmapuµavadhan±d²na½ saªgaho. Samm±saddo ñ±yatthoti ±ha “hetun±”ti-±di, pariy±yavacanameta½. Ðhaniss±m²ti uddhariss±mi, apaness±m²ti attho. Pubbe tattha kataparicayat±ya uss±ha½ karonti. “Anuppadet³”ti etassa anu anu padet³ti attha½ sandh±ya “dinne appahonte”ti-±di vutta½. Kasi-upakaraºabhaº¹a½ ph±lap±janayuganaªgal±di, imin± p±¼iya½ b²jabhattameva nidassanavasena vuttanti dasseti. Sakkhikaraºapaºº±ropananibandhana½ va¹¹hiy± saha v± vin± v± puna gahetuk±massa d±ne hoti, idha pana tadubhayampi natthi puna aggahetuk±matt±ti vutta½ “sakkhi½ akatv±”ti-±di. Ten±ha “m³lacchejjavasen±”ti. Sakkhinti tad± paccakkhakajana½. Paººe an±ropetv±ti t±l±dipaººe yath±ciººa½ likhanavasena an±ropetv±. Aññattha paºº±k±repi p±bhatasaddo, idha pana bhaº¹am³leyev±ti ±ha “bhaº¹am³lass±”ti-±di. Bhaº¹am³lañhi pak±rato udayabhaº¹±ni ±bharati sa½harati eten±ti p±bhata½. Udayadhanato pageva ±bhata½ p±bhatanti saddavid³, paºº±k±ro pana ta½ tadattha½ patthentehi ±bhar²yateti p±bhata½. Patthanatthajotako hi aya½ pa-saddo. “Yath±h±”ti-±din± p±bhatasaddassa m³labhaº¹atthata½ c³¼aseµµhij±takap±µhena (j±. 1.1.4) s±dheti. Tatr±yamaµµhakath± (j±. aµµha. 1.1.4) “appakenap²ti thokenapi parittakenapi. Medh±v²ti paññav±. P±bhaten±ti bhaº¹am³lena. Vicakkhaºoti voh±rakusalo. Samuµµh±peti att±nanti mahanta½ dhanañca yasañca upp±detv± tattha att±na½ saºµh±peti patiµµh±peti. Yath± ki½? Aºu½ aggi½va sandhama½, yath± paº¹itapuriso paritta½ aggi½ anukkamena gomayacuºº±d²ni pakkhipitv± mukhav±tena dhamanto samuµµh±peti va¹¹heti mahanta½ aggikkhandha½ karoti, evameva paº¹ito thokampi p±bhata½ labhitv± n±n±-up±yehi payojetv± dhanañca yasañca va¹¹heti, va¹¹hetv± ca pana tattha att±na½ patiµµh±peti, t±ya eva v± pana dhanayasamahantat±ya att±na½ samuµµh±peti, abhiññ±ta½ p±kaµa½ karot²ti attho”ti. Divase divase d±tabba½ devasika½. M±se m±se d±tabba½ m±sika½. ¾disaddena anuposathik±d²ni saªgaºh±ti. Tassa tassa purisassa. Kusal±nur³pena, kamm±nur³pena s³rabh±v±nur³pen±ti dvandato para½ suyyam±no anur³pasaddo pacceka½ yojetabbo. Chekabh±v±nur³pat± cettha kusal±nur³pa½. Katthaci kulasaddo dissati, so ca j±ºusoºi-±dikul±namiva kul±nur³pampi d±tabbato yujjateva. Sen±pacc±di µh±nantara½, imin± bhattavetana½ niddiµµhamattanti dasseti. Sakakammapasutatt±, anupaddavatt± ca dhanadhaññ±na½ r±siko r±sik±rabh³to. Khemena µhit±ti anupaddavena pavatt±. Ten±ha “abhay±”ti, kutocipi bhayarahit±ti attho. Mod± modam±n±ti mod±ya modam±n±, somanasseneva modam±n±, na sa½sandanamatten±ti vutta½ hoti. “Bhagavat± saddhi½ sammod²”ti-±d²su (d². ni. 1.381) hi mudasaddo sa½sandanepi pavattati, aññe mod± hutv± aparepi modam±n± viharant²ti v± attho. Ten±ha “aññamañña½ pamuditacitt±ti, asaññogepi vatticch±yeva vuddh²ti dvidh± p±µho vutto. Iddhaph²tabh±vanti samiddhavepullabh±va½.