Soºadaº¹aguºakath±vaººan±

303. Ekassa rañño ±º±pavattiµµh±n±ni rajj±ni n±ma, visiµµh±ni rajj±ni virajj±ni, t±neva verajj±ni, n±n±vidh±ni verajj±ni tath±, tesu j±t±ti-±din± tidh± taddhitanibbacana½. Vicitr± hi taddhitavutt²ti. Yaññ±nubhavanatthanti yassa kassaci yaññassa anubhavanattha½. Teti n±n±verajjak± br±hmaº±. Tass±ti soºadaº¹abr±hmaºassa. Uttamabr±hmaºoti abhijanasampattiy±, vittasampattiy±, vijj±sampattiy± ca uggatataro, u¼±ro v± br±hmaºo. ¾vaµµan²m±y± vutt±va. L±bhamaccherena nipp²¼itat±ya asannip±to bhavissati.
Aªgeti gameti attano phala½ ñ±peti, saya½ v± aªg²yati gam²yati ñ±yat²ti aªga½, hetu. Ten±ha “k±raºen±”ti. Lokadhammat±nussaraºena apar±nipi k±raº±ni ±ha½s³ti dassento “evan”ti-±dim±ha.
Dv²hi pakkheh²ti m±tupakkhena, pitupakkhena c±ti dv²hi ñ±tipakkhehi. “Ubhato suj±to”ti hi etthakeyeva vutte yehi kehici dv²hi bh±gehi suj±tatta½ vij±neyya, suj±tasaddo ca “suj±to c±rudassano”ti-±d²su (ma. ni. 2.399) ±rohasampattipariy±yopi hot²ti j±tivaseneva suj±tatta½ vibh±vetu½ “m±tito ca pitito c±”ti vutta½. Ten±ha “bhoto m±t± br±hmaº²”ti-±di. Evanti vuttappak±rena, m±tupakkhato ca pitupakkhato ca pacceka½ tividhena ñ±tiparivaµµen±ti vutta½ hoti. “Sa½suddhagahaºiko”ti imin±pi “m±tito ca pitito c±”ti vuttamevattha½ samatthet²ti ±ha “sa½suddh± te m±tugahaº²”ti, sa½suddh±va anaññapurisas±dh±raº±ti attho. Anorasaputtavasen±pi hi loke m±t±pitusamaññ± dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchit±ti dassetu½ “sa½suddhagahaºiko”ti vutta½. Gabbha½ gaºh±ti dh±ret²ti gahaº², tatiy±vaµµasaªkh±to gabbh±sayasaññito m±tukucchipadeso samavep±kiniy±ti samavip±caniy±. Etth±ti mah±sudassanasutte. Yath±bhuttam±h±ra½ vip±canavasena gaºh±ti na cha¹¹et²ti gahaº², kammajatejodh±tu, y± “udaragg²”ti loke paññ±yati.
Pitupit±ti pituno pit±. Pit±mahoti ±maha-paccayena taddhitasiddhi. “Catuyugan”ti-±d²su viya ta½ tadatthe yujjitabbato k±laviseso yuga½ n±ma. Eta½ yugasaddena ±yuppam±ºavacana½ abhil±pamatta½ lokavoh±ravacanamattameva, adhippetatthato pana pit±mahoyeva pit±mahayugasaddena vutto tasseva padh±nabh±vena adhippetatt±ti adhipp±yo. Tato uddhanti pit±mahato upari. Ten±ha “pubbapuris±”ti, tadavases± pubbak± cha puris±ti attho. Purisaggahaºañcettha ukkaµµhaniddesena katanti daµµhabba½. Evañhi “m±tito”ti p±¼ivacana½ samatthita½ hoti.
Tatr±yamaµµhakath±muttakanayo– m±t± ca pit± ca pitaro, pit³na½ pitaro pit±mah±, tesa½ yugo dvando pit±mahayugo, tasm±, y±va sattam± pit±mahayug± pit±mahadvand±ti attho veditabbo, evañca pit±mahaggahaºeneva m±t±mahopi gahito. Yugasaddo cettha ekaseso “yugo ca yugo ca yugo”ti, ato tattha tattha ñ±tiparivaµµe pit±mahadvanda½ gahita½ hot²ti.
“Y±va sattam± pit±mahayug±”ti ida½ k±k±pekkhanamiva ubhayattha sambandhagatanti ±ha “evan”ti-±di. Y±va sattamo puriso, t±va akkhitto anupakuµµho j±tiv±den±ti sambandho. Akkhittoti appattakhepo. Anavakkhittoti saddhath±lip±k±d²su na cha¹¹ito. Na upakuµµhoti na upakkosito. “J±tiv±den±”ti ida½ hetumhi karaºavacananti dassetu½ “kena k±raºen±”ti-±di vutta½. Itip²ti imin±pi k±raºena. Ettha ca “ubhato…pe… yug±”ti etena br±hmaºassa yonidos±bh±vo dassito sa½suddhagahaºikabh±vakittanato, “akkhitto”ti etena kiriy±par±dh±bh±vo. Kiriy±par±dhena hi satt± khepa½ p±puºanti. “Anupakuµµho”ti etena ayuttasa½sagg±bh±vo. Ayuttasa½saggañhi paµicca satt± akkosa½ labhant²ti.
Issaroti ±dhipateyyasa½vattaniyakammabalena ²sanas²lo, s± panassa issarat± vibhavasampattipaccay± p±kaµ± j±t±, tasm± a¹¹habh±vapariy±yena dassento “a¹¹hoti issaro”ti ±ha. Mahanta½ dhanamassa bh³migata½, veh±sagatañc±ti mahaddhano. Tass±ti tassa tassa guºassa, ayameva ca p±µho adhun± dissati. Aguºa½yeva dassem±ti anvayato tassa guºa½ vatv± byatirekato bhagavato anupasaªkamanak±raºa½ aguºameva dassema.
Adhikar³poti visiµµhar³po uttamasar²ro. Dassana½ arahat²ti dassan²yoti ±ha “dassanayoggo”ti. Pas±da½ ±vahat²ti p±s±diko. Ten±ha “pas±dajananato”ti. Pokkharasaddo idha sundaratthe, sar²ratthe ca niru¼ho. Vaººass±ti vaººadh±tuy±. Pak±saniyena parisuddhanimittena vaººasaddassa vaººadh±tuya½ pavattanato tannimittameva vaººat±, s± ca vaººanissit±ti abhedavasena vutta½ “uttamena parisuddhena vaººen±”ti. Sar²ra½ pana sannivesavisiµµha½ karacaraºag²v±s²s±disamud±ya½, tañca avayavabh³tena saºµh±nanimittena gayhati, tasm± tannimittameva pokkharat±ti vutta½ “sar²rasaºµh±nasampattiy±”ti, uttam±ya sar²rasaºµh±nasampattiy±tipi yojetabba½. Atthavas± hi liªgavibhattivipariº±mo. Sabbesu vaººesu suvaººavaººova uttamoti ±ha “parisuddhavaººesupi seµµhena suvaººavaººena samann±gato”ti. Tath± hi buddh±, cakkavattino ca suvaººavaºº±va honti. Yasm± pana vacchasasaddo sar²r±bhe pavattati, tasm± brahmavacchas²ti uttamasar²r±bho, suvaºº±bho icceva attho. Imameva hi attha½ sandh±ya “mah±brahmuno sar²rasadiseneva sar²rena samann±gato”ti vutta½, na brahmujugattata½. Ok±soti sabbaªgapaccaªgaµµh±na½. ¾rohapariº±hasampattiy±, avayavap±rip³riy± ca dassanassa ok±so na khuddakoti attho. Ten±ha “sabb±nev±”ti-±di.
S²lanti yamaniyamalakkhaºa½ s²la½, ta½ panassa rattaññut±ya vuddha½ vaddhitanti visesato “vuddhas²l²”ti vutta½. Vuddhas²len±ti sabbad± samm±yogato vuddhena dhuvas²lena. Evañca katv± padattayampeta½ adhippetatthato visiµµha½ hoti, saddatthamatta½ pana sandh±ya “ida½ vuddhas²l²padasseva vevacanan”ti vutta½. Pañcas²lato para½ tattha s²lassa abh±vato, tesamaj±nanato ca “pañcas²lamattamev±”ti ±ha.
V±c±ya parimaº¹alapadabyañjanat± eva sundarabh±voti vutta½ “sundar± parimaº¹alapadabyañjan±”ti. Ýh±nakaraºasampattiy±, sikkh±sampattiy± ca kassacipi an³nat±ya parimaº¹alapad±ni byañjan±ni akkhar±ni etiss±ti parimaº¹alapadabyañjan±. Akkharameva hi ta½tadatthav±cakabh±vena paricchinna½ pada½. Atha v± padameva atthassa byañjakatt± byañjana½, sithiladhanit±di-akkharap±rip³riy± ca padabyañjanassa parimaº¹alat±, parimaº¹ala½ padabyañjanametiss±ti tath±. Apica pajjati attho eten±ti pada½, n±m±di, yath±dhippetamattha½ byañjet²ti byañjana½, v±kya½, tesa½ paripuººat±ya parimaº¹alapadabyañjan±. Atthaviññ±pane s±dhanat±ya v±c±va karaºa½ v±kkaraºanti tuly±dhikaraºata½ dassetu½ “ud±haraºaghoso”ti vutta½, vac²bhedasaddoti attho. Tassa br±hmaºassa, tena v± bh±sitabbassa atthassa guºaparipuººabh±vena p³re guºehi paripuººabh±ve bhav±ti por². Puna pureti r±jadh±n²mah±nagare. Bhavatt±ti sa½va¹¹hatt±. Sukhum±lattanen±ti sukhum±labh±vena, imin± tass± v±c±ya mudusaºhattam±ha. Apalibuddh±y±ti pittasemh±d²hi apariyonaddh±ya, hetugabbhapadameta½. Tato eva hi yath±vuttados±bh±voti. Þa½setv± viya ekadesakathana½ sandiµµha½, saºika½ cir±yitv± kathana½ vilambita½, “sanniddhavilambit±d²”tipi p±µho. Saddena ajanaka½ vacina½, mammakasaªkh±ta½ v± ekakkharameva dvattikkhattumucc±raºa½ sanniddha½. ¾disaddena dukkhalit±nuka¹¹hit±d²ni saªgaºh±ti. E¼±ga¼en±ti e¼±paggharaºena. “E¼± ga¼ant²”ti vuttasseva dvidh± attha½ dassetu½ “l±l± v± paggharant²”ti-±di vutta½. “Passe’¼am³ga½ uraga½ dujivhan”ti-±d²su (j±. 1.7.49) viya hi e¼±saddo l±l±ya, khe¼e ca pavattati. Khe¼aphusit±n²ti khe¼abind³ni.
Tatr±yamaµµhakath±muttakanayo– elanti doso vuccati “y± s± v±c± nel± kaººasukh±”ti-±d²su (d². ni. 1.8, 194) viya. Duppaññ± ca sadosameva katha½ kathent± ela½ pagghar±penti, tasm± tesa½ v±c± elaga¼± n±ma hoti, tabbipar²t±y±ti attho. “¾dimajjhapariyos±na½ p±kaµa½ katv±”ti imin± tass± v±c±ya atthap±rip³ri½ vadati. Viññ±panasaddena etassa sambandho.
Jar±jiººat±ya jiººoti khaº¹iccap±licc±dibh±vam±p±dito. Vuddhimariy±dappattoti vuddhiy± pariccheda½ pariyanta½ patto. J±timahallakat±y±ti upapattiy± mahallakabh±vena. Ten±ha “cirak±lappasuto”ti. Addhasaddo addh±napariy±yo d²ghak±lav±cako. Kittako pana soti ±ha “dve tayo r±japarivaµµe”ti, dvinna½ tiººa½ r±j³na½ rajjapas±sanapaµip±µiyoti attho. “Addhagato”ti vatv±pi kata½ vayogahaºa½ os±navay±pekkhanti vutta½ “pacchimavaya½ sampatto”ti. Pacchimo tatiyabh±goti vassasatassa tidh± katesu bh±gesu tatiyo os±nabh±go. Pacceka½ tetti½savassato ca adhikam±sapakkh±dipi vibhaj²yati, tasm± sattasaµµhime vasse yath±raha½ labbham±nam±sapakkhadivasato paµµh±ya pacchimavayo veditabbo. ¾cariyas±riputtattherenapi hi imamevattha½ sandh±ya “sattasaµµhivassato paµµh±ya pacchimavayo koµµh±so”ti (s±rattha. µ². 1.verañjakaº¹avaººan±) vutta½. Itarath± hi “pacchimavayo n±ma vassasatassa pacchimo tatiyabh±go”ti aµµhakath±vacanena virodho bhaveyy±ti.
Eva½ kevalaj±tivasena paµhamavikappa½ vatv± guºamissakavasenapi dutiyavikappa½ vadantena “apic±”ti-±di ±raddha½. Tattha n±ya½ jiººat± vayomattena, atha kho kulaparivaµµena pur±ºat±ti ±ha “jiººoti por±ºo”ti-±di. Cirak±lappavattakulanvayoti cirak±la½ pavattakulaparivaµµo, ten±ssa kulavasena uditoditabh±vam±ha. “Vayo-anuppatto”ti imin± j±tivuddhiy± vakkham±natt±, guºavuddhiy± ca tato s±tisayatt± “vuddhoti s²l±c±r±diguºavuddhiy± yutto”ti vutta½. Vakkham±na½ pati p±risesaggahaºañheta½. Tath± j±timahallakat±yapi teneva padena vakkham±natt±, vibhavamahattat±ya ca anavasesitatt± “mahallakoti vibhavamahantat±ya samann±gato”ti ±ha. Maggapaµipannoti br±hmaº±na½ yuttapaµipattiv²thi½ avokkamma caraºavasena upagatoti attha½ dasseti “br±hmaº±nan”ti-±din±. J±tivuddhabh±vamanuppatto, tampi antimavaya½ pacchimavayameva anuppattoti s±dhipp±yayojan±. Imin± hi pacchimavayavasena j±tivuddhabh±va½ dasset²ti.