Vijj±caraºakath±vaººan±
278. Imasmi½ pana siloke ±hariyam±ne brahmagaruk± saddheyyata½ ±pajjissanti, ambaµµho ca “vijj±caraºasampanno”ti pada½ sutv± vijj±caraºa½ pucchissati, evamaya½ vijj±caraºaparid²pan² desan± mah±janassa s±tthik± bhavissat²ti passitv± lokan±tho ima½ siloka½ sanaªkum±rabh±sita½ ±har²ti imamatthampi vibh±vento “im±ya pana g±th±y±”ti-±dim±ha. Itarath± hi bhagav±pi asabbaññ³ par±vassayo bhaveyya, na ca yujjati bhagavato par±vassayat± samm±sambuddhabh±vato. Ten±ha “ahampi hi, ambaµµha, eva½ vad±m²”ti-±di. Br±hmaºasamaye siddhanti br±hmaºaladdhiy± p±kaµa½. Vakkham±nanayena j±tiv±d±dipaµisa½yutta½. “Sa½sanditv±ti ghaµetv±, aviruddha½ katv±ti attho”ti (d². ni. µ². 1.277) ±cariyenavutta½. Id±ni pana potthakesu “paµikkhipitv±”ti p±µho dissati, so ayuttova. Kasm±ti ce? Na hi p±¼iya½ br±hmaºasamayasiddha½ vijj±caraºa½ paµikkhipati, tadeva ambaµµhena cintita½ vijj±caraºa½ ghaµetv± aviruddha½ katv± anuttara½ vijj±caraºa½ deset²ti. V±doti laddhi, vac²bhedo v±. Ten±ha “br±hmaºa…pe…±divacanan”ti. Laddhipi hi vattabbatt± vacanameva. Idanti ajjhenajjh±panayajanay±jan±dikamma½, na vessassa, na khattiyassa, na tadaññesanti attha½ ±disaddena saªgaºh±ti. Sabbatth±ti gottav±dam±nav±desu. Tatth±pi hi gottav±doti gotta½ ±rabbha v±do, kassapassevida½ vaµµati, na kosiyass±ti-±divacananti attho. M±nav±doti m±na½ ±rabbha attukka½sanaparavambhanavasena v±do, br±hmaºassevida½ vaµµati, na suddass±ti-±divacananti attho. J±tiv±de vinibaddh±ti j±tisannissitav±de paµibaddh±. Sabbatth±ti gottav±davinibaddh±d²su. Gottav±davinibaddh±ti hi gottav±de vinibaddh±. M±nav±davinibaddh±ti m±nav±de vinibaddh±, ye hi br±hmaºasseva ajjhenajjh±panayajanay±jan±dayoti eva½ attukka½sanaparavambhanavasena pavatt±, te m±nav±davinibaddh± ca honti. ¾v±haviv±havinibaddh±ti ±v±haviv±hesu vinibaddh±. Ye hi vinibaddhattayavasena “arahasi v± ma½ tva½, na v± ma½ tva½ arahas²”ti eva½ pavattanak±, te ±v±haviv±havinibaddh± ca hont²ti imamatthasesa½ sandh±ya “esa nayo”ti vutta½. ¾v±haviv±havinibaddhabh±vavibh±vanatthañhi “arahasi v± ma½ tva½, na v± ma½ tva½ arahas²”ti p±¼iya½ vutta½, tadeta½ j±tiv±d±d²hi t²hi padehi yojetabba½. ¾vutti-±dinayena hi j±tiv±d±dayo dvikkhattumatthad²pak±. Tath± hi ±cariyena vutta½ “ye pana ±v±haviv±havinibaddh±, te eva sambandhattayavasena ‘arahasi v± ma½ tva½, na v± ma½ tva½ arahas²’ti eva½ pavattanak±”ti (d². ni. µ². 1.278). Nanu pubbe vijj±caraºa½ puµµha½, kasm± ta½ puna pucchat²ti codana½ sodhento “tato ambaµµho”ti-±dim±ha. Tattha yatth±ti yassa½ vijj±caraºasampattiya½. Br±hmaºasamayasiddha½ sandh±ya vutta½. Laggiss±m±ti olagg± antogadh± bhaviss±ma. Tatoti t±ya vijj±caraºasampad±ya. Avakkhip²ti avac±si. Paramatthato avijj±caraº±niyeva “vijj±caraº±n²”ti gahetv± µhito hi paramatthato vijj±caraºesu vibhajiyam±nesu so tato d³rato apan²to n±ma hoti. Yatth±ti yassa½ pana vijj±caraºasampattiya½. Anuttaravijj±caraºa½ sandh±ya vutta½. J±nanakiriy±yoge kammampi yujjanakiriy±yoge katt±yeva upapanno. Padh±nakiriy±pekkh± hi k±rak±ti vutta½ “aya½ no vijj±caraºasampad± ñ±tu½ vaµµat²”ti. Evam²disesu. Samud±gamatoti ±disamuµµh±nato. 279. K±ma½ caraºapariy±pannatt± caraºavasena niyy±tetu½ vaµµati, ambaµµhassa pana asamapathagamana½ niv±rento s²lavaseneva niyy±tet²ti imamattha½ vibh±vetu½ “caraºapariy±pannamp²”ti vutta½. Brahmaj±le (d². ni. 1.7, 11, 21) vuttanayena khuddak±dibheda½ tividha½ s²la½. S²lavasenev±ti s²lapariy±yavaseneva. Kiñci kiñci s²lanti br±hmaº±na½ j±tisiddha½ ahi½san±diyamaniyamalakkhaºa½ appamattaka½ s²la½. Tasm±ti tath± vijjam±natt±, attani vijjam±na½ s²lamattampi niss±ya laggeyy±ti adhipp±yo. “Tattha tattheva laggeyy±ti tasmi½ tasmi½yeva br±hmaºasamayasiddhe s²lamatte ‘caraºan’ti laggeyy±”ti (d². ni. µ². 1.279) ±cariyena vutta½, tadeta½ aµµhakath±yameva s±k±ravacanassa vuttatt± vic±retabba½, adhipp±yamattadassana½ v± eta½. Aya½ panettha attho– tattha tattheva laggeyy±ti tasmi½ tasmi½yeva attani vijjam±nas²lamattapaµisa½yuttaµµh±ne “mayampi caraºasampann±”ti laggeyya, tasm± s²lavaseneva niyy±tet²ti sambandho. Tath±pasaªg±bh±vato pana upari caraºavaseneva niyy±tet²ti dassento “ya½ pan±”ti-±dim±ha. R³p±vacaracatutthajjh±naniddeseneva ar³p±vacarajjh±n±nampi niddiµµhabh±v±pattito “aµµhapi sam±pattiyo ‘caraºan’ti niyy±tit±”ti vutta½. T±nipi hi aªgasamat±ya catutthajjh±n±nev±ti. Niyy±tit±ti ca asesato n²haritv± gahit±, nidassit±ti attho. Vipassan±ñ±ºato pan±ti “so eva½ sam±hite citte parisuddhe pariyod±te anaªgaºe vigat³pakkilese mudubh³te kamman²ye µhite ±neñjappatte ñ±ºadassan±ya citta½ abhin²harati abhininn±met²”ti-±din± nayena vipassan±ñ±ºato paµµh±ya.