Tatth±ti tasmi½ atikkamane, tesu v± yath±vuttesu uddharaº±tiharaºav²tiharaºavossajjanasannikkhepanasannirujjhanasaªkh±tesu chasu koµµh±sesu. Uddharaºeti uddharaºakkhaºe. R³p±r³padhamm±ti uddharaº±k±rena pavatt± r³padhamm±, ta½samuµµh±pak± ca ar³padhamm±. Atiharaºa½ na p±puºanti khaºamatt±vaµµh±nato. Sabbattha esa nayo. Tattha tatthev±ti yattha yattha uddharaº±dike uppann±, tattha tattheva. Na hi dhamm±na½ desantarasaªkamana½ atthi lahuparivattanato. Pabba½ pabbanti pariccheda½ pariccheda½. Sandhi sandh²ti gaºµhi gaºµhi. Odhi odh²ti bh±ga½ bh±ga½. Sabbañceta½ uddharaº±dikoµµh±se sandh±ya sabh±gasantativasena vuttanti veditabba½. Itaro eva hi r³padhamm±nampi pavattikkhaºo gamanayogagamanass±d±na½ devaputt±na½ heµµhupariyena paµimukha½ dh±vant±na½ sirasi, p±de ca bandhakhuradh±r±sam±gamatopi s²ghataro, yath± til±na½ bhijjayam±n±na½ paµapaµ±yanena bhedo lakkh²yati, eva½ saªkhatadhamm±na½ upp±den±ti dassanattha½ “paµapaµ±yant±”ti vutta½, upp±davasena paµapaµa-sadda½ akaront±pi karont± viy±ti attho. Tilabhedalakkhaºa½ paµapaµ±yana½ viya hi saªkhatabhedalakkhaºa½ upp±do uppann±namekantato bhinnatt±. Tatth±ti abhikkamane. Ko eko abhikkamati n±bhikkamatiyeva. Kassa v± ekassa abhikkamana½ siy±, na siy± eva. Kasm±? Paramatthato hi…pe… dh±t³na½ sayana½, tasm±ti attho. Andhab±laputhujjanasamm³¼hassa attano abhikkamananivattanañheta½ vacana½. Atha v± “ko eko…pe… abhikkamanan”ti codan±ya “paramatthato h²”ti-±din± sodhan± vutt±. Tasmi½ tasmi½ koµµh±seti yath±vutte chabbidhepi koµµh±se gaman±dikassa apacc±maµµhatt±. “Saddhi½ r³pena uppajjate, nirujjhat²”ti ca silokapadena saha sambandho. Tattha paµhamapadasambandhe r³pen±ti yena kenaci sahuppajjanakena r³pena. Dutiyapadasambandhe pana “r³pen±”ti ida½ ya½ tato nirujjham±nacittato upari sattarasamacittassa upp±dakkhaºe uppanna½, tadeva tassa nirujjham±nacittassa nirodhena saddhi½ nirujjhanaka½ sattarasacittakkhaº±yuka½ r³pa½ sandh±ya vutta½, aññath± r³p±r³padhamm± sam±n±yuk± siyu½. Yadi ca siyu½, atha “r³pa½ garupariº±ma½ dandhanirodhan”ti-±di (vibha. aµµha. pakiººakakath±) aµµhakath±vacanehi, “n±ha½ bhikkhave añña½ ekadhammampi samanupass±mi, ya½ eva½ lahuparivatta½, yathayida½ cittan”ti (a. ni. 1.38) evam±dip±¼ivacanehi ca virodho siy±. Cittacetasik± hi s±rammaºasabh±v± yath±bala½ attano ±rammaºapaccayabh³tamattha½ vibh±vento eva uppajjanti, tasm± tesa½ ta½sabh±vanipphatti-anantara½ nirodho, r³padhamm± pana an±rammaº± pak±setabb±, eva½ tesa½ pak±setabbabh±vanipphatti so¼asahi cittehi hoti, tasm± ekacittakkhaº±t²tena saha sattarasacittakkhaº±yukat± r³padhamm±namicchit±ti. Lahuparivattanaviññ±ºavisesassa saªgatimattapaccayat±ya tiººa½ khandh±na½, visayasaªgatimattat±ya ca viññ±ºassa lahuparivattit±, dandhamah±bh³tapaccayat±ya r³passa garuparivattit±. Yath±bh³ta½ n±n±dh±tuñ±ºa½ kho pana tath±gatasseva, tena ca purej±tapaccayo r³padhammova vutto, pacch±j±tapaccayo ca tathev±ti r³p±r³padhamm±na½ sam±nakkhaºat± na yujjateva, tasm± vuttanayenevettha attho veditabboti ±cariyena (d². ni. µ². 1.214) vutta½ tadeta½ citt±nuparivattiy± viññattiy± ekanirodhabh±vassa suviññeyyatt± eva½ vutta½. Tato saviññattikena puretara½ sattarasamacittassa upp±dakkhaºe uppannena r³pena saddhi½ añña½ citta½ nirujjhat²ti attho veditabbo. Añña½ citta½ nirujjhati, añña½ uppajjate cittanti yojetabba½. Añño hi saddakkamo, añño atthakkamoti. Yañhi purimuppanna½ citta½, ta½ nirujjhanta½ aññassa pacch± uppajjam±nassa anantar±dipaccayabh±veneva nirujjhati, tath± laddhapaccayameva aññampi uppajjate citta½, avatth±visesato cettha aññath±. Yadi eva½ tesamubhinna½ antaro labbheyy±ti codana½ “no”ti apanetum±ha “av²ci manusambandho”ti, yath± v²ci antaro na labbhati, tadevedanti avisesa½ vid³ maññanti, eva½ anu anu sambandho cittasant±no, r³pasant±no ca nad²sotova nadiya½ udakappav±ho viya vattat²ti attho. Av²c²ti hi nirantarat±vasena bh±vanapu½sakavacana½. Abhimukha½ lokita½ ±lokitanti ±ha “puratopekkhanan”ti. Ya½dis±bhimukho gacchati, tiµµhati, nis²dati, sayati v±, tadabhimukha½ pekkhananti vutta½ hoti. Yasm± ca t±disam±lokita½ n±ma hoti, tasm± tadanugatadis±lokana½ vilokitanti ±ha “anudis±pekkhanan”ti, abhimukhadis±nur³pagatesu v±madakkhiºapassesu vividh± pekkhananti vutta½ hoti. Heµµh±-uparipacch±pekkhanañhi “olokita-ullokit±palokit±n²”ti gahit±ni. S±ruppavasen±ti samaºapatir³pavasena, imin±va as±ruppavasena itaresamaggahaºanti sijjhati. Sammajjanaparibhaº¹±dikaraºe olokitassa, ullokaharaº±d²su ullokitassa, pacchato ±gacchantaparissayaparivajjan±d²su apalokitassa ca siy± sambhavoti ±ha “imin± v±”ti-±di, etena upalakkhaºamattañcetanti dasseti. K±yasakkhinti k±yena sacchikata½ paccakkhak±rina½, s±dhakanti attho. So hi ±yasm± vipassan±k±le “yamev±ha½ indriyesu aguttadv±rata½ niss±ya s±sane anabhirati-±divippak±ra½ patto, tameva suµµhu niggahess±m²”ti uss±haj±to balavahirottappo, tattha ca kat±dhik±ratt± indriyasa½vare ukka½sap±ramippatto, teneva na½ satth± “etadagga½ bhikkhave mama s±vak±na½ bhikkh³na½ indriyesu guttadv±r±na½, yadida½ nando”ti (a. ni. 1.230) etadagge µhapesi. Nandass±ti kattutthe s±mivacana½. It²ti imin± ±lokanena. S±tthakat± ca sapp±yat± ca veditabb± ±lokitavilokitass±ti ajjh±haritv± sambandho. Tasm±ti kammaµµh±n±vijahanasseva ±lokitavilokite. Gocarasampajaññabh±vato etth±ti ±lokitavilokite. Attano kammaµµh±navasenev±ti khandh±dikammaµµh±navaseneva ±lokanavilokana½ k±tabba½, na añño up±yo gavesitabboti adhipp±yo. Kammaµµh±nas²senev±ti vakkham±nakammaµµh±namukheneva. Yasm± pana ±lokit±di n±ma dhammamattasseva pavattiviseso, tasm± tassa y±th±vato j±nana½ asammohasampajaññanti dassetu½ “abbhantare”ti-±di vutta½. ¾loket±ti ±lokento. Tath± viloket±. Viññattinti k±yaviññatti½. It²ti tasm± uppajjanato. Cittakiriyav±yodh±tuvipph±ravasen±ti kiriyamayacittasamuµµh±n±ya v±yodh±tuy± vicalan±k±rasaªkh±tak±yaviññattivasena. Akkhidalanti akkhipaµala½. Adho s²dat²ti os²danta½ viya heµµh± gacchati. Uddha½ laªghet²ti laªghenta½ viya upari gacchati. Yantaken±ti akkhidalesu yojitarajjuyo gahetv± paribbhamanakacakkena. Tatoti tath± akkhidal±namos²danullaªghanato. Manodv±rikajavanassa m³lak±raºaparij±nana½ m³lapariññ±. ¾gantukassa abbh±gatassa, t±vak±likassa ca taªkhaºamattapavattakassa bh±vo ±gantukat±vak±likabh±vo, tesa½ vasena. Tatth±ti tesu g±th±ya dassitesu sattasu cittesu. Aªgakicca½ s±dhayam±nanti padh±nabh³ta-aªgakicca½ nipph±denta½, sar²ra½ hutv±ti vutta½ hoti. Bhavaªgañhi paµisandhisadisatt± padh±namaªga½, padh±nañca “sar²ran”ti vuccati, avicchedappavattihetubh±vena v± k±raºakicca½ s±dhayam±nanti attho. Ta½ ±vaµµetv±ti bhavaªgas±maññavasena vutta½, pavatt±k±ravisesavasena pana at²t±din± tibbidha½, tattha ca bhavaªgupacchedasseva ±vaµµana½. Tannirodh±ti tassa nirujjhanato, anantarapaccayavasena hetuvacana½. “Paµhamajavanepi…pe… sattamajavanep²”ti ida½ pañcadv±rikav²thiya½ “aya½ itth², aya½ puriso”ti rajjanadussanamuyhan±namabh±va½ sandh±ya vutta½. Tattha hi ±vajjanavoµµhabban±na½ puretara½ pavatt±yonisomanasik±ravasena ayoniso ±vajjanavoµµhabban±k±rena pavattanato iµµhe itthir³p±dimhi lobhasahagatamatta½ javana½ uppajjati, aniµµhe ca dosasahagatamatta½, na panekantarajjanadussan±di, manodv±re eva ekantarajjanadussan±di hoti, tassa pana manodv±rikassa rajjanadussan±dino pañcadv±rikajavana½ m³la½, yath±vutta½ v± sabbampi bhavaªg±di, eva½ manodv±rikajavanassa m³lak±raºavasena m³lapariññ± vutt±, ±gantukat±vak±likat± pana pañcadv±rika javanasseva apubbabh±vavasena, ittarat±vasena ca. Yuddhamaº¹aleti saªg±mappadese. Heµµhupariyavasen±ti heµµh± ca upari ca parivattam±navasena, apar±para½ bhavaªguppattivasen±ti attho. Tath± bhavaªgupp±davasena hi tesa½ bhijjitv± patana½, imin± pana heµµhimassa, uparimassa ca bhavaªgassa apar±paruppattivasena pañcadv±rikajavanato visadisassa manodv±rikajavanassa upp±da½ dasseti tassa vaseneva rajjan±dipavattanato. Tenev±ha “rajjan±divasena ±lokitavilokita½ hot²”ti. ¾p±thanti gocarabh±va½. Sakakiccanipph±danavasen±ti ±vajjan±dikiccanipph±danavasena. Tanti javana½. Cakkhudv±re r³passa ±p±thagamanena ±vajjan±d²na½ pavattanato pavattik±raºavaseneva “gehabh³te”ti vutta½, na nissayavasena. ¾gantukapuriso viy±ti abbh±gatapuriso viya. Duvidh± hi ±gantuk± atithi-abbh±gatavasena. Tattha kataparicayo “atith²”ti vuccati, akataparicayo “abbh±gato”ti, ayamevidh±dhippeto. Ten±ha “yath± paragehe”ti-±di Tass±ti javanassa rajjanadussanamuyhana½ ayuttanti sambandho. ¾sines³ti nisinnesu. ¾º±karaºanti attano vasakaraºa½. Saddhi½ sampayuttadhammehi phass±d²hi. Tattha tattheva sakakiccanipph±danaµµh±ne bhijjanti. It²ti tasm± ±vajjan±divoµµhabbanapariyos±n±na½ bhijjanato. Ittar±n²ti aciraµµhitik±ni. Tatth±ti tasmi½ vacane aya½ upam±ti attho. Udayabbayaparicchinno t±va tattako k±lo etesanti t±vak±lik±ni, tassa bh±vo, ta½vasena. Etanti asammohasampajañña½. Etth±ti etasmi½ yath±vuttadhammasamud±ye. Dassana½ cakkhuviññ±ºa½, tassa vaseneva ±lokanavilokanapaññ±yanato ±vajjan±d²namaggahaºa½. Samav±yeti s±maggiya½. Tatth±ti pañcakkhandhavasena ±lokanavilokana paññ±yam±ne. Nimittatthe ceta½ bhumma½, tabbinimuttako ko eko ±loketi na tveva ±loketi. Ko ca eko viloketi natveva viloket²ti attho. “Tath±”ti-±di ±yatanavasena, dh±tuvasena ca dassana½. Cakkhur³p±ni yath±raha½ dassanassa nissay±rammaºapaccayo, tath± ±vajjan± anantar±dipaccayo, ±loko upanissayapaccayoti dassanassa suttantanayena pariy±yato paccayat± vutt±. Sahaj±tapaccayopi dassanasseva, nidassanamattañceta½ aññamaññasampayutta-atthi-avigat±dipaccay±nampi labbhanato, “sahaj±t±dipaccay±”tipi adhun± p±µho dissati. “Evan”ti-±di nigamana½. Id±ni yath±p±µha½ samiñjanapas±raºesu sampaj±na½ vibh±vento “samiñjite pas±rite”ti-±dim±ha. Tattha pabb±nanti pabbabh³t±na½. Ta½samiñjanapas±raºeneva hi sabbesa½ hatthap±d±na½ samiñjanapas±raºa½ hoti, pabbametesanti v± pabb± yath± “saddho”ti, pabbavant±nanti attho. Cittavasenev±ti cittaruciy± eva, cittas±matthiy± v±. Ya½ ya½ citta½ uppajjati s±tthepi anatthepi samiñjitu½, pas±ritu½ v±, ta½ta½citt±nugateneva samiñjanapas±raºamakatv±ti vutta½ hoti. Tatth±ti samiñjanapas±raºesu atth±natthapariggaºhana½ veditabbanti sambandho. Khaºe khaºeti tath± µhitakkhaºassa by±panicch±vacana½. Vedan±ti santhambhan±d²hi rujjan±. “Vedan± uppajjat²”ti-±din± paramparapayojana½ dasseti. Tath± “t± vedan± nuppajjant²”ti-±din±pi. Purima½ purimañhi pacchimassa pacchimassa k±raºavacana½. K±leti samiñjitu½, pas±ritu½ v± yuttak±le. Ph±tinti vuddhi½. Jh±n±di pana viseso.