Id±ni por±ºak±na½ sa½vaººan±naya½ dassetu½ “por±º± pan±h³”ti-±di vutta½. Tattha aññapadena niravasesasattalokassa gahitatt± sabbattha avasesalokanti anavasesapariy±d±na½ vutta½. Ten±ha “tibhav³page satte”ti, tedh±tukasaªkh±te tayo bhave upagatasatteti attho. T²h±k±reh²ti devam±rabrahmasahitat±saªkh±tehi t²hi ±k±rehi. T²su pades³ti “sadevakan”ti-±d²su t²su padesu. Pakkhipitv±ti atthavasena saªgahetv±. Teyeva tibhav³page satte “sassamaºabr±hmaºi½, sadevamanussan”ti padadvaye pakkhipat²ti ñ±petu½ “pun±”ti vutta½. Tena ten±k±ren±ti sadevakatt±din±, sassamaºabr±hmaº²bh±v±din± ca tena tena pak±rena. “Tibhav³page satte”ti vatv± “tedh±tukamev±”ti vadant± ok±salokena saddhi½ sattaloko gahitoti dassenti. Tedh±tukameva pariy±dinnanti por±º± pan±h³ti yojan±.
S±manti attan±. Aññatth±pohanena, antogadh±vadh±raºena v± tappaµisedhanam±ha “aparaneyyo hutv±”ti, aparehi anabhij±n±petabbo hutv±ti attho. Abhiññ±ti ya-k±ralopaniddeso yath± “paµisaªkh± yoniso”ti (ma. ni. 1.23, 422; 2.24; 3.75; sa½. ni. 4.120; a. ni. 6.58; mah±ni. 206) vutta½ “abhiññ±y±”ti. Abhisaddena na visesanamatta½ jotita½, atha kho visesanamukhena karaºamp²ti dasseti “adhikena ñ±ºen±”ti imin±. Anum±n±dipaµikkhepoti ettha ±disaddena upam±na-atth±pattisaddantarasannidh±nasampayogavippayogasahacaraº±din± k±raºalesamattena pavedana½ saªgaºh±ti ekappam±ºatt±. Sabbattha appaµihatañ±ºac±rat±ya hi sabbadhammapaccakkh± buddh± bhagavanto. Bodheti viññ±pet²ti saddato atthavacana½. Pak±set²ti adhipp±yato. Eva½ sabbattha vivecitabbo.
Anuttara½ vivekasukhanti phalasam±pattisukha½. Hitv±p²ti pi-saddaggahaºa½ phalasam±pattiy± antar± µhitik±pi kad±ci bhagavato desan± hot²ti katv± kata½. Bhagav± hi dhamma½ desento yasmi½ khaºe paris± s±dhuk±ra½ v± deti, yath±suta½ v± dhamma½ paccavekkhati, ta½ khaºampi pubb±bhogena paricchinditv± phalasam±patti½ sam±pajjati, yath±paricchedañca sam±pattito vuµµh±ya pubbe µhitaµµh±nato paµµh±ya dhamma½ deset²ti aµµhakath±su (ma. ni. aµµha. 2.387) vuttov±yamattho. Appa½ v± bahu½ v± desentoti ugghaµitaññussa vasena appa½ v± vipañcitaññussa, neyyassa ca vasena bahu½ v± desento. Katha½ deset²ti ±ha “±dimhip²”ti-±di. Dhammassa kaly±ºat± niyy±nikat±ya, niyy±nikat± ca sabbaso anavajjabh±venev±ti vutta½ “anavajjameva katv±”ti. Desan±y±ti pariyattidhammassa desak±yattena hi ±º±dividhin± atisajjana½ pabodhana½ desan±ti pariyattidhammo vuccati. Kiñc±pi avayavavinimutto samud±yo n±ma paramatthato koci natthi, yesu pana avayavesu samud±yar³pena avekkhitesu g±th±disamaññ±, ta½ tato bhinna½ viya katv± sa½s±mivoh±ram±ropetv± dassento “atthi desan±ya ±dimajjhapariyos±nan”ti ±ha. S±sanass±ti paµipattidhammassa. S±sitabbapuggalagatena hi yath±par±dh±din± s±sitabbabh±vena anus±sana½, tadaªgavinay±divasena vinayananti katv± paµipattidhammo “s±sanan”ti vuccati. Atthi s±sanassa ±dimajjhapariyos±nanti sambandho. Catuppadik±yap²ti ettha pi-saddo sambh±vane, tena eva½ appakatar±yapi ±dimajjhapariyos±nesu kaly±ºat±, pageva bahutar±y±ti sambh±veti. Padañcettha g±th±ya catuttha½so, ya½ “p±do”tipi vuccati, eteneva tip±dikachap±dik±supi yath±sambhava½ vibh±ga½ dasseti. Eva½ sutt±vayave kaly±ºattaya½ dassetv± sakalepi sutte dassetu½ “ek±nusandhikass±”ti-±di vutta½. Tattha n±tibahuvibh±ga½ yath±nusandhin± ek±nusandhika½ sandh±ya “ek±nusandhikass±”ti ±ha. Itarasmi½ pana teneva dhammavibh±gena ±dimajjhapariyos±n± labbhant²ti “anek±nusandhikass±”ti-±di vutta½. Nid±nanti ±nandattherena µhapita½ k±ladesadesakaparis±di-apadisanalakkhaºa½ nid±nagantha½. Idamavoc±ti nigamana½ upalakkhaºameva “iti ya½ ta½ vutta½, idameta½ paµicca vuttan”ti nigamanassapi gahetabbato. Saªg²tik±rakehi µhapit±nipi hi nid±nanigaman±ni satthu desan±ya anuvidh±nato tadantogadh±nev±ti veditabba½. Ante anusandh²ti sabbapacchimo anusandhi.
S²lasam±dhivipassan±”ti-±din± s±sanassa idha paµipattidhammata½ vibh±veti. Vinayaµµhakath±ya½ pana “s±sanadhammo”ti vuttatt±–
“Sabbap±passa akaraºa½, kusalassa upasampad±;
sacittapariyodapana½, eta½ buddh±na s±sanan”ti. (D². ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124).
Eva½ vuttassa satthus±sanassa pak±sako pariyattidhammo eva s²l±di-atthavasena kaly±ºattayavibh±vane vutto. Idha pana paµipattiyeva. Tena vakkhati “idha desan±ya ±dimajjhapariyos±na½ adhippetan”ti. S²lasam±dhivipassan± ±di n±ma s±sanasampattibh³t±na½ uttarimanussadhamm±na½ m³labh±vato. Kusal±na½ dhamm±nanti anavajjadhamm±na½. Diµµh²ti vipassan±, avin±bh±vato panettha sam±dhiggahaºa½. Mah±vaggasa½yutte b±hiyasuttapadamida½ (sa½. ni. 5.381). K±ma½ sutte ariyamaggassa antadvayavigamena tesa½ majjhimapaµipad±bh±vo vutto, majjhimabh±vas±maññato pana samm±paµipattiy± ±rambhanipphatt²na½ majjhimabh±vass±pi s±dhakabh±ve yuttanti ±ha “atthi bhikkhave, majjhim± paµipad± tath±gatena abhisambuddh±ti eva½ vutto ariyamaggo majjha½ n±m±”ti, s²lasam±dhivipassan±saªkh±t±na½ ±rambh±na½, phalanibb±nasaªkh±t±nañca nipphatt²na½ vemajjhabh±vato ariyamaggo majjha½ n±m±ti adhipp±yo. Sa-up±disesanibb±nadh±tuvasena phala½ pariyos±na½ n±ma, anup±disesanibb±nadh±tuvasena pana nibb±na½. S±sanapariyos±n± hi nibb±nadh±tu. Maggassa nipphatti phalavasena, nibb±nasacchikiriy±ya ca hoti tato para½ kattabb±bh±vatoti v± eva½ vutta½. Id±ni tesa½ dvinnampi s±sanassa pariyos±nata½ ±gamena s±dhetu½ “etadattha½ idan”ti-±dim±ha. Etadeva phala½ attho yass±ti etadattha½. Br±hmaº±ti piªgalakocchabr±hmaºa½ bhagav± ±lapati. Idañhi majjhim±game m³lapaºº±sake c³¼as±ropamasutta (ma. ni. 1.312 ±dayo) pada½. Etadeva phala½ s±ra½ yass±ti eta½s±ra½ niggahit±gamena. Tath± eta½pariyos±na½. Nibb±nogadhanti nibb±nantogadha½. ¾vuso vis±kh±ti dhammadinn±ya theriy± vis±khagahapatim±lapana½. Idañhi c³¼avedallasutte (ma. ni. 1.460 ±dayo) “s±ttha½ sabyañjanan”ti-±disaddantarasannidh±nato “idha desan±ya ±dimajjhapariyos±na½ adhippetan”ti vutta½.
Eva½ saddapabandhavasena desan±ya kaly±ºattayavibh±ga½ dassetv± tadatthavasenapi dassento “bhagav± h²”ti-±dim±ha. Atthatopi hi tass±dhippetabh±va½ hi-saddena samattheti. Tath± samatthanamukhena ca atthavasena kaly±ºattayavibh±ga½ dasset²ti. Atthato paneta½ dassento yo tasmi½ tasmi½ atthe katavidhi saddapabandho g±th±suttavasena vavatthito pariyattidhammoyeva idha desan±ti vutto, tassa cattho visesato s²l±di ev±ti ±ha “±dimhi s²lan”ti-±di. Visesakathanañheta½. S±maññato pana s²laggahaºena sasambh±ras²la½ gahita½, tath± maggaggahaºena sasambh±ramaggoti atthattayavasena anavasesato pariyatti-attha½ pariy±d±ya tiµµhati. Itarath± hi kaly±ºattayavibh±go asabbas±dh±raºo siy±. Ettha ca s²lam³lakatt± s±sanassa s²lena ±dikaly±ºat± vutt±, s±sanasampattiy± vemajjhabh±vato maggena majjhekaly±ºat±. Nibb±n±dhigamato uttari karaº²y±bh±vato nibb±nena pariyos±nakaly±ºat±. Ten±ti s²l±didassanena. Atthavasena hi idha desan±ya ±dikaly±º±dibh±vo vutto. “Tasm±”ti-±di yath±vutt±nus±rena sot³namanus±san²dassana½.
Es±ti yath±vutt±k±rena kathan±. Kathikasaºµhit²ti dhammakathikassa saºµh±na½ kathanavasena samavaµµh±na½.
Vaººan± atthavivaraº±, pasa½san± v±. Na so s±ttha½ deseti niyy±natthavirahato tass± desan±ya. Tasm±ti catusatipaµµh±n±diniyy±natthadesanato. Ekabyañjan±diyutt±ti sithiladhanit±dibhedesu dasasu byañjanesu ekappak±reneva, dvippak±reneva v± byañjanena yutt± dami¼abh±s± viya. Sabbaniroµµhabyañjan±ti vivaµakaraºat±ya oµµhe aphus±petv± ucc±retabbato sabbath± oµµhaphusanarahitavimuttabyañjan± kir±tabh±s± viya. Sabbavissaµµhabyañjan±ti sabbasseva vissajjan²yayuttat±ya sabbath± vissaggabyañjan± savarabh±s± viya. Sabbaniggahitabyañjan±ti sabbasseva s±nus±rat±ya sabbath± bindusahitabyañjan± p±rasik±dimilakkhubh±s± viya. Eva½ “dami¼akir±tasavaramilakkh³na½ bh±s± viy±”ti ida½ pacceka½ yojetabba½. Milakkh³ti ca p±rasik±dayo. Sabb±pes± byañjanekadesavaseneva pavattiy± aparipuººabyañjan±ti vutta½ “byañjanap±rip³riy± abh±vato abyañjan± n±m±”ti.
Ýh±nakaraº±ni sithil±ni katv± ucc±retabbamakkhara½ pañcasu vaggesu paµhamatatiya½ sithila½. T±ni asithil±ni katv± ucc±retabbamakkhara½ tesveva dutiyacatuttha½ dhanita½. Dvimattak±lamakkhara½ d²gha½. Ekamattak±la½ rassa½.
Pam±ºa½ ekamattassa, nim²sum²sato’ bravu½;
aªguliphoµak±lassa, pam±ºen±pi abravu½.
Saññogapara½, d²ghañca garuka½. Asa½yogapara½ rassa½ lahuka½. Ýh±nakaraº±ni niggahetv± avivaµena mukhena ucc±retabba½ niggahita½. Parapadena sambajjhitv± ucc±retabba½ sambandha½. Tath± asambajjhitabba½ vavatthita½. Ýh±nakaraº±ni vissaµµh±ni katv± vivaµena mukhena ucc±retabba½ vimutta½. Dasadh±ti-±d²su eva½ sithil±divasena byañjanabuddhisaªkh±tassa akkharupp±dakacittassa dasahi pak±rehi byañjan±na½ pabhedoti attho. Sabb±ni hi akkhar±ni cittasamuµµh±n±ni, yath±dhippetatthassa ca byañjanato pak±sanato byañjan±n²ti, byañjanabuddhiy± v± karaºabh³t±ya byañjan±na½ dasadh± pabhedotipi yujjati.
Amakkhetv±ti amilecchetv± avin±setv±, ah±petv±ti attho. Tadattham±ha “paripuººabyañjanameva katv±”ti, yamattha½ bhagav± ñ±petu½ ekag±tha½, ekav±kyampi deseti, tamattha½ parimaº¹alapadabyañjan±ya eva desan±ya deset²ti vutta½ hoti. Tasm±ti paripuººabyañjanadhammadesanato Kevalasaddo idha anavasesav±cako. Na avomissat±div±cakoti ±ha “sakal±dhivacanan”ti. Paripuººanti sabbaso puººa½. Ta½ panatthato ³n±dhikanisedhananti vutta½ “an³n±dhikavacanan”ti. Tattha yadattha½ desito, tassa s±dhakatt± an³nat± veditabb±, tabbidhurassa pana as±dhakatt± anadhikat±. Upanetabbassa v± vod±natthassa avuttassa abh±vato an³nat±, apanetabbassa sa½kilesatthassa vuttassa abh±vato anadhikat±. Sakalanti sabbabh±gavanta½. Paripuººanti sabbaso puººameva. Ten±ha “ekadesen±pi aparipuºº± natth²”ti. Aparisuddh± desan± hoti taºh±ya sa½kiliµµhatt±. Lokehi taºh±ya ±masitabbato lok±mis±, c²var±dayo paccay±, tesu agadhitacittat±ya lok±misanirapekkho. Hitapharaºen±ti hitato pharaºena hit³pasa½h±rena visesanabh³tena. Mett±bh±van±ya karaºabh³t±ya muduhadayo. Ullumpanasabh±vasaºµhiten±ti sakalasa½kilesato, vaµµadukkhato ca uddharaº±k±rasaºµhitena, k±ruññ±dhipp±yen±ti vutta½ hoti.