Paµhama-ibbhav±davaººan±
263. Kiñc±pi “say±no v±”ti-±divacana½ na vattabba½, m±navasena pana yugagg±ha½ karonto vadat²ti dassento “k±ma½ t²s³”ti-±dim±ha. Tattha t²su iriy±pathes³ti µh±nagamananisajj±su. Tesveva hi ±cariyena saddhi½ sallapitumarahati, na tu sayane garukaraº²y±na½ say±n±nampi sammukh± garuk±rehi sayanassa akattabbabh±vato. Kath±sall±panti kath±vasena yugagg±hakaraºattha½ sallapana½. Say±nena hi ±cariyena saddhi½ say±nassa kath± n±ma ±c±ro na hoti, tath±peta½ itarehi sadisa½ katv± kathana½ idha kath±sall±po. Ya½ paneta½ “say±no v± hi bho gotama br±hmaºo say±nena br±hmaºena saddhi½ sallapitumarahat²”ti vuttassa sall±passa an±c±rabh±vavibh±vana½ satth±r± ambaµµhena saddhi½ kathentena kata½, ta½ p±¼ivasena saªg²timan±ru¼hampi agarahit±ya ±cariyaparampar±ya y±vajjatan± sam±bhatanti “ye ca kho te bho gotam±”ti-±dik±ya uparip±¼iy± sambandhabh±vena dassento “tato kir±”ti-±dim±ha. Gor³panti go n³na r³pakavasena vuttatt±, r³pasaddassa ca tabbh±vavuttito. Yadi ah²¼ento bhaveyya, “muº¹± samaº±”ti vadeyya, h²¼ento pana garahatthena ka-saddena pada½ va¹¹hetv± “muº¹ak± samaºak±”ti vadat²ti dassetu½ “muº¹e muº¹±”ti-±di vutta½. Ibbh±ti gahapatik±ti atthamattavacana½, saddato pana ibhassa payogo ibho uttarapadalopena, ta½ ibha½ arahant²ti ibbh± dvitta½ katv±. Ki½ vutta½ hoti– yath± sobhana½ gamanato ibhasaªkh±to hatthiv±hanabh³to parassa vasena pavattati, na attano, evametepi br±hmaº±na½ suss³sak± sudd± parassa vasena pavattanti, na attano, tasm± ibhasadisapayogat±ya ibbh±ti. Te pana kuµumbikat±ya gharav±sino gharas±mik± hont²ti atthamatta½ dasseti “gahapatik±”ti imin±. Kaºh±ti kaºhaj±tik±. Dvij± eva hi suddhaj±tik±, na itareti tass±dhipp±yo. Ten±ha “k±¼ak±”ti. Pit±mahabh±vena ñ±tibandhavatt± bandhu. Ten±ha “pit±mahoti voharant²”ti. Apacc±ti putt±. Mukhato nikkhant±ti br±hmaº±na½ pubbapuris± brahmuno mukhato nikkhant±, aya½ tesa½ paµhamuppatt²ti adhipp±yo. Sesapadesupi eseva nayo. Aya½ panettha viseso– “ibbh± kaºh±”ti vatv± “bandhup±d±pacc±”ti vadanto kulavasena samaº± vessakulapariy±pann±, paµhamuppattivasena pana brahmuno piµµhip±dato nikkhant±, na pakativess± viya n±bhitoti dasset²ti, ida½ panassa “mukhato nikkhant±”ti-±divacanatopi ativiya asamavekkhitapubbavacana½ catuvaººapariy±pannasseva samaºabh±vasambhavato. Aniyametv±ti avisesetv±, anuddesikabh±ven±ti attho. M±nameva niss±ya kathes²ti m±namev±passaya½ katv± att±na½ ukka½sento, pare ca vambhento “muº¹ak± samaºak±”ti-±divacana½ kathesi. J±n±pess±m²ti attano gottapam±ºa½ y±th±vato vibh±vanena viññ±pess±mi. Atthoti hita½, icchitavatthu v±, ta½ pana kattabbakiccamev±ti vutta½ “±gantv± kattabbakiccasaªkh±to attho”ti, so etassa atth²ti atthika½ yath± “daº¹iko”ti. Dutiyassapi puggalav±cakassa tadassatthipaccayassa vijjam±natt± paµhamena tad±rammaºikacittameva viññ±yat²ti ±ha “tassa m±ºavassa cittan”ti. Atthikamassa atth²ti atthikav± yath± “guºav±”ti. “Y±yeva kho panatth±y±”ti liªgavipall±savasena vuttanti dasseti “yeneva kho panatthen±”ti imin±. Tenev±ha “tameva atthanti ida½ purisaliªgavaseneva vuttan”ti. Tattha hi s±bh±vikaliªgat±dassanena idha as±bh±vikaliªgat±siddh²ti. Aya½ panettha aµµhakath±to aparo nayo– y±ya atth±y±ti pulliªgavaseneva tadatthe sampad±navacana½, yassa kattabbakiccasaªkh±tassa atthassa atth±y±ti atthoti. Ass±ti ambaµµhassa dassetv±ti sambandho. Aññesa½ santika½ ±gat±nanti garuµµh±niy±na½ santikamupagat±na½ s±dhur³p±na½. Vattanti tesa½ sam±ciººa½. Pakaraºatoyeva “±cariyakule”ti attho viññ±yati, “avusitav±”ti ca asikkhitabh±voyeva voh±ravasena vutto yath± ta½ c²varad±na½ tic²varena acch±des²ti. Ten±ha “±cariyakule avusitav± asikkhito”ti. Asikkhitatt± eva appassuto, “vusitam±n²”ti ca pad±pekkh±ya apariyositavacanatt± sam±noti p±µhasesoti dasseti “appassutova sam±no”ti imin±. B±husaccañhi n±ma y±vadeva upasamattha½ icchitabba½, tadabh±vato pan±ya½ ambaµµho avusitav± asikkhito appassutoti viññ±yat²ti evampi atth±pattito k±raºa½ vibh±vento ±ha “kimaññatra avusitatt±”ti. Imampi sambandha½ d²peti “etassa h²”ti-±din±. Yath±rutato pana pharusavacanasamud±c±rena anupasamak±raºadassanameta½. Tatr±ya½ yojan±– “kimaññatra avusitatt±”ti ida½ k±raºa½ etassa ambaµµhassa pharusavacanasamud±c±re k±raºanti. “Pharusavacanasamud±c±ren±”tipi p±µho, tath± samud±c±ravasena vutta½ k±raºanti attho. Evampi yojenti– avusitatt± avusitabh±va½ aññatra µhapetv± etassa eva½ pharusavacanasamud±c±re k±raºa½ kimañña½ atth²ti. Purimayojan±vettha yuttatar± yath±p±µha½ yojetabbato. “Aññatr±”ti nip±tayogato avusitatt±ti upayogatthe nissakkavacana½. Tadeva k±raºa½ samattheti “±cariyakule”ti-±din±. 264. Kodhasaªkh±tassa parassa vas±nugatacittat±ya asakamano. M±nanimmadanatthanti m±nassa nimmadanattha½ abhimaddanattha½, amadanattha½ v±, m±namadavirahatthanti attho. Dosa½ uggiletv±ti sinehap±nena kilinna½ v±tapittasemhadosa½ ubbamana½ katv±. Gottena gottanti ambaµµheneva bhagavat± puµµhena vuttena s±vajjena pur±tanagottena adhun± anavajjasaññita½ gotta½. Kul±padesena kul±padesanti etth±pi eseva nayo. Uµµh±petv±ti s±vajjato uµµhahana½ katv±, uddharitv±ti vutta½ hoti. Gottañcettha ±dipurisavasena, kul±padeso pana tadanvaye uppann±bhiññ±tapurisavasena gahetabbo yath± “±dicco m±ghavo”ti. S±kiy±nañhi ±diccagotta½ aditiy± n±ma devadh²t±ya puttabh³ta½ ±dipurisa½ pati hoti, ta½ “gotamagottan”tipi vadanti. Yath±ha pabbajj±sutte–
“¾dicc± n±ma gottena, s±kiy± n±ma j±tiy±;
tamh± kul± pabbajitomhi, na k±me abhipatthayan”ti. (Su. ni. 425).
M±ghavakula½ pana tadanvaye abhiññ±ta½ macalag±mikapurisa½ pati hot²ti. Gottam³lassa g±rayhat±ya am±navatthubh±vapavedanato “m±naddhaja½ m³le chetv± nip±tess±m²”ti vutta½. Ghaµµentoti j±tigottavasena omasanto. H²¼entoti h²¼ana½ garaha½ karonto. “Caº¹± bho gotama sakyaj±t²”ti-±din± s±kiyesu caº¹abh±v±didosa½ p±pitesu samaºopi gotamo p±pito bhavissat²ti adhipp±yo. Yasmi½ m±nussayakodhussay± aññamaññ³patthaddh±, so “caº¹o”ti vuccat²ti dasseti “m±nanissitakodhayutt±”ti imin±, pakat³panissay±rammaºavasena cettha nissitabh±vo, na sahaj±t±divasena. Khar±ti cittena, v±c±ya ca kakkha¼±. Lahuk±ti taruº± avuddhakamm±. Ten±ha “appakenev±”ti-±di. Al±bukaµ±hanti l±buphalassa abhejjakap±la½. Aµµhakath±muttakanaya½ dassetu½ “bhass±ti s±hasik±ti keci vadanti, s±rambhak±ti apare”ti (d². ni. µ². 1.264) ±cariyena vutta½. Sam±n±ti hont± bhavam±n±ti asasaddavasenatthoti ±ha “sant±ti purimapadasseva vevacanan”ti. Na sakkaront²ti sakk±ra½ na karont²ti atthameva viññ±peti “na br±hmaº±nan”ti-±din±. Apacitikammanti paºip±takamma½. “Yadime saky±”ti pacchimav±kye ya-saddassa kiriy±par±masanassa aniyamassa “tayida½ bho gotam±”ti purimav±kye ta-saddena niyamana½ veditabbanti ±ha “ya½ ime saky±”ti-±di. N±nulomanti attano j±tiy± na anucchavika½.