Iddhividhañ±º±dikath±vaººan±

239. Bh±jan±divikatikiriy±nissayabh³t± suparikammakatamattik±dayo viya vikubbanakiriy±nissayabh±vato iddhividhañ±ºa½ daµµhabba½.
241. Pubbe n²varaºappah±nav±re viya kant±raggahaºa½ akatv± kevala½ addh±namaggaggahaºa½ khemamaggadassanattha½. Kasm± pana khemamaggasseva dassana½, na kant±ramaggassa, nanu upam±dassanamattametanti codana½ pariharanto “yasm±”ti-±dim±ha. “Appaµibhayañh²”ti-±di pana khemamaggasseva gahaºak±raºadassana½. V±t±tap±diniv±raºattha½ s²se s±µaka½ katv±. Tath± tath± pana paripuººavacana½ upam±sampattiy± upameyyasamp±danattha½, adhippetassa ca upameyyatthassa suviññ±panattha½, hetud±haraºabhedyabhedak±disampannavacanena ca viññ³j±tik±na½ citt±r±dhanatthanti veditabba½. Eva½ sabbattha. Sukha½ vavatthapet²ti akiccha½ akasirena sallakkheti, paricchindati ca.
243. Mando utt±naseyyakad±rakopi “daharo”ti vuccat²ti tato visesanattha½ “yuv±”ti vuttanti mantv± yuvasaddena visesitabbameva daharasaddassa attha½ dassetu½ “taruºo”ti vutta½. Tath± yuv±pi koci anicchanako, anicchanato ca amaº¹anaj±tikoti tato visesanattha½ “maº¹anaj±tiko”ti-±di vuttanti mantv± maº¹anaj±tik±disaddena visesitabbameva yuvasaddassa attha½ dassetu½ “yobbannena samann±gato”ti vutta½. P±¼iyañhi yath±kkama½ padattayassa visesitabbavisesakabh±vena vacanato tath± sa½vaººan± kat±, itarath± ekaken±pi padena adhippetatth±dhigamik± sapariv±r± sa½vaººan±va k±tabb± siy±ti. “Maº¹anapakatiko”ti vuttameva vivaritu½ “divasass±”ti-±dim±ha. Kaºikasaddo dosapariy±yo, doso ca n±ma k±¼atilak±d²ti dasseti “k±¼atilak±”ti-±din±. K±¼atilappam±º± bindavo k±¼atilak±ni, k±¼± v± kamm±s±, ye “s±sapab²jik±”tipi vuccanti. Tilappam±º± bindavo tilak±ni. Vaªga½ n±ma viyaªga½ vipariº±mitamaªga½. Yobbannap²¼ak±dayo mukhad³sip²¼ak±, ye “kharap²¼ak±” tipi vuccanti. Mukhanimittanti mukhacch±ya½. Mukhe gato doso mukhadoso Lakkhaºavacanamattameta½ mukhe adosassapi p±kaµabh±vassa adhippetatt±, yath± v± mukhe doso, eva½ mukhe adosopi mukhadosoti saralopena vutto s±maññaniddesatopi anekatthassa viññ±tabbatt±, pisaddalopena v± ayamattho veditabbo. Avuttopi hi attho sampiº¹anavasena vutto viya viññ±yati, mukhadoso ca mukha-adoso ca mukhadosoti ekadesasar³pekasesanayenapettha attho daµµhabbo. Evañhi atthassa paripuººat±ya “paresa½ so¼asavidha½ citta½ p±kaµa½ hot²”ti vacana½ samatthita½ hoti. Teneta½ vuccati–
“Vattabbass±vasiµµhassa, g±ho nidassan±din±;
apisadd±dilopena, ekasesanayena v±.
Asam±ne sadde tidh±, catudh± ca sam±nake;
s±maññaniddesatopi, veditabbo vibh±vin±”ti.
“Sar±ga½ v± cittan”ti-±din± p±¼iya½ vutta½ so¼asavidha½ citta½.
245. Pubbeniv±sañ±º³pam±yanti pubbeniv±sañ±ºassa, pubbeniv±sañ±ºe v± dassit±ya upam±ya. Kasm± pana p±¼iya½ g±mattayameva upam±ne gahitanti codana½ sodhetu½ “ta½ divasan”ti-±di vutta½. Ta½ divasa½ katakiriy± n±ma p±katikasattass±pi yebhuyyena p±kaµ± hoti. Tasm± ta½ divasa½ gantu½ sakkuºeyya½ g±mattayameva bhagavat± gahita½, na taduttar²ti adhipp±yo Kiñc±pi p±¼iya½ ta½divasaggahaºa½ natthi, g±mattayaggahaºena pana tadaheva katakiriy± adhippet±ti mantv± aµµhakath±ya½ ta½divasaggahaºa½ katanti daµµhabba½. Ta½divasagatag±mattayaggahaºeneva ca mah±bhin²h±rehi aññesampi pubbeniv±sañ±ºal±bh²na½ t²supi bhavesu katakiriy± yebhuyyena p±kaµ± hot²ti d²pitanti daµµhabba½. Etadatthampi hi g±mattayaggahaºanti. T²su bhavesu katakiriy±y±ti abhisampar±yesu pubbe diµµhadhamme pana id±ni, pubbe ca katakiccassa.
247. P±¼iya½ rathik±ya v²thi½ sañcaranteti aññ±ya rathik±ya añña½ rathi½ sañcaranteti attho, tena apar±para½ sañcaraºa½ dassitanti ±ha “apar±para½ sañcarante”ti, ta½ta½kiccavasena ito cito ca sañcaranteti vutta½ hoti, ayamevattho rathiv²thisadd±namekatthatt±. Siªgh±µakamh²ti v²thicatukke. P±s±do viya bhikkhussa karajak±yo daµµhabbo tattha patiµµhitassa daµµhabbadassanasiddhito. Ma½sacakkhumato hi dibbacakkhusamadhigamo. Yath±ha “ma½sacakkhussa upp±do, maggo dibbassa cakkhuno”ti (itivu. 61). Cakkhum± puriso viya ayameva dibbacakkhu½ patv± µhito bhikkhu daµµhabbassa dassanato. Geha½ pavisanto, tato nikkhamanto viya ca m±tukucchi½ paµisandhivasena pavisanto, tato ca vij±tivasena nikkhamanto m±tukucchiy± gehasadisatt±. Tath± hi vutta½ “m±tara½ kuµika½ br³si, bhariya½ br³si kul±vakan”ti (sa½. ni. 1.19). Aya½ aµµhakath±muttako nayo– geha½ pavisanto viya attabh±va½ upapajjanavasena okkamanto, geh± nikkhamanto viya ca attabh±vato cavanavasena apakkamanto attabh±vassa gehasadisatt±. Vuttañhi “gahak±raka diµµhosi, puna geha½ na k±has²”ti (dha. pa. 154).
Apar±para½ sañcaraºakasatt±ti punappuna½ sa½s±re paribbhamanakasatt±. Abbhok±saµµh±neti ajjhok±sadesabh³te. Majjheti nagarassa majjhabh³te siªgh±µake. Tattha tatth±ti tasmi½ tasmi½ bhavekadese. Nibbattasatt±ti uppajjam±nakasatt±. Imin± hi tasmi½ tasmi½ bhave j±tasa½vaddhe satte vadati, “apar±para½ sañcaraºakasatt±”ti pana etena tath± aniyamitak±like s±dh±raºasatte. Evañhi tesa½ yath±kkama½ sañcaraºakasannisinnakajanopamat± upapann± hot²ti. T²su bhavesu nibbattasatt±na½ ±vibh³tak±loti ettha pana vuttappak±r±na½ sabbesampi satt±na½ aniyamato gahaºa½ veditabba½.
Nanu c±ya½ dibbacakkhukath±, atha kasm± “t²su bhaves³”ti catuvok±rabhavass±pi saªgaho kato. Na hi so ar³padhamm±rammaºoti anuyoga½ pariharanto “idañc±”ti-±dim±ha. Tattha “idanti t²su bhavesu nibbattasatt±nanti ida½ vacanan”ti (d². ni. µ². 1.247) ayamettha ±cariyassa mati, eva½ sati aµµhakath±cariyehi aµµhakath±yameva yath±vutto anuyogo pariharitoti. Aya½ panettha amh±ka½ khanti– nanu c±ya½ dibbacakkhukath±, atha kasm± “dibbena cakkhun± visuddhena atikkantam±nusakena satte passati cavam±ne upapajjam±ne”ti-±din± avisesato catuvok±rabhav³pagass±pi saªgaho kato. Na hi so ar³padhamm±rammaºoti anuyoga½ pariharanto “idañc±”ti-±dim±ha. Tattha idanti “satte passati cavam±ne upapajjam±ne”ti-±divacana½. Evañhi sati aµµhakath±cariyehi p±¼iyameva yath±vutto anuyogo pariharitoti. Yadaggena so p±¼iya½ pariharito, tadaggena aµµhakath±yampi tass± atthavaººan±bh±vato. Desan±sukhatthamev±ti kevala½ desan±sukhattha½ eva avisesena vutta½, na pana catuvok±rabhav³pag±na½ dibbacakkhussa ±vibh±vasabbh±vato. “Ýhapetv± ar³pabhavan”ti v± “dv²su bhaves³”ti v± satte passati k±m±vacarabhavato, r³p±vacarabhavato ca cavam±neti v± k±m±vacarabhave, r³p±vacarabhave ca upapajjam±neti v± vuccam±n± hi desan± yath±raha½ bhedyabhedak±divibh±vanena sukh±sukh±vabodh± ca na hoti, avisesena pana evameva vuccam±n± sukh±sukh±vabodh± ca. Desetu½, avabodhetuñca sukarat±payojanañhi “desan±sukhatthan”ti vutta½. Kasm±ti ±ha “±ruppe…pe… natth²”ti, dibbacakkhugocarabh³t±na½ r³padhamm±namabh±vatoti vutta½ hoti.