Namo tassa bhagavato arahato samm±sambuddhassa.

D²ghanik±ye

S²lakkhandhavagga-abhinavaµ²k±

(Dutiyo bh±go)

2. S±maññaphalasuttavaººan±

R±j±maccakath±vaººan±

150. Id±ni s±maññaphalasuttassa sa½vaººan±kkamo anuppattoti dassetu½ “eva½…pe… suttan”ti-±dim±ha. Tattha anupubbapadavaººan±ti anukkamena padavaººan±, pada½ pada½ pati anukkamena vaººan±ti vutta½ hoti. Pubbe vuttañhi, utt±na½ v± padamaññatra vaººan±pi “anupubbapadavaººan±” tveva vuccati. Evañca katv± “apubbapadavaººan±”tipi paµhanti, pubbe avaººitapadavaººan±ti attho. Duggajanapadaµµh±navisesasampad±diyogato padh±nabh±vena r±j³hi gahitaµµhena eva½n±maka½, na pana n±mamatten±ti ±ha “tañh²”ti-±di. Nanu mah±vagge mah±govindasutte ±gato esa purohito eva, na r±j±, kasm± so r±jasaddavacan²yabh±vena gahitoti? Mah±govindena purohitena pariggahitampi ceta½ reºun± n±ma magadhar±jena pariggahitamev±ti atthasambhavato eva½ vutta½, na pana so r±jasaddavacan²yabh±vena gahito tassa r±j±bh±vato. Mah±govindapariggahitabh±vakittanañhi tad± reºuraññ± pariggahitabh±v³palakkhaºa½. So hi tassa sabbakiccak±rako purohito, idampi ca loke samud±ciººa½ “r±jakammapasutena katampi raññ± katan”ti. Ida½ vutta½ hoti– mandh±turaññ± ceva mah±govinda½ bodhisatta½ purohitam±º±petv± reºuraññ± ca aññehi ca r±j³hi pariggahitatt± r±jagahanti. Keci pana “mah±govindo”ti mah±nubh±vo eko pur±tano r±j±ti vadanti. Pariggahitatt±ti r±jadh±n²bh±vena pariggahitatt±. Gayhat²ti hi gaha½, r±j³na½, r±j³hi v± gahanti r±jagaha½. Nagarasadd±pekkh±ya napu½sakaniddeso.
Aññepettha pak±reti nagaram±panena raññ± k±ritasabbagehatt± r±jagaha½, gijjhak³µ±d²hi pañcahi pabbatehi parikkhittatt± pabbatar±jehi parikkhittagehasadisantipi r±jagaha½, sampannabhavanat±ya r±jam±na½ gehantipi r±jagaha½, susa½vihit±rakkhat±ya anatth±vahituk±mena upagat±na½ paµir±j³na½ gaha½ gahaºabh³tantipi r±jagaha½, r±j³hi disv± samm± patiµµh±pitatt± tesa½ gaha½ gehabh³tantipi r±jagaha½, ±r±mar±maºeyyat±d²hi r±jati, niv±sasukhat±din± ca sattehi mamattavasena gayhati pariggayhat²tipi r±jagahanti edise pak±re. N±mamattameva pubbe vuttanayen±ti attho. So pana padeso visesaµµh±nabh±vena u¼±rasattaparibhogoti ±ha “ta½ panetan”ti-±di. Tattha “buddhak±le, cakkavattik±le c±”ti ida½ yebhuyyavasena vutta½ aññad±pi kad±ci sambhavato, “nagara½ hot²”ti ca ida½ upalakkhaºameva manuss±v±sasseva asambhavato. Tath± hi vutta½ “sesak±le suñña½ hot²”ti-±di. Tesanti yakkh±na½. Vasanavananti ±p±nabh³mibh³ta½ upavana½.
Avisesen±ti vih±rabh±vas±maññena, saddantarasannidh±nasiddha½ visesapar±masanamantaren±ti attho. Ida½ vutta½ hoti– “p±timokkhasa½varasa½vuto viharati, (a. ni. 5.101; p±ci. 147; pari. 441) paµhama½ jh±na½ upasampajja viharati, (dha. sa. 160) mett±sahagatena cetas± eka½ disa½ pharitv± viharati, (d². ni. 3.71, 308; ma. ni. 1.77, 459, 509; 2.309, 315; 3.230; vibha. 642) sabbanimitt±na½ amanasik±r± animitta½ cetosam±dhi½ upasampajja viharat²”ti-±d²su (ma. ni. 1.459) saddantarasannidh±nasiddhena visesapar±masanena yath±kkama½ iriy±pathavih±r±divisesavih±rasamaªg²parid²pana½ na evamida½, ida½ pana tath± visesapar±masanamantarena aññataravih±rasamaªg²parid²pananti.
Satipi ca vuttanayena aññataravih±rasamaªg²parid²pane idha iriy±pathasaªkh±tavisesavih±rasamaªg²parid²panameva sambhavat²ti dasseti “idha pan±”ti-±din±. Kasm± pana saddantarasannidh±nasiddhassa visesapar±masanass±bh±vepi idha visesavih±rasamaªg²parid²pana½ sambhavat²ti? Visesavih±rasamaªg²parid²panassa saddantarasaªkh±tavisesavacanassa abh±vato eva. Visesavacane hi asati visesamicchat± viseso payojitabboti. Apica iriy±pathasam±yogaparid²panassa atthato siddhatt± tath±d²panameva sambhavat²ti. Kasm± c±yamattho siddhoti? Dibbavih±r±d²nampi s±dh±raºato. Kad±cipi hi iriy±pathavih±rena vin± na bhavati tamantarena attabh±vapariharaº±bh±vatoti.
Iriyana½ pavattana½ iriy±, k±yikakiriy±, tass± pavattanup±yabh±vato pathoti iriy±patho, µh±nanisajj±dayo. Na hi µh±nanisajj±di-avatth±hi vin± kañci k±yika½ kiriya½ pavattetu½ sakk±, tasm± so t±ya pavattanup±yoti vuccati. Viharati pavattati etena, viharaºamatta½ v± tanti vih±ro, so eva vih±ro tath±, atthato panesa µh±nanisajj±di-±k±rappavatto catusantatir³pappabandhova. Divi bhavo dibbo, tattha bahula½ pavattiy± brahmap±risajj±didevaloke bhavoti attho, yo v± tattha dibb±nubh±vo, tadatth±ya sa½vattat²ti dibbo, abhiññ±bhin²h±r±divasena v± mah±gatikatt± dibbo, sova vih±ro, dibbabh±v±vaho v± vih±ro dibbavih±ro, mahaggatajjh±n±ni. Nettiya½ [netti. 86 (atthato sam±na½)] pana catasso ±ruppasam±pattiyo ±neñjavih±r±ti visu½ vutta½, ta½ pana mett±jjh±n±d²na½ brahmavih±rat± viya t±sa½ bh±van±visesabh±va½ sandh±ya vutta½. Aµµhakath±su pana dibbabh±v±vahas±maññato t±pi “dibbavih±r±” tveva vutt±. Brahm±na½, brahmabh³t± v± hit³pasa½h±r±divasena pavattiy± seµµhabh³t± vih±r±ti brahmavih±r±, mett±jjh±n±divasena pavatt± catasso appamaññ±yo. Ariy± uttam±, anaññas±dh±raºatt± v± ariy±na½ vih±r±ti ariyavih±r±, catassopi phalasam±pattiyo. Idha pana r³p±vacaracatutthajjh±na½, tabbasena pavatt± appamaññ±yo catutthajjh±nika-aggaphalasam±patti ca bhagavato dibbabrahma-ariyavih±r±.
Aññataravih±rasamaªg²parid²pananti t±samekato appavattatt± ekena v± dv²hi v± samaªg²bh±vaparid²pana½, bh±valopen±ya½ bh±vappadh±nena v± niddeso. Bhagav± hi lobhadosamohussanne loke sakapaµipattiy± veneyy±na½ vinayanattha½ ta½ ta½ vih±re upasampajja viharati. Tath± hi yad± satt± k±mesu vippaµipajjanti, tad± kira bhagav± dibbena vih±rena viharati tesa½ alobhakusalam³lupp±danattha½ “appeva n±ma ima½ paµipatti½ disv± ettha rucimupp±detv± k±mesu virajjeyyun”ti. Yad± pana issariyattha½ sattesu vippaµipajjanti, tad± brahmavih±rena viharati tesa½ adosakusalam³lupp±danattha½ “appeva n±ma ima½ paµipatti½ disv± ettha rucimupp±detv± adosena dosa½ v³pasameyyun”ti. Yad± pana pabbajit± dhamm±dhikaraºa½ vivadanti, tad± ariyavih±rena viharati tesa½ amohakusalam³lupp±danattha½ “appeva n±ma ima½ paµipatti½ disv± ettha rucimupp±detv± amohena moha½ v³pasameyyun”ti. Evañca katv± imehi dibbabrahma-ariyavih±rehi satt±na½ vividha½ hitasukha½ harati, iriy±pathavih±rena ca eka½ iriy±pathab±dhana½ aññena iriy±pathena vicchinditv± aparipatanta½ attabh±va½ harat²ti vutta½ “aññataravih±rasamaªg²parid²panan”ti.
“Ten±”ti-±di yath±vuttasa½vaººan±ya guºadassana½, tasm±ti attho, yath±vuttatthasamatthana½ v±. Tena iriy±pathavih±rena viharat²ti sambandho. Tath± vadam±no pana viharat²ti ettha vi-saddo vicchedanatthajotako, “harat²”ti etassa ca neti pavattet²ti atthoti ñ±peti “µhitop²”ti-±din± vicchedanayan±k±rena vuttatt±. Evañhi sati tattha kassa kena vicchindana½, katha½ kassa nayananti antol²nacodana½ sandh±y±ha. “So h²”ti-±d²ti ayampi sambandho upapanno hoti. Yadipi bhagav± ekeneva iriy±pathena ciratara½ k±la½ pavattetu½ sakkoti, tath±pi up±dinnakassa n±ma sar²rassa aya½ sabh±voti dassetu½ “eka½ iriy±pathab±dhanan”ti-±di vutta½. Aparipatantanti bh±vanapu½sakaniddeso, apatam±na½ katv±ti attho. Yasm± pana bhagav± yattha katthaci vasanto veneyy±na½ dhamma½ desento, n±n±sam±patt²hi ca k±la½ v²tin±mento vasati, satt±na½, attano ca vividha½ sukha½ harati, tasm± vividha½ harat²ti viharat²ti evampettha attho veditabbo.
Gocarag±manidassanattha½ “r±jagahe”ti vatv± buddh±namanur³paniv±saµµh±nadassanattha½ puna “ambavane”ti vuttanti dassento “idamass±”ti-±dim±ha. Ass±ti bhagavato. Tass±ti r±jagahasaªkh±tassa gocarag±massa. Yassa sam²pavasena “r±jagahe”ti bhummavacana½ pavattati, sopi tassa sam²pavasena vattabboti dasseti “r±jagahasam²pe ambavane”ti imin±. Sam²pattheti ambavanassa sam²patthe. Etanti “r±jagahe”ti vacana½. Bhummavacananti ±dh±ravacana½. Bhavanti etth±ti hi bhumma½, ±dh±ro, tadeva vacana½ tath±, bhumme pavatta½ v± vacana½ vibhatti bhummavacana½ tena yutta½ tath±, sattam²vibhattiyuttapadanti attho. Ida½ vutta½ hoti– k±ma½ bhagav± ambavaneyeva viharati. Tassam²patt± pana gocarag±madassanattha½ bhummavacanavasena “r±jagahe”tipi vutta½ yath± ta½ “gaªg±ya½ g±vo caranti, k³pe gaggakulan”ti c±ti. Aneneva yadi bhagav± r±jagahe viharati, atha na vattabba½ “ambavane”ti. Yadi ca ambavane, evampi na vattabba½ “r±jagahe”ti. Na hi “p±µaliputte p±s±de vasat²”ti-±d²su viya idha adhikaraº±dhikaraºassa abh±vato adhikaraºassa dvayaniddeso yutto siy±ti codan± anavak±s± kat±ti daµµhabba½. Kum±rabhato eva kom±rabhacco sakatthavuttipaccayena, niruttinayena v± yath± “bhisaggameva bhesajjan”ti. “Yath±h±”ti-±din± khandhakap±¼ivasena tadattha½ s±dheti. Kasm± ca ambavana½ j²vakasambandha½ katv± vuttanti anuyogena m³lato paµµh±ya tamattha½ dassento “aya½ pan±”ti-±dim±ha.
Dos±bhisannanti v±tapitt±divasena ussannadosa½. Virecetv±ti dosappakopato vivecetv±. Siveyyaka½ dussayuganti siviraµµhe j±ta½ mahaggha½ dussayuga½. Divasassa dvattikkhattunti ekasseva divasassa dviv±re v± tiv±re v± bh±ge, bhummatthe v± eta½ s±mivacana½, ekasmi½yeva divase dviv±ra½ v± tiv±ra½ v±ti attho. Tambapaµµavaººen±ti tambalohapaµµavaººena. Sac²varabhatten±ti c²varena, bhattena ca. “Ta½ sandh±y±”ti imin± na bhagav± ambavanamatteyeva viharati, atha kho eva½ kate vih±re. So pana tadadhikaraºat±ya visu½ adhikaraºabh±vena na vuttoti sandh±yabh±sitamattha½ dasseti. S±maññe hi sati sandh±yabh±sitaniddh±raºa½.
A¹¹hena te¼asa a¹¹hate¼asa. T±disehi bhikkhusatehi. A¹¹ho panettha satasseva. Yena hi payutto tabbh±gav±cako a¹¹hasaddo, so ca kho paºº±s±va, tasm± paññ±s±ya ³n±ni te¼asa bhikkhusat±n²ti attha½ viññ±petu½ “a¹¹hasaten±”ti-±di vutta½. A¹¹hameva sata½ satassa v± a¹¹ha½ tath±.
R±jat²ti attano issariyasampattiy± dibbati sobhati ca. Rañjet²ti d±n±din±, sassamedh±din± ca cat³hi saªgahavatth³hi rameti, attani v± r±ga½ karot²ti attho. Ca-saddo cettha vikappanattho. Janapadav±cino puthuvacanaparatt± “magadh±nan”ti vutta½, janappad±padesena v± tabb±sik±na½ gahitatt±. Raññoti pitu bimbis±rarañño. Sasati hi½sat²ti sattu, ver², aj±toyeva sattu aj±tasattu. “Nemittakehi niddiµµho”ti vacanena ca aj±tassa tassa sattubh±vo na t±va hoti, sattubh±vassa pana tath± niddiµµhatt± eva½ vohar²yat²ti dasseti. Aj±tasseva pana tassa “rañño lohita½ piveyyan”ti deviy± doha¼assa pavattatt± aj±toyevesa rañño satt³tipi vadanti.