Piº¹ap±tassa pariyesana½ piº¹ap±to uttarapadalopena, tato paµikkanto piº¹ap±tapaµikkantoti ±ha “piº¹ap±tapariyesanato paµikkanto”ti. Pallaªkanti ettha pari-saddo “samantato”ti etasmi½ atthe, tasm± parisamantato aªkana½ ±sana½ pallaªko ra-k±rassa la-k±ra½, dvibh±vañca katv± yath± “palibuddho”ti, (mi. pa. 6.3.6) samantabh±vo ca v±moru½, dakkhiºoruñca sama½ µhapetv± ubhinna½ p±d±na½ aññamaññasambandhanakaraºa½. Ten±ha “samantato ³rubaddh±sanan”ti. Ðr³na½ bandhanavasena nisajj±va idha pallaªko, na ±harimehi v±¼ehi katoti vutta½ hoti. ¾bhujitv±ti ca yath± pallaªkavasena nisajj± hoti, tath± ubho p±de ±bhugge samiñjite katv±, ta½ pana ubhinna½ p±d±na½ tath±bandhat±karaºamev±ti ±ha “bandhitv±”ti. Uju½ k±yanti ettha k±ya-saddo uparimak±yavisayo heµµhimak±yassa anujuka½ µhapanassa nisajj±vacaneneva viññ±pitatt±ti vutta½ “uparima½ sar²ra½ uju½ µhapetv±”ti. Ta½ pana uparimak±yassa ujuka½ µhapana½ sar³pato dasseti “aµµh±ras±”ti-±din±, aµµh±rasanna½ piµµhikaºµakaµµhik±na½ koµiy± koµi½ paµip±danameva tath± µhapananti adhipp±yo. Id±ni tath± µhapanassa payojana½ dassento “evañh²”ti-±dim±ha. Tattha evanti tath± µhapane sati, imin± v± tath±µhapanahetun±. Na paºamant²ti na onamanti. “Athass±”ti-±di pana paramparapayojanadassana½. Ath±ti eva½ anonamane. Vedan±ti piµµhigil±n±divedan±. Na paripatat²ti na vigacchati v²thi½ na vilaªgheti. Tato eva pubben±para½ visesappattiy± kammaµµh±na½ vuddhi½ ph±ti½ vepulla½ upagacchati. Parisaddo cettha abhisaddapariy±yo abhimukhatthoti vutta½ “kammaµµh±n±bhimukhan”ti, bahiddh± puthutt±rammaºato niv±retv± kammaµµh±na½yeva purakkhatv±ti attho. Parisaddassa sam²patthata½ dasseti “mukhasam²pe v± katv±”ti imin±, mukhassa sam²pe viya citte nibaddha½ upaµµh±panavasena katv±ti vutta½ hoti. Parisaddassa sam²patthata½ vibhaªgap±¼iy± (vibha. 537) s±dhetu½ “tenev±”ti-±di vutta½. N±sikaggeti n±sapuµagge. Mukhanimitta½ n±ma uttaroµµhassa vemajjhappadeso, yattha n±sikav±to paµihaññati. Ettha ca yath± “vivitta½ sen±sana½ bhajat²”ti-±din± (vibha. 508) bh±van±nur³pa½ sen±sana½ dassita½, eva½ “nis²dat²”ti imin± al²n±nuddhaccapakkhiko santo iriy±patho dassito, “pallaªka½ ±bhujitv±”ti imin± nisajj±ya da¼habh±vo, “parimukha½ sati½ upaµµhapetv±”ti imin± ±rammaºapariggahaº³p±yoti. Pari-saddo pariggahaµµho “pariº±yik±”ti-±d²su (dha. sa. 16) viya. Mukha-saddo niyy±naµµho “suññatavimokkhamukhan”ti-±d²su viya. Paµipakkhato nikkhamanameva hi niyy±na½. Asammosanabh±vo upaµµh±naµµho. Tatr±ti paµisambhid±naye. Pariggahitaniyy±nanti sabbath± gahit±sammosat±ya pariggahita½, pariccattasammosapaµipakkhat±ya ca niyy±na½ sati½ katv±, parama½ satinepakka½ upaµµhapetv±ti vutta½ hoti. Aya½ ±cariyadhammap±lattherassa, ±cariyas±riputtattherassa ca mati. Atha v± “k±y±d²su suµµhupavattiy± pariggahita½, tato eva ca niyy±nabh±vayutta½, k±y±dipariggahaºañ±ºasampayuttat±ya v± pariggahita½, tatoyeva ca niyy±nabh³ta½ upaµµh±na½ katv±ti attho”ti aya½ ±cariy±nandattherassa (vibha. m³laµ². 537) mati. 217. Abhijjh±yati gijjhati abhikaªkhati et±y±ti abhijjh±, k±macchandan²varaºa½. Luccanaµµhen±ti bhijjanaµµhena, khaºe khaºe bhijjanaµµhen±ti atthoti ±cariyadhammap±lattherena, (d². ni. µ². 1.217) aªguttaraµ²k±k±rena ca ±cariyas±riputtattherena vutta½. Suttesu ca dissati “luccat²ti kho bhikkhu lokoti vuccati. Kiñca luccati? Cakkhu kho bhikkhu luccati, r³p± luccanti, cakkhuviññ±ºa½ luccat²”ti-±di. (Sa½. ni. 4.82) abhidhammaµµhakath±ya½, (dha. sa. aµµha. 7-13) pana idha ca adhun± potthake “luccanapaluccanaµµhen±”ti likhita½. Tattha luccanameva paluccanapariy±yena visesetv± vutta½. Lucasaddo hi apekkhan±di-atthopi bhavati “oloket²”ti-±d²su, bhijjanapabhijjanaµµhen±ti attho. Va½satthapak±siniya½ pana vutta½ “khaºabhaªgavasena luccanasabh±vato, cutibhaªgavasena ca paluccanasabh±vato loko n±m±”ti (va½satthapak±siniya½ n±ma mah±va½saµ²k±ya½ paµhamaparicchede pañcamag±th± vaººan±ya½) keci pana “bhijjana-uppajjanaµµhen±”ti attha½ vadanti. ¾haccabh±sitavacanatthena virujjhanato, lucasaddassa ca anupp±dav±cakatt± ayuttameveta½. Apica ±cariyehipi “luccanapaluccanaµµhen±”ti p±µhameva ulliªgetv± tath± attho vutto siy±, pacch± pana parampar±bhatavasena pam±dalekhatt± tattha tattha na diµµhoti daµµhabba½, na luccati na paluccat²ti yo gahitopi tath± na hoti, sveva loko, anicc±nupassan±ya v± luccati bhijjati vinassat²ti gahetabbova lokoti ta½gahaºarahit±na½ lokuttar±na½ natthi lokat±, dukkhasacca½ v± lokoti vutta½ “pañcup±d±nakkhandh± loko”ti. Eva½ tattha tattha vacanatopi yath±vutto kesañci attho na yuttoti. Tasm±ti pañcup±d±nakkhandh±nameva lokabh±vato. Vikkhambhanavasen±ti ettha vikkhambhana½ tadaªgappah±navaseneva anupp±dana½ appavattana½, na pana vikkhambhanappah±navasena paµipakkh±na½ suµµhupah²na½. “Pah²natt±”ti hi tath±pah²nasadisata½ eva sandh±ya vutta½. Kasm±ti ce? Jh±nassa anadhigatatt±. Eva½ pana pubbabh±gabh±van±ya tath± pah±natoyeveta½ citta½ vigat±bhijjha½ n±ma, na tu cakkhuviññ±ºamiva sabh±vato abhijjh±virahitatt±ti dassetu½ “na cakkhuviññ±ºasadisen±”ti vutta½. Yath± tanti ettha tanti nip±tamatta½, ta½ citta½ v±. Adhun± muñcanassa, an±gate ca puna an±d±nassa karaºa½ parisodhana½ n±m±ti vutta½ hoti. Yath± ca imassa cittassa pubbabh±gabh±van±ya parisodhitatt± vigat±bhijjhat±, eva½ aby±pannat±, vigatathinamiddhat±, anuddhatat±, nibbicikicchat± ca veditabb±ti nidassento “by±p±dapadosa½ pah±y±ti-±d²supi eseva nayo”ti ±ha. P³tikumm±s±dayoti ±bhidosikayavakumm±s±dayo. Purimapakatinti parisuddhapaº¹arasabh±va½, imin± vik±ram±pajjat²ti attha½ dasseti. Vik±r±pattiy±ti purimapakativijahanasaªkh±tena vik±ram±pajjanena. “Ubhayan”ti-±din± tulyatthasam±sabh±vam±ha. “Y± tasmi½ samaye cittassa akallat±”ti-±din± (dha. sa. 1162; vibha. 546) thinassa, “y± tasmi½ samaye k±yassa akallat±”ti-±din± ca middhassa abhidhamme niddiµµhatt± “thina½ cittagelañña½, middha½ cetasikagelaññan”ti vutta½. Satipi hi thinamiddhassa aññamañña½ avippayoge cittak±yalahut±d²na½ viya cittacetasik±na½ yath±kkama½ ta½ta½visesassa y± tesa½ akallat±d²na½ visesapaccayat±, ayametesa½ sabh±voti daµµhabba½. Diµµh±loko n±ma passito ratti½ cand±lokad²p±loka-ukk±lok±di, div± ca s³riy±lok±di. Rattimpi div±pi tassa sañj±nanasamatth± saññ± ±lokasaññ±, tass± ca vigatan²varaº±ya parisuddh±ya atthit± idha adhippet±. Atisayatthavisiµµhassa hi atthi-atthassa avabodhako ayam²k±roti dassento “rattimp²”ti-±dim±ha, vigatathinamiddhabh±vassa k±raºatt± ceta½ vutta½. Suttesu p±kaµov±yamattho. Sarat²ti sato, sampaj±n±t²ti sampaj±noti eva½ puggalaniddesoti dasseti “satiy± ca ñ±ºena ca samann±gato”ti imin±. Santesupi aññesu v²riyasam±dhi-±d²su kasm± idameva ubhaya½ vutta½, vigat±bhijjh±d²su v± ida½ ubhaya½ avatv± kasm± idheva vuttanti anuyogamapanetu½ “ida½ ubhayan”ti-±di vutta½, puggal±dhiµµh±nena niddiµµhasatisampajaññasaªkh±ta½ ida½ ubhayanti attho. Atikkamitv± µhitoti ta-saddassa at²tatthata½ ±ha, pubbabh±gabh±van±ya pajahanameva ca atikkamana½. “Katha½ ida½ katha½ idan”ti pavattat²ti katha½kath±, vicikicch±, s± etassa atth²ti katha½kath², na katha½kath² akatha½kath², nibbicikicchoti vacanattho, atthamatta½ pana dassetu½ “katha½ ida½ katha½ idan’ti eva½ nappavattat²ti akatha½kath²”ti vutta½. “Kusalesu dhammes³”ti ida½ “akatha½kath²”ti imin± sambajjhitabbanti ±ha “na vicikicchati, na kaªkhat²ti attho”ti. Vacanatthalakkhaº±dibhedatoti ettha ±disaddena paccayapah±napah±yak±d²nampi saªgaho daµµhabbo. Tepi hi pabhedato vattabb±ti. 218. Va¹¹hiy± gahita½ dhana½ iºa½ n±m±ti vutta½ “va¹¹hiy± dhana½ gahetv±”ti. Vigato anto byanto, so yass±ti byant². Ten±ha “vigatantan”ti, virahitad±tabba-iºapariyanta½ kareyy±ti cetassa attho. Tesanti va¹¹hiy± gahit±na½ iºadhan±na½. Pariyanto n±ma taduttari d±tabba-iºaseso. Natthi iºamass±ti aºaºo. Tassa bh±vo ±ºaºya½. Tameva nid±na½ ±ºaºyanid±na½, ±ºaºyahetu ±ºaºyak±raº±ti attho. ¾ºaºyameva hi nid±na½ k±raºamass±ti v± ±ºaºyanid±na½, “p±mojja½ somanassan”ti imehi sambandho. “Iºapalibodhato muttomh²”ti balavap±mojja½ labhati. “J²vik±nimittampi me avasiµµha½ atth²”ti somanassa½ adhigacchati. 219. Visabh±gavedan± n±ma dukkhavedan±. S± hi kusalavip±kasant±nassa virodhibh±vato sukhavedan±ya visabh±g±, tass± uppattiy± karaºabh³t±ya. Kakacenev±ti kakacena iva. Catu-iriy±pathanti catubbidhampi iriy±patha½. By±dhito hi yath± µh±nagamanesu asamattho, eva½ nisajj±d²supi. ¾b±dhet²ti p²¼eti. V±t±d²na½ vik±rabh³t± visam±vatth±yeva “±b±dho”ti vuccati. Ten±ha “ta½samuµµh±nena dukkhena dukkhito”ti, ±b±dhasamuµµh±nena dukkhavedan±saªkh±tena dukkhena dukkhito dukkhasamann±gatoti attho. Dukkhavedan±ya pana ±b±dhabh±vena ±dimhi b±dhat²ti ±b±dhoti katv± ±b±dhasaªkh±tena m³laby±dhin± ±b±dhiko, apar±para½ sañj±tadukkhasaªkh±tena anubandhaby±dhin± dukkhitoti attho gahetabbo. Evañhi sati dukkhavedan±vasena vuttassa dukkhitapadassa ±b±dhikapadena visesitabbat± p±kaµ± hot²ti ayamettha ±cariyadhammap±lattherena (d². ni. µ². 1.219) vuttanayo. Adhika½ matta½ pam±ºa½ adhimatta½, b±¼ha½, adhimatta½ gil±no dh±tusaªkhayena parikkh²ºasar²roti adhimattagil±no. Adhimattaby±dhiparetat±y±ti adhimattaby±dhip²¼itat±ya. Na rucceyy±ti na ruccetha, kammatthapadañceta½ “bhattañcass±”ti ettha “ass±”ti kattudassanato. Matt±saddo anatthakoti vutta½ “balamatt±ti balamev±”ti, appamattaka½ v± bala½ balamatt±. Tadubhayanti p±mojja½, somanassañca. Labhetha p±mojja½ “rogato muttomh²”ti. Adhigaccheyya somanassa½ “atthi me k±yabalan”ti p±¼iy± attho. 220. K±kaºikamatta½ n±ma “ekaguñjamattan”ti vadanti. “Diya¹¹hav²himattan”ti vinayaµ²k±ya½ vutta½. Apica kaºa-saddo kuº¹ake–
“Akaºa½ athusa½ suddha½, sugandha½ taº¹ulapphala½;
tuº¹ik²re pacitv±na, tato bhuñjanti bhojanan”ti. (D². ni. 3.281) ±d²su viya.