“T±ni ettha sant²”ti ettakeyeva vutte nanvet±ni aññatth±pi sant²ti codan± siy±ti ta½ niv±retu½ “tad± kir±”ti-±di vutta½. Anena bahuso, atisayato v± ettha taddhitavisayo payuttoti dasseti. C±tum±s², c±tum±sin²ti ca paccayavisesena itthiliªgeyeva pariy±yavacana½. Pariyos±nabh³t±ti ca p³raºabh±vameva sandh±ya vadati t±ya saheva catum±saparipuººabh±vato. Idh±ti p±¼iya½. T²hi ±k±rehi p³ret²ti puºº±ti attha½ dasseti “m±sapuººat±y±”ti-±din±. Tattha tad± kattikam±sassa puººat±ya m±sapuººat±. Purimapuººamito hi paµµh±ya y±va apar± puººam², t±va eko m±soti tattha voh±ro. Vass±nassa utuno puººat±ya utupuººat±. Kattikam±salakkhitassa sa½vaccharassa puººat±ya sa½vaccharapuººat±. Purimakattikam±sato pabhuti y±va aparakattikam±so, t±va eko kattikasa½vaccharoti eva½ sa½vaccharapuººat±y±ti vutta½ hoti. Lokik±na½ matena pana m±savasena sa½vaccharasamaññ± lakkhit±. Tath± ca lakkhaºa½ garusaªkantivasena. Vuttañhi jotisatthe
“Nakkhattena sahodaya-mattha½ y±ti s³ramanti;
tassa saªka½ tatra vattabba½, vassa½ m±sakamenev±”ti.
Min²yati divaso eten±ti m±. Tassa hi gatiy± divaso minitabbo “p±µipado dutiy±, tatiy±”ti-±din±. Ettha puººoti etiss± rattiy± sabbakal±p±rip³riy± puººo. Candassa hi so¼asamo bh±go “kal±”ti vuccati, tad± ca cando sabb±sampi so¼asanna½ kal±na½ vasena paripuººo hutv± dissati. Ettha ca “tadahuposathe pannarase”ti pad±ni divasavasena vutt±ni, “komudiy±”ti-±d²ni tadekadesarattivasena.
Kasm± pana r±j± amaccaparivuto nisinno, na ekakov±ti codan±ya sodhan±lesa½ dassetu½ p±¼ipadatthameva avatv± “evar³p±y±”ti-±d²nipi vadati. Etehi c±ya½ sodhan±leso dassito “eva½ ruciyam±n±ya rattiy± tad± pavattatt± tath± parivuto nisinno”ti. Dhoviyam±nadis±bh±g±y±ti etth±pi viyasaddo yojetabbo. Rajatavim±nanicchariteh²ti rajatavim±nato nikkhantehi, rajatavim±nappabh±ya v± vipphuritehi. “Visaro”ti ida½ mutt±va¼i-±d²nampi visesanapada½. Abbha½ dh³mo rajo r±h³ti ime catt±ro upakkiles± p±¼inayena (a. ni. 4.50; p±ci. 447). R±j±macceh²ti r±jakulasamud±gatehi amaccehi. Atha v± anuyuttakar±j³hi ceva amaccehi c±ti attho. Kañcan±saneti s²h±sane. “Rañña½ tu hemam±sana½, s²h±sanamatho v±¼ab²janitth² ca c±maran”ti hi vutta½. Kasm± nisinnoti nis²danamatte codan±. Eta nti kandana½, pabodhana½ v±. It²ti imin± hetun±. Nakkhatta nti kattik±nakkhattachaºa½. Samm± ghositabba½ etarahi nakkhattanti saªghuµµha½. Pañcavaººakusumehi l±jena, puººaghaµehi ca paµimaº¹ita½ gharesu dv±ra½ yassa tadeta½ nagara½ pañca…pe… dv±ra½. Dhajo vaµo. Paµ±ko paµµoti s²ha¼iy± vadanti. Tad± kira pad²pujjalanas²sena katanakkhatta½. Tath± hi umm±dantij±tak±d²supi (j±. 2.18.57) kattikam±se evameva vutta½. Ten±ha “samujjalitad²pam±l±laªkatasabbadis±bh±gan”ti. V²thi n±ma rathik± mah±maggo. Racch± n±ma anibbiddh± khuddakamaggo. Tattha tattha nisinnavasena sam±nabh±gena p±µiyekka½ nakkhattak²¼a½ anubhavam±nena samabhikiººanti vutta½ hoti. Mah±-aµµhakath±ya½ eva½ vatv±pi tattheva iti sanniµµh±na½ katanti attho.
Ud±na½ ud±h±roti atthato eka½. M±nanti m±napatta½ kattubh³ta½. Cha¹¹anavasena avaseko. Sotavasena ogho. P²tivacananti p²tisamuµµh±navacana½ kammabh³ta½. Hadayanti citta½ kattubh³ta½. Gahetunti bahi aniccharaºavasena gaºhitu½, hadayantoyeva µhapetu½ na sakkot²ti adhipp±yo. Tena vutta½ “adhika½ hutv±”ti-±di. Ida½ vutta½ hoti– ya½ vacana½ paµigg±haka nirapekkha½ kevala½ u¼±r±ya p²tiy± vasena sarasato sahas±va mukhato niccharati, tadevidha “ud±nan”ti adhippetanti.
Dosehi it± gat± apagat±ti dosin± ta-k±rassa na-k±ra½ katv± yath± “kilese jito vijit±v²ti jino”ti ±ha “dos±pagat±”ti. Yadipi sutte vutta½ “catt±rome bhikkhave candimas³riy±na½ upakkiles±, yehi upakkilesehi upakkiliµµh± candimas³riy± na tapanti na bh±santi na virocanti. Katame catt±ro? Abbh± bhikkhave…pe… mahik±. Dh³mo rajo. R±hu bhikkhave candimas³riy±na½ upakkileso”ti, (c³¼ava. 447) tath±pi tatiyupakkilesassa pabhedadassana vasena aµµhakath±nayena dassetu½ “pañcahi upakkileseh²”ti vutta½. Ayamattho ca ramaº²y±disaddayogato ñ±yat²ti ±ha “tasm±”ti-±di. An²ya-saddopi bahul± katvatth±bhidh±yako yath± “niyy±nik± dhamm±”ti (dha. sa. dukam±tik± 96) dasseti “ramayat²”ti imin±. Juºh±vasena rattiy± sur³pattam±ha “vuttadosavimutt±y±”ti-±din±. Abbh±dayo cettha vuttados±. Ayañca hetu “dassitu½ yutt±”ti etth±pi sambajjhitabbo. Tena k±raºena, utusampattiy± ca p±s±dikat± daµµhabb±. ¿dis±ya rattiy± yutto divaso m±so utu sa½vaccharoti eva½ divasam±s±d²na½ lakkhaº± sallakkhaºup±y± bhavitu½ yutt±, tasm± lakkhitabb±ti lakkhaºiy±, s± eva lakkhaññ± ya-vato ºa-k±rassa ña-k±r±desavasena yath± “pokkharañño sum±pit±”ti ±ha “divasam±s±d²nan”ti-±di.
“Ya½ no payirup±sato citta½ pas²deyy±”ti vacanato samaºa½ v± br±hmaºa½ v±ti ettha paramatthasamaºo, paramatthabr±hmaºo ca adhippeto, na pana pabbajj±mattasamaºo, na ca j±timattabr±hmaºoti vutta½ “samitap±pat±y±”ti-±di. Bahati p±pe bahi karot²ti br±hmaºo niruttinayena. Bahuvacane vattabbe ekavacana½, ekavacane v± vattabbe bahuvacana½ vacanabyattayo vacanavipall±soti attho. Idha pana “payirup±satan”ti vattabbe “payirup±sato”ti vuttatt± bahuvacane vattabbe ekavacanavasena vacanabyattayo dassito. Attani, garuµµh±niye ca hi ekasmimpi bahuvacanappayogo niru¼ho. Payirup±satoti ca vaººavipariy±yaniddeso esa yath± “payirud±h±s²”ti. Ayañhi bahula½ diµµhapayogo, yadida½ parisadde ya-k±rapare vaººavipariy±yo. Tath± hi akkharacintak± vadanti “pariy±d²na½ ray±divaººassa yar±d²hi vipariy±yo”ti. Yanti samaºa½ v± br±hmaºa½ v±. Imin± sabbenapi vacanen±ti “ramaº²y± vat±”ti-±divacanena. Obh±sanimittakammanti obh±sabh³ta½ nimittakamma½ paribyatta½ nimittakaraºanti attho. Mah±par±dhat±y±ti mah±dosat±ya.
“Tena h²”ti-±di tadatthavivaraºa½. Devadatto c±ti ettha ca-saddo samuccayavasena atthupanayane, tena yath± r±j± aj±tasattu attano pitu ariyas±vakassa satthu upaµµh±kassa gh±tanena mah±par±dho, eva½ bhagavato mah±natthakarassa devadattassa apassayabh±ven±p²ti imamattha½ upaneti. Tassa piµµhich±y±y±ti voh±ramatta½, tassa j²vakassa piµµhi-apassayena, ta½ pamukha½ katv± apass±y±ti vutta½ hoti. Vikkhepapacchedanatthanti vakkham±n±ya attano kath±ya uppajjanakavikkhepassa pacchindanattha½, anuppajjanatthanti adhipp±yo. Ten±ha “tassa½ h²”ti-±di. Asikkhit±nanti k±yavac²sa½yamane vigatasikkh±na½. Kul³paketi kulamupagate satth±re. Gahit±s±rat±y±ti gahetabbaguºas±ravigatat±ya. Nibbikkhepanti aññesamapanayanavirahita½.
Bhaddanti avassayasampannat±ya sundara½.
151. Ayañcattho im±ya p±¼icch±y±ya adhigato, imamatthameva v± antogadha½ katv± p±¼iyameva½ vuttanti dasseti “ten±h±”ti-±din±. Asatth±pi sam±no satth± paµiññ±to yen±ti satthupaµiññ±to, tassa abuddhass±pi sam±nassa buddhapaµiññ±tassa “ahameko loke atthadhamm±nus±sako”ti ±cariyapaµiññ±tabh±va½ v± sandh±ya eva½ vutta½. “So kir±”ti-±din± anussutimatta½ pati por±ºaµµhakath±nayova kirasaddena vutto. Esa nayo parato makkhalipadanibbacanepi Ek³nad±sasata½ p³rayam±noti eken³nad±sasata½ attan± saddhi½ an³nad±sasata½ katv± p³rayam±no. Eva½ j±yam±no cesa maªgalad±so j±to. J±tar³penev±ti m±tukucchito vij±taveseneva, yath± v± satt± anivatth± ap±rut± j±yanti, tath± j±tar³peneva. Upasaªkamant²ti upagat± bhajant± honti. Tadeva pabbajja½ aggahes²ti tadeva naggar³pa½ “ayameva pabbajj± n±ma siy±”ti pabbajja½ katv± aggahesi. Pabbaji½s³ti ta½ pabbajitamanupabbaji½su.
“Pabbajitasam³hasaªkh±to”ti etena pabbajitasam³hat±mattena saªgho, na niyy±nikadiµµhivisuddhas²las±maññavasena sa½hatatt±ti dasseti. Assa atth²ti assa satthupaµiññ±tassa pariv±rabh±vena atthi. “Saªgh² gaº²”ti ceda½ pariy±yavacana½, saªketamattato n±nanti ±ha “svev±”ti-±di. Svev±ti ca pabbajitasam³hasaªkh±to eva. Keci pana “pabbajitasam³havasena saªgh², gahaµµhasam³havasena gaº²”ti vadanti, ta½ tesa½ matimatta½ gaºe eva loke saªgha-saddassa niru¼hatt±. Acelakavatacariy±di attan± parikappitamatta½ ±c±ro. Paññ±to p±kaµo saªgh²-±dibh±vena. Appiccho santuµµhoti atthato eka½. Tattha labbham±n±ppicchata½ dassetu½ “appicchat±ya vatthampi na niv±set²”ti vutta½. Na hi tasmi½ s±sanike viya santaguºanigg³haºalakkhaº± appicchat± labbhati. Yasoti kittisaddo. Taranti etena sa½s±roghanti eva½ sammatat±ya laddhi tittha½ n±ma “s±dh³”ti sammato, na ca s±dh³hi sammatoti attham±ha “ayan”ti-±din±. Na hi tassa s±dh³hi sammatat± labbhati. Sundaro sappurisoti dvidh± attho. Assutavatoti assut±riyadhammassa, kattutthe ceta½ s±mivacana½. “Im±ni me vatasam±d±n±ni ettaka½ k±la½ suciºº±n²”ti bah³ rattiyo j±n±ti. T± panassa rattiyo cirak±labh³t±ti katv± “cira½ pabbajitass±”ti-±di vutta½, antattha-aññapadatthasam±so cesa yath± “m±saj±to”ti. Atha tassa padadvayassa ko visesoti ce? Cirapabbajitaggahaºenassa buddhis²lat±, rattaññ³gahaºena tattha sampaj±nat± dassit±, ayametassa visesoti. Ki½ pana attha½ sandh±ya so amacco ±h±ti vutta½ “acirapabbajitass±”ti-±di. Okappan²y±ti saddahan²y±. Addh±nanti d²ghak±la½. Kittako pana soti ±ha “dve tayo r±japarivaµµe”ti, dvinna½, tiººa½ v± r±j³na½ rajj±nus±sanapaµip±µiyoti attho. “Addhagato”ti vatv±pi puna kata½ vayaggahaºa½ os±navay±pekkha½ padadvayassa atthavisesasambhavatoti dasseti “pacchimavayan”ti imin±. Ubhayanti “addhagato, vayo-anuppatto”ti padadvaya½.
K±jaro n±ma eko rukkhaviseso, yo “paººakarukkho”tipi vuccati. Disv± viya anattamanoti sambandho. Pubbe pitar± saddhi½ satthu santika½ gantv± desan±ya sutapubbata½ sandh±y±ha “jh±n±…pe… k±mo”ti. Tilakkhaºabbh±hatanti t²hi lakkhaºehi abhighaµita½. Dassanen±ti nidassanamatta½. So hi disv± tena saddhi½ all±pasall±pa½ katv± tato akiriyav±da½ sutv± ca anattamano ahosi. Guºakath±y±ti abh³taguºakath±ya. Ten±ha “suµµhutara½ anattamano”ti. Yadi anattamano, kasm± tuºh² ahos²ti codana½ visodheti “anattamano sam±nop²”ti-±din±.
152. Gos±l±y±ti eva½n±make g±meti vutta½. Vass±nak±le gunna½ patiµµhitas±l±y±ti pana atthe tabbasena tassa n±ma½ s±tisayamupapanna½ hoti bahulamanaññas±dh±raºatt±, tath±pi so por±ºehi ananussutoti ekaccav±do n±ma kato. “M± khal²ti s±miko ±h±”ti imin± tath±vacanamup±d±ya tassa ±khy±tapadena samaññ±ti dasseti. Saññ±ya hi vattumicch±ya ±khy±tapadampi n±mika½ bhavati yath± “aññ±sikoº¹añño”ti (mah±va. 17). Sesanti “so paººena v±”ti-±divacana½.
153. D±s±d²su siriva¹¹hak±din±mamiva ajitoti tassa n±mamatta½. Kesehi v±yito kambalo yass±tipi yujjati. Paµikiµµhataranti nih²natara½. “Yath±h±”ti-±din± aªguttar±game tikanip±te makkhalisutta (a. ni. 3.138) m±hari. Tant±vut±n²ti tante v²t±ni. “S²te s²to”ti-±din± chah±k±rehi tassa paµikiµµhatara½ dasseti.
154. Pakujjhati samm±diµµhikesu by±pajjat²ti pakudho. Vacca½ katv±p²ti ettha pi-saddena bhojana½ bhuñjitv±pi kenaci asucin± makkhitv±p²ti imamattha½ sampiº¹eti. V±lik±th³pa½ katv±ti vatasam±d±nas²sena v±lik±sañcaya½ katv±, tath±r³pe anupagaman²yaµµh±ne puna vata½ sam±d±ya gacchat²ti vutta½ hoti.
156. “Gaºµhanakileso”ti etassa “palibundhanakileso”ti atthavacana½, sa½s±re paribundhanakicco khettavatthuputtad±r±divisayo r±g±dikilesoti attho. “Eva½v±dit±y±”ti imin± laddhivasenassa n±ma½, na panatthatoti dasseti. Y±va hi so maggena samuggh±µito, t±va atthiyeva. Aya½ pana vacanattho– “natthi mayha½ gaºµho”ti gaºh±t²ti nigaºµhoti. N±µass±ti eva½n±makassa.