Aj±tasattu-up±sakattapaµivedan±kath±vaººan±

250. Ett±vat± bhagavat± desitassa s±maññaphalasuttassa atthavaººana½ katv± id±ni dhammasaªg±hakehi saªg²tassa “eva½ vutte”ti-±dip±µhassapi atthavaººana½ karonto paµhama½ sambandha½ dassetu½ “r±j±”ti-±dim±ha. Tattha tatth±ti tasmi½ tasmi½ s±maññaphale, suttapadese v±. Karaºa½ k±ro, s±dhu iti k±ro tath±, “s±dhu bhagav±, s±dhu sugat±”ti-±din± ta½ pavattento. ¾dimajjhapariyos±nanti desan±ya ±diñca majjhañca pariyos±nañca. Sakkacca½ s±dara½ g±rava½ sutv±, “cintetv±”ti ettha ida½ pubbak±lakiriy±vacana½. Ime pañhe puth³ samaºabr±hmaºe pucchanto aha½ cira½ vata amhi, eva½ pucchantopi aha½ thuse koµµento viya kañci s±ra½ n±latthanti yojan±. Tath± yo…pe… vissajjesi, tassa bhagavato guºasampad± aho vata. Dasabalassa guº±nubh±va½ aj±nanto aha½ vañcito sucira½ vata amh²ti. Vañcitoti ca aññ±ºena vañcito ±vaµµito, mohena paµicch±dito amh²ti vutta½ hoti. Ten±ha “dasabalassa guº±nubh±va½ aj±nanto”ti. S±maññajotan± hi visese avatiµµhati. Cintetv± ±vikarontoti sambandho. Ullaªghanasamatth±yapi ubbegap²tiy± anullaªghanampi siy±ti ±ha “pañcavidh±ya p²tiy± phuµasar²ro”ti. Phuµasar²roti ca phusitasar²roti attho, na by±pitasar²roti sabb±ya p²tiy± aby±pitatt±. Tanti attano pas±dassa ±vikaraºa½, up±sakattapavedanañca. ¾raddha½ dhammasaªg±hakehi.
Abhikkant±ti atikkant± vigat±, vigatabh±vo ca khayo ev±ti ±ha “khaye dissat²”ti. Tath± hi vutta½ “nikkhanto paµhamo y±mo”ti. Abhikkantataroti ativiya kantataro manoramo, t±diso ca sundaro bhaddako n±m±ti vutta½ “sundare”ti.
“Ko me”ti-±di g±th± vim±navatthumhi (vi. va. 857). Tattha koti devan±gayakkhagandhabb±d²su katamo. Meti mama. P±d±n²ti p±de, liªgavipariy±yoya½. Iddhiy±ti ²dis±ya deviddhiy±. Yasas±ti ²disena pariv±rena, parijanena ca. Jalanti jalanto vijjotam±no. Abhikkanten±ti ativiya kantena kaman²yena, abhir³pen±ti vutta½ hoti. Vaººen±ti chavivaººena sar²ravaººanibh±ya. Sabb± obh±saya½ dis±ti sabb± dasapi dis± obh±sayanto. Cando viya, s³riyo viya ca ekobh±sa½ ek±loka½ karonto ko vandat²ti sambandho.
Abhir³peti atirekar³pe u¼±ravaººena sampannar³pe. Abbh±numodaneti abhi-anumodane abhippamoditabh±ve. Kimatthiya½ “abbh±numodane”ti vacananti ±ha “tasm±”ti-±di. Yutta½ t±va hotu abbh±numodane, kasm± pan±ya½ dvikkhattu½ vuttoti codan±ya sodhan±mukhena ±me¹itavisaya½ niddh±reti “bhaye kodhe”ti-±din±, imin± saddalakkhaºena hetubh³tena eva½ vutto, imin± ca imin± ca visayen±ti vutta½ hoti. “S±dhu s±dhu bhante”ti ±me¹itavasena attha½ dassetv± tassa visaya½ niddh±rento evam±h±tipi sambandha½ vadanti. Tattha “coro coro, sappo sappo”ti-±d²su bhaye ±me¹ita½, “vijjha vijjha, pahara pahar±”ti-±d²su kodhe, “s±dhu s±dh³”ti-±d²su (sa½. ni. 2.127; 3.35; 5.1085) pasa½s±ya½, “gaccha gaccha, lun±hi lun±h²”ti-±d²su turite, “±gaccha ±gacch±”ti-±d²su kot³hale, “buddho buddhoti cintento”ti-±d²su (bu. va½. 2.44) acchare, “abhikkamath±yasmanto abhikkamath±yasmanto”ti-±d²su (d². ni. 3.20; a. ni. 9.11) h±se, “kaha½ ekaputtaka, kaha½ ekaputtak±”ti-±d²su (sa½. ni. 2.63) soke, “aho sukha½, aho sukhan”ti-±d²su (ud±. 20; d². ni. 3.305) pas±de. Casaddo avuttasamuccayattho, tena garah± asamm±n±d²na½ saªgaho daµµhabbo. “P±po p±po”ti-±d²su hi garah±ya½, “abhir³paka abhir³pak±”ti-±d²su asamm±ne. Evametesu navasu, aññesu ca visayesu ±me¹itavacana½ budho kareyya, yojeyy±ti attho. ¾me¹ana½ punappunamucc±raºa½, ±me¹²yati v± punappunamucc±r²yat²ti ±me¹ita½, ekassevatthassa dvattikkhattu½ vacana½. Me¹isaddo hi umm±dane, ±pubbo tu dvattikkhattumucc±raºe vattati yath± “etadeva yad± v±kya-m±me¹ayati v±savo”ti.
Eva½ ±me¹itavasena dvikkhattu½ vuttabh±va½ dassetv± id±ni nayida½ ±me¹itavaseneva dvikkhattu½ vutta½, atha kho paccekamatthadvayavasenap²ti dassento “atha v±”ti-±dim±ha. ¾me¹itavasena attha½ dassetv± vicch±vasen±pi dassento evam±h±tipi vadanti, tadayuttameva by±petabbassa dvikkhattumavuttatt±. By±petabbassa hi by±pakena guºakiriy±dabbena by±panicch±ya dvattikkhattu½ vacana½ vicch± yath± “g±mo g±mo ramaº²yo”ti. Tattha abhikkantanti abhikkaman²ya½, tabbh±vo ca ati-iµµhat±y±ti vutta½ “ati-iµµhan”ti-±di, padattayañceta½ pariy±yavacana½. Etth±ti dv²su abhikkantasaddesu. “Abhikkantan”ti vacana½ apekkhitv± napu½sakaliªgena vutta½, ta½ pana bhagavato vacana½ dhammadesan±yev±ti katv± “yadida½ bhagavato dhammadesan±”ti ±ha, y±ya½ bhagavato dhammadesan± may± sut±, tadida½ bhagavato dhammadesan±saªkh±ta½ vacana½ abhikkantanti attho. Eva½ paµiniddesopi hi atthato abhedatt± yutto eva “yattha ca dinna½ mahapphalam±h³”ti-±d²su (vi. va. 888) viya. “Abhikkantan”ti vuttassa v± atthamattadassana½ eta½, tasm± atthavasena liªgavibhattivipariº±mo veditabbo, k±riyavipariº±mavasena cettha vibhattivipariº±mat±. Vacananti hettha seso, abhikkanta½ bhagavato vacana½, y±ya½ bhagavato dhammadesan± may± sut±, s± abhikkanta½ abhikkant±ti attho. Dutiyapadepi “abhikkantanti pas±dana½ apekkhitv± napu½sakaliªgena vuttan”ti-±din± yath±rahamesa nayo netabbo.
“Bhagavato vacanan”ti-±din± atthadvayasar³pa½ dasseti. Tattha dosan±sanatoti r±g±dikilesadosaviddha½sanato. Guº±dhigamanatoti s²l±diguº±na½ samp±danavasena adhigam±panato. Ye guºe desan± adhigameti, tesu “guº±dhigamanato”ti vuttesuyeva guºesu padh±nabh³t± guº± dassetabb±ti te padh±nabh³te guºe t±va dassetu½ “saddh±jananato paññ±jananato”ti vutta½. Saddh±padh±n± hi lokiy± guº±, paññ±padh±n± lokuttar±ti, padh±naniddeso cesa desan±ya adhigametabbehi s²lasam±dhiduk±d²hipi yojan±sambhavato. Aññampi atthadvaya½ dasseti “s±tthato”ti-±din±. S²l±di-atthasampattiy± s±tthato. Sabh±vaniruttisampattiy± sabyañjanato. Suviññeyyasaddapayogat±ya utt±napadato. Saºhasukhumabh±vena dubbiññeyyatthat±ya gambh²ratthato. Siniddhamudumadhurasaddapayogat±ya kaººasukhato. Vipulavisuddhapeman²yatthat±ya hadayaªgamato. M±n±tim±navidhamanena anattukka½sanato. Thambhas±rambhanimmaddanena aparavambhanato. Hit±dhipp±yappavattiy± paresa½ r±gapari¼±h±div³pasamanena karuº±s²talato. Kilesandhak±ravidhamanena paññ±vad±tato. Avad±ta½, od±tanti ca atthato eka½. Karav²karutamañjut±ya ±p±tharamaº²yato. Pubb±par±viruddhasuvisuddhat±ya vimaddakkhamato. ¾p±tharamaº²yat±ya eva suyyam±nasukhato. Vimaddakkhamat±ya, hitajjh±sayappavattit±ya ca v²ma½siyam±nahitatoti evamettha attho veditabbo. ¾disaddena pana sa½s±racakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micch±v±daviddha½sanato, samm±v±dapatiµµh±panato, akusalam³lasamuddharaºato, kusalam³lasa½ropanato, ap±yadv±ravidh±nato, saggamaggadv±ravivaraºato, pariyuµµh±nav³pasamanato, anusayasamuggh±µanatoti evam±d²na½ saªgaho daµµhabbo.
Na kevala½ padadvayeneva, tato parampi cat³hi upam±h²ti pi-saddo sampiº¹anattho. “Cakkhumanto r³p±ni dakkhant²”ti ida½ “telapajjota½ dh±reyy±”ti catuttha-upam±ya ±k±ramattadassana½, na pana upamantaradassananti ±ha “cat³hi upam±h²”ti. Adhomukhaµµhapitanti kenaci adhomukha½ µhapita½. Heµµh±mukhaj±tanti sabh±veneva heµµh±mukha½ j±ta½. Uggh±µeyy±ti vivaµa½ kareyya. “Hatthe gahetv±”ti sam±cikkhaºadassanattha½ vutta½, “puratth±bhimukho, uttar±bhimukho v± gacch±”ti-±din± vacanamatta½ avatv± “esa maggo, eva½ gacch±”ti hatthe gahetv± nissandeha½ dasseyy±ti vutta½ hoti. K±¼apakkhe c±tuddas² k±¼apakkhac±tuddas². Nirantararukkhagahanena ekagghano vanasaº¹o ghanavanasaº¹o. Meghassa paµala½ meghapaµala½, meghacchannat±ti vutta½ hoti. Nikkujjita½ ukkujjeyy±ti kassacipi ±dheyyassa an±dh±rabh³ta½ kiñci bh±jana½ ±dh±rabh±v±p±danavasena ukkujjeyya upari mukha½ µhapeyya. Heµµh±mukhaj±tat±ya vimukha½, adhomukhaµµhapitat±ya asaddhamme patitanti eva½ padadvaya½ nikkujjitapadassa yath±dassitena atthadvayena yath±raha½ yojetabba½, na yath±saªkhya½. Attano sabh±veneva hi esa r±j± saddhammavimukho, p±pamittena pana devadattena pitugh±t±d²su uyyojitatt± asaddhamme patitoti. Vuµµh±pentena bhagavat±ti sambandho.
“Kassapassa bhagavato”ti-±din± tad± raññ± avuttass±pi atth±pattimattadassana½. K±mañca k±macchand±dayopi paµicch±dak± n²varaºabh±vato, micch±diµµhi pana savisesa½ paµicch±dik± satte micch±bhinivesavasen±ti ±ha “micch±diµµhigahanapaµicchannan”ti. Ten±ha bhagav± “micch±diµµhiparam±ha½ bhikkhave vajja½ vad±m²”ti, [a. ni. 1.310 (atthato sam±na½)] micch±diµµhisaªkh±tagumbapaµicchannanti attho. “Micch±diµµhigahanapaµicchanna½ s±sana½ vivaranten±”ti vadanto sabbabuddh±na½ ek±va anusandhi, eka½va s±sananti katv± kassapassa bhagavato s±sanampi imin± saddhi½ ekas±sana½ karot²ti daµµhabba½. Aªguttaraµµhakath±d²supi hi tath± ceva vutta½, evañca katv± micch±diµµhigahanapaµicchannassa s±sanassa vivaraºavacana½ upapanna½ hot²ti.
Sabbo akusaladhammasaªkh±to ap±yag±mimaggo kummaggo kucchito maggoti katv±. Samm±diµµhi-±d²na½ ujupaµipakkhat±ya micch±diµµhi-±dayo aµµha micchattadhamm± micch±maggo mokkhamaggato micch± vitatho maggoti katv±. Teneva hi tadubhayassa paµipakkhata½ sandh±ya “saggamokkhamagga½ ±vikaronten±”ti vutta½. Sabbo hi kusaladhammo saggamaggo. Samm±diµµhi-±dayo aµµha sammattadhamm± mokkhamaggo. Sappi-±disannissayo pad²po na tath± ujjalo, yath± telasannissayoti telapajjotaggahaºa½. Dh±reyy±ti dhareyya, sam±hareyya sam±daheyy±ti attho. Buddh±diratanar³p±n²ti buddh±d²na½ tiººa½ ratan±na½ vaºº±yatan±ni. Tesa½ buddh±diratanar³p±na½ paµicch±dakassa mohandhak±rassa viddha½saka½ tath±. Desan±saªkh±ta½ pajjota½ tath±. Tadubhaya½ tuly±dhikaraºavasena viy³hitv± tassa dh±rako sam±dahakoti atthena “tappaµicch±dakamohandhak±raviddha½sakadesan±pajjotadh±raken±”ti vutta½. Etehi pariy±yeh²ti yath±vuttehi nikkujjitukkujjanapaµicchannavivaraºamagg±cikkhaºatelapajjotadh±raºa saªkh±ta catubbidhopamopamitabbappak±rehi, yath±vuttehi v± n±n±vidhakuhanalapan±dimicch±j²vavidhaman±divibh±vanapariy±yehi. Ten±ha “anekapariy±yena dhammo pak±sito”ti.