Satisampajaññakath±vaººan±
214. Samantato pak±rehi, pakaµµha½ v± savisesa½ j±n±t²ti sampaj±no, tassa bh±vo sampajañña½, tath±pavattañ±ºa½, tassa vibhajana½ sampajaññabh±jan²ya½, tasmi½ sampajaññabh±jan²yamhi. “Gamanan”ti imin± abhikkamana½ abhikkantanti bh±vas±dhanam±ha. Tath± paµikkamana½ paµikkantanti vutta½ “nivattanan”ti. Gamanañcettha nivattetv±, anivattetv± ca gamana½, nivattana½ pana nivattimattameva, aññamaññamup±d±nakiriy±mattañceta½ dvaya½. Katha½ labbhat²ti ±ha “gamane”ti-±di. Abhiharantoti gamanavasena k±ya½ upanento. Paµinivattentoti tato puna nivattento. Apan±mentoti apakkamanavasena pariº±mento. ¾sanass±ti p²µhak±di-±sanassa. Purima-aªg±bhimukhoti aµanik±dipurim±vayav±bhimukho. Sa½sarantoti sa½sappanto. Pacchima-aªgapadesanti aµanik±dipacchim±yavappadesa½. Pacc±sa½sarantoti paµi-±sappanto. “Eseva nayo”ti imin± nipannasseva abhimukha½ sa½sappanapaµi-±sappan±ni dasseti. Ýh±nanisajj±sayanesu hi yo gamanavidhuro k±yassa purato abhih±ro, so abhikkamo. Pacchato apah±ro paµikkamoti lakkhaºa½. Sampaj±nana½ sampaj±na½, tena attan± kattabbakiccassa karaºas²lo sampaj±nak±r²ti ±ha “sampajaññena sabbakiccak±r²”ti. “Sampajaññameva v± k±r²”ti imin± sampaj±nassa karaºas²lo sampaj±nak±r²ti dasseti. “So h²”ti-±di dutiyavikappassa samatthana½. “Sampajaññan”ti ca imin± sampaj±na-saddassa sampajaññapariy±yat± vutt±. Tath± hi ±cariy±nandattherena vutta½ “samantato, samm±, sama½ v± paj±nana½ sampaj±na½, tadeva sampajaññan”ti (vibha. m³laµ². 2.523) aya½ aµµhakath±to aparo nayo– yath± atikkant±d²su asammoha½ upp±deti, tath± sampaj±nassa k±ro karaºa½ sampaj±nak±ro, so etassa atth²ti sampaj±nak±r²ti. Dhammato va¹¹hisaªkh±tena atthena saha vattat²ti s±tthaka½, abhikkant±di, s±tthakassa sampaj±nana½ s±tthakasampajañña½. Sapp±yassa attano patir³passa sampaj±nana½ sapp±yasampajañña½. Abhikkam±d²su bhikkh±c±ragocare, aññattha ca pavattesu avijahitakammaµµh±nasaªkh±te gocare sampaj±nana½ gocarasampajañña½. S±maññaniddesena, hi ekasesanayena v± gocarasaddo tadatthadvayepi pavattati. Atikkam±d²su asammuyhanasaªkh±ta½ asammohameva sampajañña½ asammohasampajañña½. Cittavasenev±ti cittassa vaseneva, cittavasamanugatenev±ti attho. Pariggahetv±ti tulayitv± t²retv±, paµisaªkh±y±ti attho. Saªghadassaneneva uposathapav±raº±di-atth±ya gamana½ saªgahita½. ¾disaddena kasiºaparikamm±d²na½ saªgaho. Saªkhepato vutta½ tadatthameva vivaritu½ “cetiya½ v±”ti-±di vutta½. Arahatta½ p±puº±t²ti ukkaµµhaniddeso esa. Samathavipassanupp±danampi hi bhikkhuno va¹¹hiyeva. Tatth±ti asubh±rammaºe. Kec²ti abhayagiriv±sino. ¾misatoti c²var±di-±misapaccayato. Kasm±ti ±ha “ta½ niss±y±”ti-±di. Tasminti s±tthakasampajaññavasena pariggahita-atthe. Yasm± pana dhammato va¹¹hiyeva attho n±ma, tasm± ya½ “s±tthakan”ti adhippeta½ gamana½, ta½ sabbampi sapp±yamev±ti siy± avisesena kassaci ±saªk±ti tannivattanattha½ “cetiyadassana½ t±v±”ti-±di ±raddha½. Mah±p³j±y±ti mahatiy± p³j±ya, bah³na½ p³j±divaseti vutta½ hoti. Cittakammar³pak±n² viy±ti cittakammakatapaµim±yo viya, yantapayogena v± n±nappak±ravicittakiriy± paµim±yo viya. Tatr±ti t±su paris±su. Ass±ti bhikkhuno. Asamapekkhana½ n±ma gehassita-aññ±ºupekkh±vasena ±rammaºassa ayoniso gahaºa½. Ya½ sandh±ya vutta½ “cakkhun± r³pa½ disv± uppajjati upekkh± b±lassa m³¼hassa puthujjanass±”ti-±di (ma. ni. 3.308) m±tug±masamphassavasena k±yasa½sagg±patti. Hatthi-±disammaddena j²vitantar±yo. Visabh±gar³padassan±din± brahmacariyantar±yo. “Dasadv±dasayojanantare paris± sannipatant²”ti-±din± vuttappak±reneva. Mah±parisapariv±r±nanti kad±ci dhammassavan±di-atth±ya itthipurisasammissapariv±re sandh±ya vutta½. Tadatthad²panatthanti asubhadassanassa s±tthakabh±vasaªkh±tassa atthassa d²panattha½. Pabbajitadivasato paµµh±ya paµivacanad±navasena bhikkh³na½ anuvattanakath± ±ciºº±, tasm± paµivacanassa ad±navasena ananuvattanakath± tassa dutiy± n±ma hot²ti ±ha “dve kath± n±ma na kathitapubb±”ti. Dve kath±ti hi vacanakaraº±karaºakath±. Tattha vacanakaraºakath±yeva kathitapubb±, dutiy± na kathitapubb±. Tasm± subbacatt± paµivacanamad±s²ti attho. Evanti imin±. “Sace pana cetiyassa mah±p³j±y±”ti-±dika½ sabbampi vuttappak±ra½ pacc±masati, na “purisassa m±tug±m±subhan”ti-±dikameva. Pariggahita½ s±tthaka½, sapp±yañca yena so pariggahitas±tthakasapp±yo, tassa, tena yath±nupubbika½ sampajaññapariggahaºa½ dasseti. Vuccam±nayogakammassa pavattiµµh±nat±ya bh±van±ya ±rammaºa½ kammaµµh±na½, tadeva bh±van±ya visayabh±vato gocaranti ±ha “kammaµµh±nasaªkh±ta½ gocaran”ti. Uggahetv±ti yath± uggahanimitta½ uppajjati, eva½ uggahakosallassa samp±danavasena uggahaºa½ katv±. Bhikkh±c±ragocareti bhikkh±c±rasaªkh±te gocare, anena kammaµµh±ne, bhikkh±c±re ca gocarasaddoti dasseti. Idh±ti s±sane. Harat²ti kammaµµh±na½ pavattanavasena neti, y±va piº¹ap±tapaµikkam± anuyuñjat²ti attho. Na pacc±harat²ti ±h±r³payogato y±va div±µh±nupasaªkaman± kammaµµh±na½ na paµineti. Tatth±ti tesu cat³su bhikkh³su. ¾varaº²yeh²ti n²varaºehi. Pagev±ti p±toyeva Sar²raparikammanti mukhadhovan±disar²rapaµijaggana½. Dve tayo pallaªketi dve tayo nisajj±v±re. Ðrubaddh±sanañhettha pallaªko. Usumanti dve t²ºi uºh±pan±ni sandh±ya vutta½. Kammaµµh±na½ anuyuñjitv±ti tadahe m³labh³ta½ kammaµµh±na½ anuyuñjitv±. Kammaµµh±nas²senev±ti kammaµµh±namukheneva, kammaµµh±namavijahanto ev±ti vutta½ hoti, tena “patopi acetano”ti-±din± (d². ni. aµµha. 1.214; ma. ni. aµµha. 1.209; sa½. ni. aµµha. 3.5.168; vibha. aµµha. 523) vakkham±na½ kammaµµh±na½, yath±parihariyam±na½ v± avijahitv±ti dasseti. Gantv±ti p±puºitv±. Buddh±nussatikammaµµh±na½ ce, tadeva nipaccak±ras±dhana½. Aññañce, anipaccak±rakaraºamiva hot²ti dassetu½ “sace”ti-±di vutta½. Atabbisayena ta½ µhapetv±. “Mahanta½ cetiya½ ce”ti-±din± kammaµµh±nikassa m³lakammaµµh±namanasik±rassa papañc±bh±vadassana½. Aññena pana tath±pi aññath±pi vanditabbameva. Tathev±ti tikkhattumeva. Paribhogacetiyato s±r²rikacetiya½ garutaranti katv± “cetiya½ vanditv±”ti pubbak±lakiriy±vasena vutta½. Yath±ha aµµhakath±ya½ “cetiya½ b±dhayam±n± bodhis±kh± haritabb±”ti, (ma. ni. aµµha. 4.128; a. ni. aµµha. 1.1.275; vibha. aµµha. 809) aya½ ±cariyassa mati, “bodhiyaªgaºa½ patten±p²”ti pana vacanato yadi cetiyaªgaºato gate bhikkh±c±ramagge bodhiyaªgaºa½ bhaveyya, s±pi vanditabb±ti magg±nukkameneva “cetiya½ vanditv±”ti pubbak±lakiriy±vacana½, na tu garuk±tabbat±nukkamena. Evañhi sati bodhiyaªgaºa½ paµhama½ patten±pi bodhi½ vanditv± cetiya½ vanditabba½, ekameva patten±pi tadeva vanditabba½, tadubhayampi appattena na vanditabbanti ayamattho suviññ±to hoti. Bhikkh±c±ragatamaggena hi pattaµµh±ne kattabba-antar±vattadassanameta½, na pana dhuvavattadassana½. Pubbe hesa katavattoyeva. Ten±ha “pageva cetiyaªgaºabodhiyaªgaºavatta½ katv±”ti-±di. Buddhaguº±nussaraºavaseneva bodhi-±diparibhogacetiyepi nipaccakaraºa½ upapannanti dasseti “buddhassa bhagavato sammukh± viya nipaccak±ra½ dassetv±”ti imin±. Paµis±mitaµµh±nanti sop±nam³labh±vas±maññena vutta½, buddh±rammaºap²tivisayabh³tacetiyaªgaºabodhiyaªgaºato b±hiraµµh±na½ patv±ti vutta½ hoti. G±masam²peti g±m³pac±re. T±va pañha½ v± pucchanti, dhamma½ v± sotuk±m± hont²ti sambandho. Janasaªgahatthanti “mayi akathente etesa½ ko kathessat²”ti dhamm±nuggahena mah±janassa saªgahaºattha½. Aµµhakath±cariy±na½ vacana½ samatthetu½ “dhammakath± hi kammaµµh±navinimutt± n±ma natth²”ti vutta½. Tasm±ti yasm± “dhammakath± n±ma k±tabb±yev±”ti aµµhakath±cariy± vadanti, yasm± v± dhammakath± kammaµµh±navinimutt± n±ma natthi, tasm± dhammakatha½ kathetv±ti sambandho. ¾cariy±nandattherena (vibha. m³laµ². 523) pana “tasm±”ti etassa “kathetabb±yev±ti vadant²”ti etena sambandho vutto. Kammaµµh±nas²senev±ti attan± parihariyam±na½ kammaµµh±na½ avijahanavasena, tadanuguºa½yeva dhammakatha½ kathetv±ti attho, dutiyapadepi eseva nayo. Anumodana½ katv±ti etth±pi “kammaµµh±nas²senev±”ti adhik±ro. Tatth±ti g±mato nikkhamanaµµh±neyeva. “Por±ºakabhikkh³”ti-±din± por±ºak±ciººadassanena yath±vuttamattha½ da¼ha½ karoti. Sampattaparicchedenev±ti “paricito aparicito”ti-±divibh±ga½ akatv± sampattakoµiy± eva, sam±gamamattenev±ti attho. ¾nubh±ven±ti anuggahabalena. Bhayeti paracakk±dibhaye. Ch±taketi dubbhikkhe. “Pacchimay±mepi nisajj±caªkamehi v²tin±metv±”ti-±din± vuttappak±ra½. Karontass±ti karam±nasseva, an±dare ceta½ s±mivacana½. Kammajatejoti gahaºi½ sandh±y±ha. Pajjalat²ti uºhabh±va½ janeti. Tatoyeva up±dinnaka½ gaºh±ti, sed± muccanti. Kammaµµh±na½ v²thi½ n±rohati khud±parissamena kilantak±yassa sam±dh±n±bh±vato. Anup±dinna½ odan±divatthu. Up±dinna½ udarapaµala½. Antokucchiyañhi odan±divatthusmi½ asati kammajatejo uµµhahitv± udarapaµala½ gaºh±ti, “ch±tosmi, ±h±ra½ me deth±”ti vad±peti, bhuttak±le udarapaµala½ muñcitv± vatthu½ gaºh±ti, atha satto ekaggo hoti, yato “ch±y±rakkhaso viya kammajatejo”ti aµµhakath±su vutto. So pagev±ti ettha “tasm±”ti seso. Gor³p±nanti gunna½, gosam³h±na½ v±, vajato gocaratth±ya nikkhamanavel±yamev±ti attho. Vuttavipar²tanayena up±dinnaka½ muñcitv± anup±dinnaka½ gaºh±ti. Antar±bhatteti bhattassa antare, y±va bhatta½ na bhuñjati, t±v±ti attho. Ten±ha “kammaµµh±nas²sena ±h±rañca paribhuñjitv±”ti. Avasesaµµh±neti y±guy± aggahitaµµh±ne. Tatoti bhuñjanato. Poªkh±nupoªkhanti kammaµµh±n±nupaµµh±nassa anavacchedadassanameta½, uttaruttarinti attho, yath± poªkh±nupoªkha½ pavatt±ya sarapaµip±µiy± anavacchedo, evametass±pi kammaµµh±nupaµµh±nass±ti vutta½ hoti. “Edis± c±”ti-±din± tath± kammaµµh±namanasik±rass±pi s±tthakabh±va½ dasseti. ¾sananti nisajj±sana½.