D±siputtav±davaººan±
267. Nimm±det²ti a-k±rassa ±-k±ra½ katv± niddeso umm±de madasaddena nipphannatt±ti dasseti “nimmadet²”ti imin±. Nimm±neti vigatam±ne. Yadi pan±ha½ gotta½ puccheyya½ s±dhu vat±ti attho. P±kaµa½ k±tukamyat±ya tikkhattu½ mah±saddena avoca. Kasm± avoc±ti pana asuddhabh±va½ j±nantass±pi tath±vacane k±raºapucch±. Gottabh³ta½ n±mameva adhippeta½, na visu½ gottanti ±ha “m±t±pettikanti m±t±pit³na½ santakan”ti. Gottañhi pitito laddhabba½ pettikameva, na m±t±pettika½. Na hi br±hmaº±na½ sagott±ya eva ±v±haviv±ho icchito, gottan±ma½ pana j±tisiddha½, na kittima½, na guºan±ma½ v±, j±ti ca ubhayasambandhin²ti m±t±pettikameva, na pettikamatta½. N±magottanti gottabh³ta½ n±ma½, na kittima½, na guºan±ma½ v± visesanaparanip±tavasena vuttatt± yath± “agy±hito”ti. N±mañca tadeva paveº²vasena pavattatt± gottañc±ti hi n±magotta½. Tattha y± “kaºh±yano”ti n±mapaººatti niru¼h±, ta½ sandh±y±ha “paººattivasena n±man”ti. Ta½ paneta½ n±ma½ kaºha-isito paµµh±ya tasmi½ kulaparampar±vasena ±gata½, na etasmi½yeva niru¼hanti vutta½ “paveº²vasena gottan”ti. Gottapadassa vacanattho heµµh± vuttoyeva. “Anussarato”ti ettha na kevala½ anussaraºamatta½ adhippeta½, atha kho kulasuddhiv²ma½sanavasenev±ti ±ha “kulakoµi½ sodhentass±”ti, kulagga½ visodhentass±ti attho. “Ayyaputt±”ti ettha ayyasaddo ayyiraketi vutta½ “s±mino putt±”ti. Cat³su d±s²su dis± okk±karañño antoj±tad±s². Ten±ha “gharad±siy± putto”ti. Ettha ca yasm± ambaµµho j±ti½ niss±ya m±nathaddho, na ca tassa y±th±vato j±tiy± avibh±vit±ya m±naniggaho kar²yati, akate ca m±naniggahe m±navasena ratanattaya½ aparajjhissati, kate pana m±naniggahe aparabh±ge ratanattaye pas²dissati, na cedis² v±c± pharusav±c± n±ma hoti cittassa saºhabh±vato. Majjhimapaºº±sake abhayasuttañca (ma. ni. 2.83) ettha nidassana½ Keci ca jan± kakkha¼±ya v±c±ya vutt± aggin± viya loh±dayo mudubh±va½ gacchanti, tasm± bhagav± ambaµµha½ nibbisevana½ kattuk±mo “ayyaputt± saky± bhavanti, d±siputto tvamasi saky±nan”ti avoca. “Idhekacco p±pabhikkhu tath±gatappavedita½ dhammavinaya½ pariy±puºitv± attano dahat²”ti-±d²su (p±r±. 195) viya dahasaddo dh±raºattho, dh±raºañcettha pubbapurisavasena saññ±pananti ±ha “okk±ko no pubbapuriso”ti-±di. Dahasaddañhi bhasm²karaºe, dh±raºe ca icchanti saddavid³. Pabh± niccharat²ti pabhassara½ hutv± nikkhamati tath±r³pena puññakammena dant±na½ pabhassarabh±vato. Teti jeµµhakum±re. Paµhamakappik±nanti paµhamakappassa ±dik±le nibbatt±na½. Kirasaddena cettha anussavatthena, yo vuccam±n±ya r±japarampar±ya kesañci matibhedo, ta½ ulliªgeti. Anussavavacaneneva hi ananussuto uttaravih±rav±si-±d²na½ matibhedo nir±kar²yat²ti. Mah±sammatass±ti aggaññasutte vakkham±nanayena “aya½ no r±j±”ti mah±janena sammannitv± µhapitatt± “mah±sammato”ti eva½ sammatassa. Ya½ sandh±ya vadanti–
“¾diccakulasambh³to, suvisuddhaguº±karo;
mah±nubh±vo r±j±si, mah±sammatan±mako.
Yo cakkhubh³to lokassa, guºara½sisamujjalo;
tamonudo virocittha, dutiyo viya bh±ºum±.
Ýhapit± yena mariy±d±, loke lokahitesin±;
vavatthit± sakkuºanti, na vilaªghayitu jan±.
Yasassina½ tejassina½, lokas²m±nurakkhaka½;
±dibh³ta½ mah±v²ra½, kathayanti ‘man³’ti yan”ti. (D². ni. µ². 1.267).
Tassa ca puttapaputtaparampara½ sandh±ya eva½ vadanti–
“Tassa putto mah±tejo, rojo n±ma mah²pati;
tassa putto vararojo, pavaro r±jamaº¹ale.
Tass±si kaly±ºaguºo, kaly±ºo n±ma atrajo;
r±j± tass±si tanayo, varakaly±ºan±mako.
Tassa putto mah±v²ro, mandh±t± k±mabhogina½;
aggabh³to mahindena, a¹¹harajjena p³jito.
Tassa s³nu mah±tejo, varamandh±tun±mako;
‘uposatho’ti n±mena, tassa putto mah±yaso.
Varo n±ma mah±tejo, tassa putto mah±varo;
tass±si upavaroti, putto r±j± mah±balo.
Tassa putto maghadevo, devatulyo mah²pati;
catur±s²ti sahass±ni, tassa puttaparampar±.
Tesa½ pacchimako r±j±, ‘okk±ko’iti vissuto;
mah±yaso mah±tejo, akhuddo r±jamaº¹ale”ti. (D². ni. µ². 1.267).
Ida½ aµµhakath±nuparodhavacana½. Ya½ pana d²pava½se vutta½–
“Paµham±bhisitto r±j±, bh³mip±lo jutindharo;
mah±sammato n±mena, rajja½ k±resi khattiyo.
Tassa putto rojo n±ma, vararojo ca khattiyo;
kaly±ºo varakaly±ºo, uposatho mahissaro.
Mandh±t± sattamo tesa½, catud²pamhi issaro;
varo upavaro r±j±, cetiyo ca mahissaro”ti-±di.
Yañca mah±va½s±d²su vutta½–
“Mah±sammatar±jassa, va½sajo hi mah±muni;
kapp±dismi½ r±j±si, mah±sammatan±mako.
Rojo ca vararojo ca, tath± kaly±ºak± duve;
uposatho ca mandh±t±, varako pavar± duve”ti-±di.
Sabbameta½ yebhuyyato aµµhakath±virodhavacana½. Aµµhakath±yañhi mandh±tur±j± chaµµho vutto, maghadevar±j± ek±dasamo, tassa ca puttaparampar±ya catur±s²tisahassar±j³na½ pacchimako okk±kar±j±, tesu pana mandh±tur±j± sattamo vutto, maghadevar±j± anekesa½ r±jasahass±na½ pacchimako, tassa ca puttaparampar±ya anekar±jasahass±na½ pacchimako okk±kar±j±ti evam±din± anekadh± virodhavacana½ aµµhakath±ya½ nir±karoti. Nanu avocumha “kirasaddena cettha anussavatthena, yo vuccam±n±ya r±japarampar±ya kesañci matibhedo, ta½ ulliªget²”ti. Tesa½ pacchatoti maghadevaparampar±bh³t±na½ ka¼±rajanakapariyos±n±na½ catur±s²tikhattiyasahass±na½ aparabh±geti yath±nussuta½ ±cariyena vutta½. D²pava½s±d²su pana “ka¼±rajanakarañño puttaparampar±ya anekakhattiyasahass±na½ pacchimako r±j± suj±to n±ma, tassa putto okk±ko r±j±”ti vutta½. Maghadevaparampar±ya anekasahassar±j³na½ aparabh±ge paµhamo okk±ko n±ma r±j± ahosi, tassa parampar±bh³t±na½ pana anekasahassar±j³na½ aparabh±ge dutiyo okk±ko n±ma r±j± ahosi, tassapi parampar±ya anekasahassar±j³na½ aparabh±ge tatiyo okk±ko n±ma r±j± ahosi. Ta½ sandh±y±ha “tayo okk±kava½s± ahesun”ti-±di. J±tiy± pañcamadivase n±makamm±dimaªgala½ lok±ciººanti vutta½ “pañcamadivase alaªkaritv±”ti. Sahas± vara½ ad±sinti puttadassanena balavasomanassappatto turita½ av²ma½sitv± tuµµhid±yavasena vara½ ad±si½ “ya½ icchasi, ta½ gaºh±h²”ti. S±ti jantukum±ram±t±. Rajja½ pariº±metu½ icchat²ti mama varad±na½ antara½ katv± ima½ rajja½ pariº±metu½ icchati. Rajja½ k±ressant²ti r±jabh±va½ mah±janena mah±jana½ v± k±r±pessanti. Nappasaheyy±ti niv±satth±ya pariyatto na bhaveyya. Ka¼±ravaººat±ya kapilabr±hmaºo n±ma ahosi. Nikkhamm±ti ghar±v±sato k±mehi ca nikkhamitv±. S±ko n±ma sabbas±ramayo rukkhaviseso, yena p±s±d±di kar²yate, ta½samud±yabh³te vanasaº¹eti attho. Bh³miy± pavatta½ bhumma½, ta½ guºadosa½ j±leti joteti, ta½ v± jalati jotati p±kaµa½ bhavati et±y±ti bhummaj±l±. Heµµh± c±ti ettha ca-saddena “as²tihatthe”ti idamanuka¹¹hati. Etasmi½ padeseti s±kavanasaº¹am±ha. Khandhapantivasena dakkhiº±vaµµ±. S±kh±pantivasena p±c²n±bhimukh±. Teh²ti migas³karehi, maº¹³kam³sikehi ca. Teti s²habyaggh±dayo sappabi¼±r± ca. Etth±ti eva½ m±piyam±ne nagare. Tumh±ka½ purisesu pariy±panna½ ekekampi purisa½ paccatthikabh³ta½ añña½ purisasatampi purisasahassampi abhibhavitu½ na sakkhissat²ti yojan±. Cakkavattibalen±ti cakkavattibalabh±vena. Atiseyyoti ativiya uttamo bhaveyya. Kapilassa isino vasanaµµh±natt± kapilavatthu. Nesa½ santike bhaveyy±ti sambandho. Asadisasa½yogeti j±tiy± asadis±na½ ghar±v±sapayoge hetubh³te. Avases±hi attano attano kaºiµµh±hi. Va¹¹ham±n±nanti an±dare s±mivacana½, anantar±yik±ya puttadh²tuva¹¹han±ya va¹¹ham±nesu eva udap±d²ti attho. Lohitakat±ya kovi¼±rapupphasadis±ni. Kuµµharogo n±ma s±samas³r²rog± viya yebhuyyena saªkamanasabh±voti vutta½ “aya½ rogo saªkamat²”ti. Upari padarena paµicch±detv± pa½su½ r±sikaraºena datv±. N±µakitthiyo n±ma naccantiyo. R±jabhariy±yo orodh± n±ma. Tass±ti susirassa. Migasakuº±d²nanti ettha ±disaddena vanacarakapet±dike saªgaºh±ti. Tasmi½ r±maraññe nisinneti sambandho. Padareti d±ruphalake. Khattiyam±y±rocanena attano khattiyabh±va½ j±n±petv±. M±tikanti m±tito ±gata½. P±bhatanti m³labhaº¹a½, paºº±k±ro v±. Raññoti r±mar±jassa jeµµhaputtabh³tassa b±r±ºasirañño. Tatth±ti b±r±ºasiya½. Idhev±ti himavantapasseyeva. Nagaranti r±jadh±n²bh³ta½ mah±nagara½. Kolarukkho n±ma kuµµhabhesajjupago eko rukkhaviseso. Byagghapatheti byagghamagge. M±tul±ti m±tu bh±taro. Kesaggahaºanti kesaveºibandhana½. Dussaggahaºanti vatthassa nivasan±k±ro. Nh±natitthanti yath±vutt±ya pokkharaºiy± udakanh±natittha½. Id±nipi tesa½ j±tisambhed±bh±va½ dassento “eva½ tesan”ti-±dim±ha. ¾v±ho d±rik±haraºa½. Viv±ho d±rik±d±na½. Tatth±ti tesu sakyakoliyesu. Dh±tusadd±namanekatthatt± samusaddo niv±satthoti vutta½ “vasant²”ti. Aggeti upayogatthe bhummavacana½, ±dyatthe ca aggasaddo, kiriy±visesoti ca dasseti “ta½ aggan”ti-±din±. Yadettha bhagavat± vutta½ “atha kho ambaµµha r±j± okk±ko ud±na½ ud±nesi ‘saky± vata bho kum±r±, paramasaky± vata bho kum±r±’ti, tadagge kho pana ambaµµha saky± paññ±yant²”ti, tadeta½ saddato, atthato ca s±bh±vikanibbacananidassana½ “sak±hi bhagin²hipi saddhi½ sa½v±savasena j±tisambhedamakatv± kulava½sa½ anurakkhitu½ sakkuºanti samatthent²ti saky±”ti teyeva saddaracan±visesena s±kiy±. Ya½ paneta½ sakkatanighaºµusatthesu vutta½–
“S±karukkhapaµicchanna½, v±sa½ yasm± pur±ka½su;
tasm± diµµh± va½saj±te, bhuvi ‘saky±’ti vissut±”ti.
Tadeta½ saddamatta½ pati as±bh±vikanibbacananidassana½ “kapilamunino vasanaµµh±ne s±kavane vasant²ti saky±, s±kiy±”ti ca. K±¼avaººat±ya kaºho n±m±ti vutta½ “k±¼avaººan”ti-±di. Hanuya½ j±t± mass³, uttaroµµhassa ubhosu passesu d±µh±k±rena j±t± d±µhik±. Idañca atthamattena vutta½, taddhitavasena pana yath± etarahi yakkhe “pis±co”ti samaññ±, eva½ tad± “kaºho”ti, tasm± j±tamatteyeva saby±haraºena pis±casadisat±ya kaºhoti. Tath±hi vutta½ “yath± kho pana ambaµµha etarahi manuss± pis±ce disv± ‘pis±c±’ti sañj±nanti, evameva kho ambaµµha tena kho pana samayena manuss± pis±ce ‘kaºh±’ti sañj±nant²”ti-±di. Tattha pis±co j±toti id±ni p±kaµan±mena suviññ±panattha½ purimapadasseva vevacana½ vutta½. “Na sakaba¼ena mukhena by±hariss±m²”ti-±d²su (p±ci. 619) viya upasaggavasena saddakaraºattho harasaddo, puna dutiyopasaggena yutto ucc±saddakaraºe vattat²ti vutta½ “ucc±saddamak±s²”ti. 268. Attano up±rambhamocanatth±y±ti ±cariyena, ambaµµhena ca attano attano upari p±petabbopav±dassa apanayanattha½. “Attano”ti heta½ vicch±lopavacana½. Paribhindissat²ti anatthak±mat±pavedanena paribheda½ karissati, pesuñña½ upasa½harissat²ti vutta½ hoti. Atthaviññ±pane s±dhanat±ya v±c± eva karaºa½ v±kkaraºa½ niruttinayena, ta½ kaly±ºamass±ti kaly±ºav±kkaraºo. Asmi½ vacaneti ettha tasaddena k±ma½ “catt±rome bho gotama vaºº±”ti-±din± (d². ni. 1.266) ambaµµhena heµµh± vutto j±tiv±do par±masitabbo hoti, tath±pesa j±tiv±do vede vuttavidhin±yeva tena paµimantetabbo, tasm± paµimantanahetubh±vena pasiddha½ vedattayavacanameva par±masitabbanti dassetu½ vutta½ “attan± uggahite vedattayavacane”ti. Id±ni “por±ºa½ kho pana te ambaµµha m±t±pettikan”ti-±din± bhagavat± vuttavacanassapi par±masana½ dassento “etasmi½ v± d±siputtavacane”ti ±ha. Apica paµimantetunti ettha paµimantan± n±ma pañh±vissajjan±, uttarikathan± v±, tasm± atthadvay±nur³pa½ tabbisayassa ta-saddena par±masana½ dasset²ti daµµhabba½. 269. T±v±ti mantan±ya paµhamameva, akat±ya eva mantan±y±ti vutta½ hoti. Dujj±n±ti dubbiññeyy±, paµhamameva s²samukkhipitu½ asamatthanato j±tiy± ca dubbiññeyyatt±, aµµassa ca dukkaraºato ambaµµho sayameva mocet³ti adhipp±yo. Attan±va sakyesu ibbhav±danip±tanena attano upari p±puºana½ sandh±ya “attan± baddha½ puµakan”ti vutta½, attan±va baddha½ puµo¼inti attho. 270. Dhammo n±ma k±raºa½ “dhammapaµisambhid±”ti-±d²su (vibha. 718 ±dayo) viya, dhammena saha vattat²ti sahadhammo, so eva sahadhammikoti ±ha “sahetuko”ti-±di, pariy±yavacanameta½. Janako v± hetu, upatthambhako k±raºa½. Aññena aµµh±nagatena añña½ aµµh±nagata½ vacana½. Ten±ha “yo h²”ti-±di. Tatoti dvikkhattu½ codan±to para½, tatiyacodan±ya an±gat±ya eva pakkamiss±m²ti vutta½ hoti. 271. P³jitabbato sakko devar±j± yakkho n±ma. Yo aggissa pakativaººo, tena samann±gatanti vutta½ “±dittanti aggivaººan”ti. Kandalo n±ma pupph³pagarukkhaviseso, yassa seta½ puppha½ pupphati, maku¼ampissa setavaººa½ d±µh±k±ra½ hoti. Vir³par³panti vipar²tar³pasaºµh±na½. Aµµhamasatt±he ajap±lanigrodham³le nisinnassa sabbabuddhassa ±ciººasam±ciººa½ appossukkata½ sandh±ya “ahañcev±”ti-±di vutta½. Avattam±neti appaµipajjam±ne, ananuvattam±ne v±. Tasm±ti tad± tath±paµiññ±tatt±. T±setv± pañha½ vissajj±pess±m²ti ±gato yath± ta½ m³lapaºº±sake ±gatassa saccakaparibb±jakassa sam±game (ma. ni. 1.357). “Bhagav± ceva passati ambaµµho c±”ti ettha itaresamadassane duvidhampi k±raºa½ dassento “yadi h²”ti-±dim±ha. Hi-saddo k±raºatthe nip±to. Yasm± agaru, yasm± ca vadeyyu½, tasm±ti sambandho. Aññesampi s±dh±raºato agaru abh±riya½. ¾v±hetv±ti mantabalena avh±na½ katv±. Tass±ti ambaµµhassa. Antokucchi anta-antaguº±diko. V±dasaªghaµµeti v±c±saªghaµµane. Maññam±noti maññanato. Sambandhadassanañheta½. 272. T±ºa½ gavesam±noti “ayameva samaºo gotamo ito bhayato mama t±yako”ti bhagavanta½yeva “t±ºan”ti pariyesanto upagacchantoti vutta½ hoti. Sesapadadvayepi eseva nayo. T±yat²ti yath³paµµhitabhayato p±leti. Ten±ha “rakkhat²”ti, kattus±dhanameta½. Nil²yat²ti yath³paµµhiteneva bhayena upadduto nil²no hoti, adhikaraºas±dhanameta½. Sarasaddo hi½sane, tañca viddha½sanameva adhippetanti vutta½ “bhaya½ hi½sati viddha½set²”ti, kattus±dhanameta½.