“Tasmin”ti-±din± tadattha½ vivarati, samattheti ca. Doha¼oti abhil±so. Bh±riyeti garuke, aññesa½ asakkuºeyye v±. Asakkont²ti asakkuºam±n±. Akathent²ti akathayam±n± sam±n±. Nibandhitv±ti vacas± bandhitv±. Suvaººasatthaken±ti suvaººamayena satthakena, ghanasuvaººakaten±ti attho. Ayomayañhi rañño sar²ra½ upanetu½ ayuttanti vadanti. Suvaººaparikkhatena v± ayomayasatthen±ti atthepi ayamev±dhipp±yo. B±hu½ ph±l±petv±ti lohitasir±vedhavasena b±hu½ ph±l±petv±. Kevalassa lohitassa gabbhiniy± dujj²rabh±vato udakena sambhinditv± p±yesi. Haññissat²ti haññissate, ±yati½ han²yateti attho. Nemittak±na½ vacana½ tatha½ v± siy±, vitatha½ v±ti adhipp±yena “puttoti v± dh²t±ti v± na paññ±yat²”ti vutta½. “Attano”ti-±din± aññampi k±raºa½ dassetv± niv±resi. Rañño bh±vo rajja½, rajjassa sam²pe pavattat²ti oparajja½, µh±nantara½. Mah±ti mahat². Sam±se viya hi v±kyepi mahantasaddassa mah±deso. Dhur±ti gaºassa dhurabh³t±, dhorayh± jeµµhak±ti attho. Dhura½ n²har±m²ti gaºadhuram±vah±mi, gaºabandhiya½ nibbattess±m²ti vutta½ hoti. “So na sakk±”ti-±din± puna cintan±k±ra½ dasseti. Iddhip±µih±riyen±ti ahimekhalikakum±ravaººavikubbaniddhin±. Ten±ti app±yukabh±vena. H²ti nip±tamatta½. Tena h²ti v± uyyojanatthe nip±to. Tena vutta½ “kum±ra½…pe… uyyojes²”ti. Buddho bhaviss±m²ti ettha iti-saddo idamattho, imin± khandhake ±gatanayen±ti attho. Pubbe khoti-±d²hipi khandhakap±¼iyeva (c³¼ava. 339). Potthaniyanti churika½. Ya½ “nakharan”tipi vuccati, div± divaseti (d². ni. µ². 1.150) divasassapi div±. S±myatthe heta½ bhummavacana½ “div± divasass±”ti aññattha dassanato. Divassa divasetipi vaµµati ak±rantassapi divasaddassa vijjam±natt±. Nep±tikampi div±saddamicchanti saddavid³, majjhanhikavel±yanti attho. S± hi divasassa viseso divasoti. “Bh²to”ti-±di pariy±yo, k±yathambhanena v± bh²to. Hadayama½sacalanena ubbiggo. “J±neyyu½ v±, m± v±”ti parisaªk±ya ussaªk². ѱte sati attano ±gaccham±nabhayavasena utrasto. Vuttappak±ranti devadattena vutt±k±ra½ vippak±ranti apak±ra½ anupak±ra½, vipar²takicca½ v±. Sabbe bhikkh³ti devadattaparisa½ sandh±y±ha. Acchinditv±ti apanayanavasena vilumpitv±. Rajjen±ti vijitena. Ekassa rañño ±º±pavattiµµh±na½ “rajjan”ti hi vutta½, r±jabh±vena v±. Manaso attho icch± manoratho ra-k±r±gama½, ta-k±ralopañca katv±, cittassa v± n±n±rammaºesu vibbhamakaraºato manaso ratho iva manoratho, mano eva ratho viy±ti v± manorathotipi neruttik± vadanti. Sukiccak±rimh²ti sukiccak±r² amhi. Avam±nanti avamaññana½ an±dara½. M³laghaccanti j²vit± voropana½ sandh±y±ha, bh±vanapu½sakameta½. R±jakul±na½ kira satthena gh±tana½ r±j³naman±ciººa½, tasm± so “nanu bhante”ti-±dim±ha. T±panageha½ n±ma uºhagah±panageha½, ta½ pana dh³meneva acchinn±. Tena vutta½ “dh³magharan”ti. Kammakaraºatth±y±ti t±pana kammakaraºatthameva. Kenaci ch±ditatt± ucco aªgoti uccaªgo yassa kassaci gahaºattha½ paµicchanno unnataªgoti idha adhippeto. Tena vutta½ “uccaªga½ katv± pavisitu½ m± deth±”ti. “Ucchaªge katv±”tipi p±µho, eva½ sati majjhimaªgova, ucchaªge kiñci gahetabba½ katv±ti attho. Mo¼iyanti c³¼±ya½ “chetv±na mo¼i½ varagandhav±sitan”ti-±d²su (ma. ni. aµµha. 2.1; sa½. ni. aµµha. 2.2.55; apa. aµµha. 1.avid³renid±nakath±; bu. va½. aµµha. 27.avid³renid±nakath±; j±. aµµha. 1.avid³renid±nakath±) viya. Ten±ha “mo¼i½ bandhitv±”ti. Catumadhuren±ti sappisakkaramadhun±¼ikerasnehasaªkh±tehi cat³hi madhurehi abhisaªkhatap±navisesen±ti vadanti, ta½ mah±dhammasam±d±nasuttap±¼iy± (ma. ni. 1.473) na sameti. Vuttañhi tattha “dadhi ca madhu ca sappi ca ph±ºitañca ekajjha½ sa½saµµhan”ti, (ma. ni. 1.485) tadaµµhakath±yañca vutta½ “dadhi ca madhu c±ti suparisuddha½ dadhi ca sumadhura½ madhu ca. Ekajjha½ sa½saµµhanti ekato katv± missita½ ±lu¼ita½. Tassa tanti tassa ta½ catumadhurabhesajja½ pivato”ti “attupakkamena maraºa½ na yuttan”ti manasi katv± r±j± tass± sar²ra½ lehitv± y±peti. Na hi ariy± att±na½ vinip±tenti. Maggaphalasukhen±ti maggaphalasukhavat±, sot±pattimaggaphalasukh³pasañhitena caªkamena y±pet²ti attho. H±ress±m²ti apaness±mi. V²tacciteh²ti vigata-accitehi j±lavigatehi suddhaªg±rehi. Kenaci saññattoti kenaci samm± ñ±pito, ovaditoti vutta½ hoti. Massukaraºatth±y±ti massuvisodhanatth±ya. Mana½ karoth±ti yath± rañño mana½ hoti, tath± karotha. Pubbeti purimabhave. Cetiyaªgaºeti gandhapupph±d²hi p³janaµµh±nabh³te cetiyassa bh³mitale. Nisajjanatth±y±ti bhikkhusaªghassa nis²danatth±ya. Paññattakaµas±rakanti paññapetabba-uttamakilañja½. Tath±vidho kilañjo hi “kaµas±rako”ti vuccati. Tass±ti yath±vuttassa kammadvayassa. Ta½ pana manopadosavaseneva tena katanti daµµhabba½. Yath±ha–
“Manopubbaªgam± dhamm±, manoseµµh± manomay±;
manas± ce paduµµhena, bh±sati v± karoti v±;
tato na½ dukkhamanveti, cakka½va vahato padan”ti. (Dha. pa. 1; netti. 90).
Paric±rakoti sah±yako. Abhedepi bhedamiva voh±ro loke p±kaµoti vutta½ “yakkho hutv± nibbatt²”ti. Ek±yapi hi upp±dakiriy±ya idha bhedavoh±ro, paµisandhivasena hutv±, pavattivasena nibbatt²ti v± pacceka½ yojetabba½, paµisandhivasena v± pavattanasaªkh±ta½ s±tisayanibbattana½ ñ±petu½ ek±yeva kiriy± padadvayena vutt±. Tath±vacanañhi paµisandhivasena nibbattaneyeva dissati “makkaµako n±ma devaputto hutv± nibbatti (dha. pa. aµµha. 1.5) kaºµako n±ma…pe… nibbatti, (j±. aµµha. 1.avid³renid±nakath±) maº¹³ko n±ma…pe… nibbatt²”ti-±d²su viya. Dvinna½ v± pad±na½ bh±vatthamapekkhitv± “yakkho”ti-±d²su s±mi-atthe paccattavacana½ kata½ purim±ya pacchimavisesanato, paric±rakassa…pe… yakkhassa bh±vena nibbatt²ti attho, hetvatthe v± ettha tv±-saddo yakkhassa bh±vato pavattanahet³ti. Assa pana rañño mah±puññassapi sam±nassa tattha bahula½ nibbattapubbat±ya ciraparicitanikanti vasena tattheva nibbatti veditabb±. Ta½ divasamev±ti rañño maraºadivaseyeva. Khobhetv±ti puttasnehassa balavabh±vato, ta½sahaj±tap²ti vegassa ca savipph±rat±ya ta½ samuµµh±nar³padhammehi pharaºavasena sakalasar²ra½ ±lo¼etv±. Ten±ha “aµµhimiñja½ ±hacca aµµh±s²”ti. Pituguºanti pituno attani sinehaguºa½. Tena vutta½ “mayi j±tep²”ti-±di. Vissajjetha vissajjeth±ti turitavasena, sokavasena ca vutta½. Anuµµhubhitv±ti acha¹¹etv±. N±¼±girihatthi½ muñc±petv±ti ettha iti-saddo pak±rattho, tena “abhim±rakapurisapesen±dippak±ren±”ti pubbe vuttappak±rattaya½ pacc±masati, katthaci pana so na diµµho. Pañca vatth³n²ti “s±dhu bhante bhikkh³ y±vaj²va½ ±raññik± ass³”ti-±din± (p±r±. 409; c³¼ava. 343) vinaye vutt±ni pañca vatth³ni. Y±citv±ti ettha y±cana½ viya katv±ti attho. Na hi so paµipajjituk±mo y±cat²ti ayamattho vinaye (p±r±. aµµha. 2.410) vuttoyeva. Saññ±pess±m²ti cintetv± saªghabheda½ katv±ti sambandho. Idañca tassa anikkhittadhurat±dassanavasena vutta½, so pana akatepi saªghabhede tehi saññ±petiyeva. Uºhalohitanti balavasokasamuµµhita½ uºhabh³ta½ lohita½. Mah±nirayeti av²ciniraye. Vitth±rakath±nayoti aj±tasattupas±dan±divasena vitth±rato vattabb±ya kath±ya nayamatta½. Kasm± panettha s± na vutt±, nanu saªg²tikath± viya khandhake (c³¼ava. 343) ±gat±pi s± vattabb±ti codan±ya ±ha “±gatatt± pana sabba½ na vuttan”ti, khandhake ±gatatt±, kiñcimattassa ca vacanakkamassa vuttatt± na ettha koci virodhoti adhipp±yo. “Evan”ti-±di yath±nusandhin± nigamana½. Kosalaraññoti pasenadikosalassa pitu mah±kosalarañño. Nanu videhassa rañño dh²t± vedeh²ti attho sambhavat²ti codanamapaneti “na videharañño”ti imin±. Atha kenaµµhen±ti ±ha “paº¹it±dhivacanametan”ti, paº¹itavevacana½, paº¹itan±manti v± attho. Aya½ pana padattho kena nibbacanen±ti vutta½ “tatr±yan”ti-±di. Vidant²ti j±nanti. Veden±ti karaºabh³tena ñ±ºena. “¿hat²”ti etassa pavattat²tipi attho µ²k±ya½ vutto. Vedeh²ti idha nad±digaºoti ±ha “vedehiy±”ti. Soyeva aho tadaho, sattam²vacanena pana “tadah³”ti padasiddhi. Etth±ti etasmi½ divase. Upasaddena visiµµho vasasaddo upavasaneyeva, na vasanamatte, upavasanañca sam±d±namev±ti dassetu½ “s²len±”ti-±di vutta½. Ettha ca s²len±ti s±sane ariyuposatha½ sandh±ya vutta½. Anasanen±ti abhuñjanamattasaªkh±ta½ b±hiruposatha½. V±-saddo cettha aniyamattho, tena ekacca½ manoduccarita½, duss²ly±diñca saªgaºh±ti. Tath± hi gop±lakuposatho abhijjh±sahagatassa cittassa vasena vutto, nigaºµhuposatho mosavajj±divasena. Yath±ha vis±khuposathe “so tena abhijjh±sahagatena cetas± divasa½ atin±met²”ti, (a. ni. 3.71) “iti yasmi½ samaye sacce sam±dapetabb±, mus±v±de tasmi½ samaye sam±dapet²”ti (a. ni. 3.71) ca ±di. Eva½ adhippetatth±nur³pa½ nibbacana½ dassetv± id±ni atthuddh±ravasena nibbacan±nur³pa½ adhippetattha½ dassetu½ “aya½ pan±”ti-±dim±ha. Etth±ti uposathasadde. Sam±nasaddavacan²y±na½ anekappabhed±na½ atth±namuddharaºa½ atthuddh±ro sam±nasaddavacan²yesu v± atthesu adhippetasseva atthassa uddharaºa½ atthuddh±rotipi vaµµati. Anekatthadassanañhi adhippetatthassa uddharaºatthameva. Nanu ca “atthamatta½ pati sadd± abhinivisant²”ti-±din± atthuddh±re codan±, sodhan± ca heµµh± vutt±yeva. Apica visesasaddassa av±cakabh±vato p±timokkhuddes±divisayopi uposathasaddo s±maññar³po eva, atha kasm± p±timokkhuddes±divisesavisayo vuttoti? Saccameta½, aya½ panattho t±disa½ saddas±maññaman±diyitv± tattha tattha sambhavatthadassanavaseneva vuttoti, eva½ sabbattha. S²ladiµµhivasena (s²lasuddhivasena d². ni. µ². 1.150) upetehi samaggehi vas²yati na uµµh²yat²ti uposatho, p±timokkhuddeso. Sam±d±navasena, adhiµµh±navasena v± upecca ariyav±s±di-atth±ya vasitabbo ±vasitabboti uposatho, s²la½. Anasan±divasena upecca vasitabbo anuvasitabboti uposatho, vatasam±d±nasaªkh±to upav±so. Navamahatthikulapariy±panne hatthin±ge kiñci kiriyamanapekkhitv± ta½kulasambh³tat±matta½ pati ru¼hivaseneva uposathoti samaññ±, tasm± tattha n±mapaññatti veditabb±. Arayo upagantv± useti d±het²ti uposatho, usasaddo d±hetipi saddavid³ vadanti. Divase pana uposatha saddapavatti aµµhakath±ya½ vutt±yeva. “Suddhassa ve sad±phagg³”ti-±d²su suddhass±ti sabbaso kilesamal±bh±vena parisuddhassa. Veti nip±tamatta½, byattanti v± attho. Sad±ti niccak±lampi. Phagg³ti phagguº²nakkhattameva yutta½ bhavati, niruttinayena cetassa siddhi. Yassa hi sundarikabh±radv±jassa n±ma br±hmaºassa phagguºam±se uttaraphagguº²yuttadivase titthanh±na½ karontassa sa½vaccharampi katap±papav±hana½ hot²ti laddhi. Tato ta½ vivecetu½ ida½ majjhim±gam±vare m³lapaºº±sake vatthasutte bhagavat± vutta½. Suddhassuposatho sad±ti yath±vuttakilesamalasuddhiy± parisuddhassa uposathaªg±ni, vatasam±d±n±ni ca asam±diyatopi niccak±la½ uposathav±so eva bhavat²ti attho. “Na bhikkhave”ti-±d²su “abhikkhuko ±v±so na gantabbo”ti n²haritv± sambandho. Upavasitabbadivasoti upavasanakaraºadivaso, adhikaraºe v± tabbasaddo daµµhabbo. Evañhi aµµhakath±ya½ vuttanibbacanena sameti. Antogadh±vadh±raºena, aññatth±pohanena ca niv±raºa½ sandh±ya “sesadvayaniv±raºatthan”ti vutta½. “Pannarase”ti padam±rabbha divasavasena yath±vuttanibbacana½ katanti dassento “teneva vuttan”ti-±dim±ha. Pañcadasanna½ tith²na½ p³raºavasena “pannaraso”ti hi divaso vutto.