Manomayiddhiñ±ºakath±vaººan±
236-7. Manomayanti ettha pana mayasaddo aparapaññattivik±rapadap³raºanibbatti-±d²su anekesvatthesu ±gato. Idha pana nibbatti-attheti dassetu½ “manena nibbattitan”ti vutta½. “Abhiññ±manena nibbattitan”ti atthoti ±cariyen±ti (d². ni. µ². 1.236, 237) vutta½. Visuddhimagge (visuddhi. 2.397) pana “adhiµµh±namanena nimmitatt± manomayan”ti ±gata½, abhiññ±manena, adhiµµh±namanena c±ti ubhayath±pi nibbattatt± ubhayampeta½ yuttameva Aªga½ n±ma hatthap±d±dita½ta½samud±ya½, paccaªga½ n±ma kapparajaººu-±di tasmi½ tasmi½ samud±ye avayava½. “Ah²nindriyan”ti ettha paripuººat±yeva ah²nat±, na tu appaº²tat±, paripuººabh±vo ca cakkhusot±d²na½ saºµh±navaseneva. Nimmitar³pe hi pas±do n±ma natth²ti dassetu½ “saºµh±navasena avikalindriyan”ti vutta½, imin±va tassa j²vitindriy±d²nampi abh±vo vuttoti daµµhabba½. Saºµh±navasen±ti ca kamaladal±disadisasaºµh±namattavasena, na r³p±bhigh±t±rahabh³tappas±d±di-indriyavasena. “Sabbaªgapaccaªgi½ ah²nindriyan”ti vuttamevattha½ samatthento “iddhimat±”ti-±dim±ha. Aviddhakaººoti kulac±rittavasena kaºº±laªk±rapi¼andhanattha½ avijjhitakaººo, nidassanamattameta½. Ten±ha “sabb±k±reh²”ti, vaººasaºµh±n±vayavavises±disabb±k±reh²ti attho. Ten±ti iddhimat±. Ayamevattho p±¼iyampi vibh±vitoti ±ha “muñjamh± ²sikanti-±di-upam±ttayampi hi…pe… vuttan”ti. Katthaci pana “muñjamh± ²sikanti-±di upam±matta½. Yampi hi sadisabh±vadassanatthameva vuttan”ti p±µho dissati. Tattha “upam±mattan”ti imin± atthantaradassana½ nivatteti, “yampi h²”ti-±din± pana tassa upam±bh±va½ samattheti. Niyat±napekkhena ca ya½-saddena “muñjamh± ²sikan”ti-±divacanameva pacc±masati. Sadisabh±vadassanatthamev±ti saºµh±natopi vaººatopi avayavavisesatopi sadisabh±vadassanattha½yeva. Katha½ sadisabh±voti vutta½ “muñjasadis± eva h²”ti-±di. Muñja½ n±ma tiºaviseso, yena kocch±d²ni karonti. “Pav±heyy±”ti vacanato anto µhit± eva ²sik± adhippet±ti dasseti “anto ²sik± hot²”ti imin±. ¿sik±ti ca ka¼²ro. Visuddhimaggaµ²k±ya½ pana “kaº¹an”ti (visuddhi. µ². 2.399) vutta½. Vaµµ±ya kosiy±ti parivaµµul±ya asikosiy±. Patthaµ±y±ti paµµik±ya. Kara¹itabbo bh±jetabboti karaº¹o, pe¼±. Kara¹itabbo jigucchitabboti karaº¹o, nimmoka½. Idh±pi nimmokamev±ti ±ha “karaº¹±ti idamp²”ti-±di. Vil²vakaraº¹o n±ma pe¼±. Kasm± ahikañcukasseva n±ma½, na vil²vakaraº¹akass±ti codana½ sodheti “ahikañcuko h²”ti-±din±, sveva ahin± sadiso, tasm± tasseva n±manti vutta½ hoti. Visuddhimaggaµ²k±ya½ pana “karaº¹±y±ti pe¼±ya, nimmokatoti ca vadant²”ti (visuddhi. µ². 2.399) vutta½. Tattha pe¼±gahaºa½ ahin± asadisat±ya vic±retabba½. Yajjeva½ “seyyath±pi pana mah±r±ja puriso ahi½ karaº¹± uddhareyy±”ti purisassa karaº¹ato ahi-uddharaº³pam±ya ayamattho virujjheyya. Na hi so hatthena tato uddharitu½ sakk±ti anuyogen±ha “tatth±”ti-±di. “Uddhareyy±”ti hi aniyamavacanepi hatthena uddharaºasseva p±kaµatt± ta½dassanamiva j±ta½. Ten±ha “hatthena uddharam±no viya dassito”ti. “Ayañh²”ti-±di cittena uddharaºassa hetudassana½. Ahino n±ma pañcasu µh±nesu saj±ti½ n±tivattanti upapattiya½, cutiya½, vissaµµhaniddokkamane, sam±naj±tiy± methunapaµisevane, jiººatac±panayaneti vutta½ “saj±tiya½ µhito”ti. Uragaj±tiyameva µhito pajahati, na n±giddhiy± aññaj±tir³poti attho. Idañhi mahiddhike n±ge sandh±ya vutta½. Sar²ra½ kh±dayam±na½ viy±ti attanoyeva taca½ attano sar²ra½ kh±dayam±na½ viya. Pur±ºataca½ jigucchantoti jiººat±ya katthaci mutta½ katthaci olambita½ jiººataca½ jigucchanto. Cat³h²ti “saj±tiya½ µhito, niss±ya, th±mena, jigucchanto”ti yath±vuttehi cat³hi k±raºehi. Tatoti kañcukato. Aññen±ti attato aññena. Citten±ti purisassa citteneva, na hatthena. Seyyath±pi n±ma puriso ahi½ passitv± “aho vat±ha½ ima½ ahi½ kañcukato uddhareyyan”ti ahi½ karaº¹± cittena uddhareyya, tassa evamassa “aya½ ahi, aya½ karaº¹o, añño ahi, añño karaº¹o, karaº¹± tveva ahi ubbhato”ti, evameva…pe… so imamh± k±y± añña½ k±ya½ abhinimmin±ti…pe… ah²nindriyanti ayamettha adhipp±yo.