140. Tebh³make saªkh±re “anicc±”ti anupassati et±y±ti anicc±nupassan±, tath± pavatt± vipassan±, s± pana yasm± attan± sahagatasaññ±ya bh±vit±ya vibh±vit± eva hot²ti vutta½ “anicc±nupassan±ya saddhi½ uppannasaññ±”ti. Saññ±s²sena v±ya½ vipassan±ya eva niddeso. Anattasaññ±d²supi eseva nayo. Lokiyavipassan±pi honti, yasm± “aniccan”ti-±din± t± pavattant²ti. Lokiyavipassan±p²ti pi-saddena missak±pettha sant²ti atthato ±pannanti atth±pattisiddhamattha½ niddh±retv± sar³pato dassetu½ “vir±go”ti-±di vutta½. Tattha ±gatavasen±ti tath± ±gatap±¼ivasena “vir±go nirodho”ti hi tattha nibb±na½ vuttanti idha “vir±gasaññ±, nirodhasaññ±”ti vuttasaññ± nibb±n±rammaº±pi siyu½. Tena vutta½ “dve lokuttar±pi hont²”ti. 141. Mett± etassa atth²ti metta½, citta½. Ta½samuµµh±na½ k±yakamma½ metta½ k±yakamma½. Esa nayo sesadvayepi. Im±nipi mett±k±yakamm±d²ni bhikkh³na½ vasena ±gat±ni tesa½ seµµhaparisabh±vato. Yath± pana bhikkh³supi labbhanti, eva½ gih²supi labbhanti catuparisas±dh±raºatt±ti ta½ dassento “bhikkh³nañh²”ti-±dim±ha. K±ma½ ±dibrahmacariyakadhammassavanenapi mett±k±yakamm±ni labbhanti, nippariy±yato pana c±rittadhammassavanena ayamattho icchitoti dassento “±bhisam±c±rikadhammap³raºan”ti ±ha. Tepiµakampi buddhavacana½ paripucchana-atthakathanavasena pavattiyam±na½ hitajjh±sayena pavattitabbato. ¾v²ti pak±sa½, pak±sabh±vo cettha ya½ uddissa ta½ k±yakamma½ kar²yati, tassa sammukhabh±vatoti ±ha “sammukh±”ti. Rahoti appak±sa½, appak±sat± ca ya½ uddissa ta½ k±yakamma½ kar²yati, tassa paccakkh±bh±vatoti ±ha “parammukh±”ti. Sah±yabh±vagamana½ tesa½ purato. Ubhayeh²ti navakehi, therehi ca. Paggayh±ti paggaºhitv± ucca½ katv±. K±ma½ mett±sinehasiniddh±na½ nayan±na½ umm²lan±, pasannena mukhena olokanañca metta½ k±yakammameva, yassa pana cittassa vasena nayan±na½ mett±sinehasiniddhat±, mukhassa ca pasannat±, ta½ sandh±ya vutta½ “metta½ manokamma½ n±m±”ti. L±bhasaddo kammas±dhano “l±bh±vata, l±bho laddho”ti-±d²su viya, so cettha “dhammaladdh±”ti vacanato at²tak±likoti ±ha “c²var±dayo laddhapaccay±”ti. Dhammato ±gat±ti dhammik±. Ten±ha “dhammaladdh±”ti. Imameva hi attha½ dassetu½ “kuhan±d²”ti-±di vutta½. Cittena vibhajanapubbaka½ k±yena vibhajananti m³lameva dassetu½ “eva½ cittena vibhajanan”ti vutta½, tena cittupp±damattenapi paµivibh±go na k±tabboti dasseti. Appaµivibhattanti bh±vanapu½sakaniddeso, appaµivibhatta½ v± l±bha½ bhuñjat²ti kammaniddeso eva. Ta½ ta½ neva gih²na½ deti attano ±j²vasodhanattha½. Na attan± bhuñjat²ti attan±va na paribhuñjati “mayha½ as±dh±raºabhogit± m± hot³”ti. “Paµiggaºhanto ca…pe… passat²”ti imin± tassa l±bhassa t²supi k±lesu s±dh±raºato µhapana½ dassita½. “Paµiggaºhanto ca saªghena s±dh±raºa½ hot³”ti imin± paµiggahaºak±lo dassito, “gahetv±…pe… passat²”ti imin± paµiggahitak±lo, tadubhaya½ pana t±disena pubb±bhogena vin± na hot²ti atthasiddho purimak±lo. Tayida½ paµiggahaºato pubbe vassa hoti “saªghena s±dh±raºa½ hot³ti paµiggahess±m²”ti. Paµiggaºhantassa hoti “saªghena s±dh±raºa½ hot³ti paµiggaºh±m²”ti. Paµiggahetv± hoti “saªghena s±dh±raºa½ hot³ti paµiggahita½ may±”ti eva½ tilakkhaºasampanna½ katv± laddhal±bha½ os±nalakkhaºa½ avikopetv± paribhuñjanto s±dh±raºabhog², appaµivibhattabhog² ca hoti. Ima½ pana s±raº²yadhammanti ima½ catuttha½ saritabbayuttadhamma½. Na hi…pe… gaºhanti, tasm± s±dh±raºabhogit± eva duss²lassa natth²ti ±rambhopi t±va na sambhavati, kuto p³raºanti adhipp±yo. “Parisuddhas²lo”ti imin± l±bhassa dhammikabh±va½ dasseti. “Vatta½ akhaº¹ento”ti imin± appaµivibhattabhogita½, s±dh±raºabhogitañca dasseti. Sati pana tadubhaye s±raº²yadhammo p³rito eva hot²ti ±ha “p³ret²”ti. “Odissaka½ katv±”ti etena anodissaka½ katv± pituno, ±cariyupajjh±y±d²na½ v± ther±sanato paµµh±ya dentassa s±raº²yadhammoyeva hot²ti. S±raº²yadhammo panassa na hot²ti paµijagganaµµh±ne odissaka½ katv± dinnatt±. Ten±ha “palibodhajaggana½ n±ma hot²”ti-±di. Yadi eva½ sabbena sabba½ s±raº²yadhammap³rakassa odissakad±na½ na vaµµat²ti? No na vaµµati yuttaµµh±neti dassento “tena pan±”ti-±dim±ha. Gil±n±d²na½ odissaka½ katv± d±na½ appaµivibh±gapakkhika½ “asukassa na dass±m²”ti paµikkhepassa abh±vato. Byatirekappadh±no hi paµivibh±go. Ten±ha “avasesan”ti-±di. Ad±tump²ti pi-saddena d±tumpi vaµµat²ti dasseti, tañca kho karuº±yanavasena, na vattap³raºavasena. Susikkhit±y±ti s±raº²yadhammap³raºavidhimhi suµµhu sikkhit±ya, sukusal±y±ti attho. Id±ni tass± kosalla½ dassetu½ “susikkhit±ya h²”ti-±di vutta½. “Dv±dasahi vassehi p³rati, na tato oran”ti imin± tassa dupp³raºa½ dasseti. Tath± hi so mahapphalo mah±nisa½so, diµµhadhammikehipi t±va garutarehi phal±nisa½sehi ca anugato. Ta½samaªg² ca puggalo visesal±bh² ariyapuggalo viya loke acchariyabbhutadhammasamann±gato hoti. Tath± hi so duppajaha½ d±namayassa, s²lamayassa ca puññassa paµipakkhadhamma½ sud³re vikkhambhita½ katv± suvisuddhena cetas± loke p±kaµo paññ±to hutv± viharati, tassimamattha½ byatirekato, anvayato ca vibh±vetu½ “sace h²”ti-±di vutta½, ta½ suviññeyyameva. Id±ni ye sampar±yike, diµµhadhammike ca ±nisa½se dassetu½ “evan”ti-±di vutta½. Neva iss±, na macchariya½ hoti cirak±labh±van±ya vidhutabh±vato. Manuss±na½ piyo hoti paricc±gas²lat±ya visuddhatt±. Ten±ha “dada½ piyo hoti bhajanti na½ bah³”ti-±di (a. ni. 5.34). Sulabhapaccayo hoti d±navasena u¼±rajjh±say±na½ paccayal±bhassa idh±nisa½sabh±vato d±nassa. Pattagata½ assa diyyam±na½ na kh²yati pattagatavasena dv±dasavassikassa mah±pattassa avicchedena p³ritatt±. Aggabhaº¹a½ labhati devasika½ dakkhiºeyy±na½ aggato paµµh±ya d±nassa dinnatt±. Bhayev±…pe… ±pajjanti deyyapaµigg±hakavikappa½ akatv± attani nirapekkhacittena cirak±la½ d±nap³rat±ya pas±ditacittatt±. Tatr±ti tesu ±nisa½sesu vibh±vetabbesu. Im±ni ta½ d²pan±ni vatth³ni k±raº±ni. Alabhant±p²ti amah±puññat±ya na l±bhino sam±n±pi. Bhikkh±c±ramaggasabh±ganti sabh±ga½ tabbh±giya½ bhikkh±c±ramagga½ j±nanti. Anuttarimanussadhammatt±, ther±na½ sa½sayavinodanatthañca “s±raº²yadhammo me bhante p³rito”ti ±ha. Tath± hi dutiyavatthusmimpi therena att± pak±sito. Manuss±na½ piyat±ya, sulabhapaccayat±yapi ida½ vatthumeva. Pattagat±kh²yanassa pana visesa½ vibh±vanato “ida½ t±va…pe… ettha vatthun”ti vutta½. Giribhaº¹amah±p³j±y±ti cetiyagirimhi sakalalaªk±d²pe, yojanappam±ºe samudde ca n±v±saªgh±µ±dike µhapetv± d²papupphagandh±d²hi kariyam±namah±p³j±ya½. Pariy±yenap²ti lesenapi. Anucchavikanti s±raº²yadhammap³raºatopi ida½ yath±bh³tappavedana½ tumh±ka½ anucchavikanti attho. An±rocetv±va pal±yi½su corabhayena. “Attano dujj²vik±y±”ti ca vadanti. Vaµµissat²ti kappissati. Ther² s±raº²yadhammap³rik± ahosi, therassa pana s²latejeneva devat± ussukka½ ±pajji. Natthi etesa½ khaº¹anti akhaº¹±ni. Ta½ pana nesa½ khaº¹a½ dassetu½ “yass±”ti-±di vutta½. Tattha upasampannas²l±na½ uddesakkamena ±di ant± veditabb±. Ten±ha “sattas³”ti-±di. Anupasampannas²l±na½ pana sam±d±nakkamenapi ±di ant± labbhanti. Pariyante chinnas±µako viy±ti vatthante, dasante v± chinnavattha½ viya, visadis³d±haraºa½ ceta½ “akhaº¹±n²”ti imassa adhigatatt±. Eva½ ses±nipi ud±haraº±ni. Khaº¹itabhinnat± khaº¹a½, ta½ etassa atth²ti khaº¹a½, s²la½. “Chiddan”ti-±d²supi eseva nayo. Vemajjhe bhinna½ vinivijjhanavasena visabh±gavaººena g±v² viy±ti sambandho. Sabalarahit±ni asabal±ni. Tath± akamm±s±ni. S²lassa taºh±d±sabyato mocana½ vivaµµ³panissayabh±v±p±dana½. Yasm± ca ta½samaªg²puggalo ser² saya½vas² bhujisso n±ma hoti, tasm±pi bhujiss±ni. Tenev±ha “bhujissabh±vak±raºato bhujiss±n²”ti. Suparisuddhabh±vena p±sa½satt± viññupasatth±ni. Imin±ha½ s²lena devo v± bhaveyya½, devaññataro v±, tattha “nicco dhuvo sassato”ti, “s²lena suddh²”ti ca eva½ ±din± taºh±diµµh²hi apar±maµµhatt±. “Aya½ te s²lesu doso”ti cat³supi vipatt²su y±ya k±yaci vipattiy± dassanena par±maµµhu½ anuddha½setu½. Sam±dhisa½vattanappayojan±ni sam±dhisa½vattanik±ni. Sam±nabh±v³pagatas²l±ti s²lasampattiy± sam±nabh±va½ upagatas²l± sabh±gavuttik±. K±ma½ puthujjan±nañca catup±risuddhis²le n±natta½ na siy±, ta½ pana na ekantika½, ida½ ekantika½ niyatabh±vatoti ±ha “natthi maggas²le n±nattan”ti. Ta½ sandh±yeta½ vuttanti maggas²la½ sandh±ya eta½ “y±ni t±ni s²l±n²”ti-±di vutta½. Y±yanti y± aya½ mayhañceva tumh±kañca paccakkhabh³t± Diµµh²ti maggasamm±diµµhi. Niddos±ti nidhutados±, samucchinnar±g±dip±padhamm±ti attho. Niyy±t²ti vaµµadukkhato nissarati nigacchati. Saya½ niyyantasseva hi “ta½samaªg²puggala½ vaµµadukkhato niyy±pet²”ti vuccati. Y± satthu anusiµµhi, ta½ karot²ti takkaro, tassa, yath±nusiµµha½ paµipajjanakass±ti attho. Sam±nadiµµhibh±vanti sadisadiµµhibh±va½ saccasampaµivedhena abhinnadiµµhibh±va½. Vuddhiyev±ti ariyavinaye guºehi vu¹¹hiyeva, no parih±n²ti aya½ aparih±niyadhammadesan± attanopi s±sanassa addhaniyata½ ±kaªkhantena bhagavat± idha desit±. 142. ¾sannaparinibb±natt±ti katipayam±s±dhikena sa½vaccharamattena parinibb±na½ bhavissat²ti katv± vutta½. Eta½yev±ti “iti s²lan”ti-±dika½yeva iti s²lanti ettha iti-saddo pak±rattho, parim±ºattho ca ekajjha½ katv± gahitoti ±ha “eva½ s²la½ ettaka½ s²lan”ti. Eva½ s²lanti eva½ pabheda½ s²la½. Ettakanti eta½ parama½, na ito bhiyyo. Catup±risuddhis²lanti maggassa sambh±rabh³ta½ lokiyacatup±risuddhis²la½. Cittekaggat± sam±dh²ti etth±pi eseva nayo. Yasmi½ s²le µhatv±ti yasmi½ lokuttarakusalassa padaµµh±nabh³te “pubbeva kho panassa k±yakamma½ vac²kamma½ ±j²vo suparisuddho hot²”ti (ma. ni. 3.431; kath±. 874) eva½ vuttas²le patiµµh±ya. Esoti maggaphalasam±dhi. Paribh±vitoti tena s²lena sabbaso bh±vito sambh±vito. Mahapphalo hoti mah±nisa½soti maggasam±dhi t±va s±maññaphalehi mahapphalo, vaµµadukkhav³pasamena mah±nisa½so. Itaro paµippassaddhippah±nena mahapphalo, nibbutisukhuppattiy± mah±nisa½so. Yamhi sam±dhimhi µhatv±ti yasmi½ lokuttarakusalassa padaµµh±nabh³te p±dakajjh±nasam±dhimhi ceva vuµµh±nag±minisam±dhimhi ca µhatv±. S±ti maggaphalapaññ±. Tena paribh±vit±ti tena yath±vuttasam±dhin± sabbaso bh±vit± paribh±vit±. Mahapphalamah±nisa½sat± sam±dhimhi vuttanayena veditabb±. Api ca te bojjhaªgamaggaªgajh±naªgappabhedahetut±ya mahapphal± sattadakkhiºeyyapuggalavibh±gahetut±ya mah±nisa½s±ti veditabb±. Y±ya paññ±ya µhatv±ti y±ya½ vipassan±paññ±ya½, sam±dhivipassan±paññ±ya½ v± µhatv±. Samathay±nikassa hi sam±dhisahagat±pi paññ± magg±dhigam±ya visesapaccayo hotiyeva. Sammadev±ti suµµhuyeva yath± ±sav±na½ lesopi n±vasissati, eva½ sabbaso ±savehi vimuccati. Aggamaggakkhaºañhi sandh±yeta½ vutta½. 143. Lokiyatthasadd±na½ viya abhiranta-saddassa siddhi daµµhabb±. Abhiranta½ abhirata½ abhirat²ti hi atthato eka½. Abhiranta-saddo c±ya½ abhirucipariy±yo, na ass±dapariy±yo. Ass±davasena hi katthaci vasantassa ass±davatthuvigamena siy± tassa tattha anabhirati, yadida½ kh²º±sav±na½ natthi, pageva buddh±nanti ±ha “buddh±na½…pe… natth²”ti. Abhirativasena katthaci vasitv± tadabh±vato aññattha gamana½ n±ma buddh±na½ natthi. Veneyyavinayanattha½ pana katthaci vasitv± tasmi½ siddhe veneyyavinayanatthameva tato aññattha gacchanti, ayamettha yath±ruci. ¾y±m±ti ettha ±-saddo “±gacch±”ti imin± sam±natthoti ±ha “ehi y±m±”ti. Ay±m±ti pana p±µhe a-k±ro nip±tamatta½. Santik±vacaratt± thera½ ±lapati, na pana tad± satthu santike vasant±na½ bhikkh³na½ abh±vato. Aparicchinnagaºano hi tad± bhagavato santike bhikkhusaªgho Ten±ha “mahat± bhikkhusaªghena saddhin”ti. Ambalaµµhik±gamananti ambalaµµhik±gamanapaµisa½yuttap±µham±ha. P±µaligamaneti etth±pi eseva nayo. Utt±nameva anantara½, heµµh± ca sa½vaººitar³patt±.