Na-attapaññattivaººan±
119. ¾raddhavipassakop²ti sampar±yikavipassakopi, tena balavavipassan±ya µhita½ puggala½ dasseti. Na paññapeti eva abahussuto p²ti adhipp±yo. T±diso hi vipassan±ya ±nubh±vo. S±sanikopi jh±n±bhiññ±l±bh² “na paññapet²”ti na vattabboti so idha na uddhaµo. Id±ni nesa½ apaññ±pane k±raºa½ dasseti “etesañh²”ti-±din±. Icceva ñ±ºa½ hoti, na vipar²tagg±ho tassa k±raºassa d³rasamuss±ritatt±. Ar³pakkhandh± icceva ñ±ºa½ hot²ti yojan±.
Attasamanupassan±vaººan±
121. Diµµhivasena samanupassitv±, na ñ±ºavasena. S± ca samanupassan± atthato diµµhidassanavasena. “Vedana½ attato samanupassat²”ti eva½ ±gat± vedan±kkhandhavatthuk± sakk±yadiµµhi. Iµµh±dibheda½ ±rammaºa½ na paµisa½vedet²ti appaµisa½vedanoti vedakabh±vapaµikkhepamukhena sañj±nan±dibh±vopi paµikkhitto hoti tadavin±bh±vatoti ±ha “imin± r³pakkhandhavatthuk± sakk±yadiµµhi kathit±”ti. “Att± me vediyat²”ti imin± appaµisa½vedanatta½ paµikkhipati. Ten±ha “nopi appaµisa½vedano”ti. “Vedan±dhammo”ti pana imin± “vedan± me att±”ti ima½ v±da½ paµikkhipati. Vedan±saªkh±to dhammo etassa atth²ti hi vedan±dhammoti vedan±ya samann±gatabh±va½ tassa paµij±n±ti. Ten±ha “etassa ca vedan±dhammo avippayuttasabh±vo”ti. Saññ±saªkh±raviññ±ºakkhandhavatthuk± sakk±yadiµµhi kathit±ti ±netv± sambandho. “Vedan±sampayuttatt± vediyat²”ti ta½sampayogato ta½kiccakatam±ha yath± cetan±yogato cetano purisoti. Sabbesampi ta½ s±rammaºadhamm±na½ ±rammaº±nubhavana½ labbhateva, tañca kho ekadesato phuµµhat±mattato vedan±ya pana vissavit±ya s±mibh±vena ±rammaºaras±nubhavananti. Tass± vasena saññ±dayopi ta½sampayuttatt± “vediyat²”ti vuccanti. Tath± hi vutta½ aµµhas±liniya½ “±rammaºaras±nubhavanaµµh±na½ patv± sesasampayuttadhamm± ekadesamattakameva anubhavant²”ti, (dha. sa. aµµha. 1 dhammuddesakath±) r±jas³danidassanena v±yamattho tattha vibh±vito eva. Etass±ti saññ±dikkhandhattayassa. “Avippayuttasabh±vo”ti imin± avisa½yogajanita½ kañci visesa½ µh±na½ d²peti. 122. Tatth±ti tesu v±resu. T²su diµµhigatikes³ti “vedan± me att±”ti, “appaµisa½vedano me att±”ti, “vedan±dhammo me att±”ti ca eva½v±desu t²su diµµhigatikesu. Tissanna½ vedan±na½ bhinnasabh±vatt± sukha½ vedana½ “att±”ti samanupassato dukkha½, adukkhamasukha½ v± vedana½ “att±”ti samanupassan± na yutt±. Eva½ sesadvaye p²ti ±ha “yo yo ya½ ya½ vedana½ att±ti samanupassat²”ti. 123. “Hutv± abh±vato”ti imin± udayabbayavantat±ya anicc±ti dasseti, “tehi teh²”ti-±din± anekak±raºasaªkhatatt± saªkhat±ti. Ta½ ta½ paccayanti “indriya½, ±rammaºa½, viññ±ºa½, sukha, vedan²yo phasso”ti eva½ ±dika½ ta½ ta½ attano k±raºa½ paµicca niss±ya samm± sassat±dibh±vassa, ucched±dibh±vassa ca abh±vena ñ±yena samak±raºena sadisak±raºena anur³pak±raºena uppann±. Khayasabh±v±ti khayadhamm±, vayasabh±v±ti vayadhamm± virajjanasabh±v±ti vir±gadhamm±, nirujjhanasabh±v±ti nirodhadhamm±, cat³hipi padehi vedan±ya bhaªgabh±vameva dasseti. Ten±ha “khayoti…pe… khayadhamm±ti-±di vuttan”ti. Vigatoti sabh±vavigamena vigato. Ekassev±ti ekasseva diµµhigatikassa. T²supi k±les³ti tissanna½ vedan±na½ pavattik±lesu. Eso me att±ti “eso sukhavedan±sabh±vo, dukkha-adukkhamasukhavedan±sabh±vo me att±”ti ki½ pana hot², ekasseva bhinnasabh±vata½ anummattako katha½ paccet²ti adhipp±yena pucchati. Itaro evampi tassa na hoti yev±ti dassento “ki½ pana na bhavissat²”ti-±dim±ha. Visesen±ti sukh±divibh±gena. Sukhañca dukkhañc±ti ettha ca-saddena adukkhamasukha½ saªgaºh±ti, sukhasaªgahameva v± tena kata½ santasukhumabh±vato. Avisesen±ti avibh±gena vedan±s±maññena. Vokiººanti sukh±dibhedena vomissaka½. Ta½ tividhampi vedana½ esa diµµhigatiko ekajjha½ gahetv± att±ti samanupassati. Ekakkhaºe ca bah³na½ vedan±na½ upp±do ±pajjati avisesena vedan±sabh±vatt±. Attano hi tasmi½ sati sad± sabbavedan±pavattippasaªgato diµµhigatiko agatiy± ekakkhaºepi bah³nampi vedan±na½ uppatti½ paµij±neyy±ti tassa avasara½ adento “na ekakkhaºe bah³na½ vedan±na½ uppatti atth²”ti ±ha, paccakkhaviruddhametanti adhipp±yo. Etena peta½ nakkhamat²ti etena viruddhattas±dhanenapi sabbena sabba½ attano abh±venapi paº¹it±na½ na ruccati, eta½ dassana½ dh²r± nakkhamant²ti attho. 124. Indriyabaddhepi r³pappabandhe v±yodh±tuvipph±ravasena k±ci kiriy± n±ma labbhat²ti suddhar³pakkhandhepi yattha kad±ci v±yodh±tuvipph±ro labbhati, tameva nidassanabh±vena gaºhanto “t±lavaºµe v± v±tap±ne v±”ti ±ha. Vedan±dhammes³ti vedan±dhammavantesu. “Ahamasm²”ti imin± tayopi khandhe ekajjha½ gahetv± aha½k±rassa uppajjan±k±ro vuttoti. “Ayamahamasm²”ti pana imin± tattha eka½ eka½ gahetv± aha½k±rassa uppajjan±k±ro vutto. Ten±ha “ekadhammop²”ti-±di Tanti “ahamasm²”ti aha½k±ruppatti½. S± hi catukkhandhanirodhena anupalabbham±nasannissay± sasavis±ºatikhiºat± viya na bhaveyy±v±ti. Ett±vat±ti “kitt±vat± ca ±nand±”ti-±din± “tant±kulakaj±t±”ti padassa anusandhidassanavasena pavattena ettakena desan±dhammena. K±ma½ heµµh±pi vaµµakath±va kathit±, idha pana diµµhigatikassa vaµµato s²sukkhipan±samatthat±vibh±vanavasena micch±diµµhiy± mah±s±vajjabh±vad²paniyakath± pak±sit±ti ta½ dassento “vaµµakath± kathit±”ti ±ha. Nanu vaµµam³la½ avijj± taºh±, t± an±masitv± tato aññath± kasm± idha vaµµakath± kathit±ti ±ha “bhagav± h²”ti-±di. Avijj±s²sen±ti avijja½ uttamaªga½ katv±, avijj±mukhen±ti attho. Koµi na paññ±yat²ti “asukassa n±ma samm±sambuddhassa, cakkavattino v± k±le avijj± uppann±, na tato pubbe atth²”ti avijj±ya ±di mariy±d± appaµihatassa mama sabbaññutaññ±ºass±pi na paññ±yati avijjam±natt± ev±ti attho. Aya½ paccayo idappaccayo, tasm± idappaccay±, imasm± ±sav±dik±raº±ti attho. Bhavataºh±y±ti bhavasa½yojanabh³t±ya taºh±ya. Bhavadiµµhiy±ti sassatadiµµhiy±. “Tattha tattha upapajjanto”ti imin± “ito ettha etto idh±”ti eva½ apariyanta½ apar±paruppatti½ dasseti. Ten±ha “mah±samudde”ti-±di. 126. Paccay±k±ram³¼hass±ti bh³takathanameta½, na visesana½. Sabbopi hi diµµhigatiko paccay±k±ram³¼ho ev±ti. Vivaµµa½ kathentoti vaµµato vinimuttatt± vivaµµa½, vimokkho, ta½ kathento K±rakass±ti satthu-ov±dak±rakassa, samm±paµipajjantass±ti attho. Ten±ha “satipaµµh±navih±rino”ti. So hi vedan±nupassan±ya, dhamm±nupassan±ya ca samm±paµipattiy± “neva vedana½ att±na½ samanupassat²”ti-±din± vattabbata½ arahati. Ten±ha “evar³po h²”ti-±di. Sabbadhammes³ti sabbesu tebh³makadhammesu. Te hi sammasan²y±. Na aññanti vedan±ya añña½ saññ±didhamma½ att±na½ na samanupassat²ti. “Khandhalok±dayo”ti r³p±didhamm± eva vuccanti, tesa½ sam³hoti dassetu½ “r³p±d²su dhammes³”ti vutta½. Na up±diyati diµµhitaºh±g±havasena. “Seyyohamasm²”ti-±din± (sa½. ni. 4.108; mah±ni. 21, 178; dha. sa. 1121; vibha. 832, 866) pavattam±namaññan±pi taºh±diµµhimaññan± viya paritassanar³p± ev±ti ±ha “taºh±diµµhim±naparitassan±yap²”ti. S± eva½ diµµh²ti s± arahato eva½pak±r± diµµh²ti yo vadeyya tadakalla½, ta½ na yuttanti attho. Evamassa diµµh²ti etth±pi eva½pak±r± assa arahato diµµh²ti-±din± yojetabba½. Evañhi sat²ti yo vadeyya “hoti tath±gato para½ maraº± itissa diµµh²”ti, tassa ce vacana½ tathev±ti attho. “Arah± na kiñci j±n±t²”ti vutta½ bhaveyya j±nato tath± diµµhiy± abh±vato. Tenev±ti tath± vattumayuttatt± eva. Catunnampi nay±nanti “hoti tath±gato”ti-±din± ±gat±na½ catunna½ v±r±na½. ¾dito t²su v±resu saªkhipitv± pariyos±nav±re vitth±ritatt± “avas±ne ‘ta½ kissa het³’ti-±dim±h±”ti vutta½. “¾dito t²su v±resu tatheva desan± pavatt±, yath± pariyos±nav±re, p±¼i pana saªkhitt±”ti keci. Voh±roti “satto itth² puriso”ti-±din±, “khandh±-±yatan±n²”ti-±din±, “phasso vedan±”ti-±din± ca voh±ritabbavoh±ro. Tassa pana voh±rassa pavattiµµh±na½ n±ma saªkhepato ime ev±ti ±ha “khandh± ±yatan±ni dh±tuyo”ti. Yasm± nibb±na½ pubbabh±ge saªkh±r±na½ nirodhabh±veneva paññ±piyati ca, tasm± tass±pi khandhamukhena avacaritabbat± labbhat²ti “paññ±ya avacaritabba½ khandhapañcakan”ti vutta½. Ten±ha bhagav± “imasmi½yeva by±mamatte ka¼evare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhag±miniñca paµipadan”ti. (Sa½. ni. 1.107; a. ni. 4.45) paññ±vacaranti v± tebh³makadhamm±nameta½ gahaºanti “khandhapañcakan”tveva vutta½, tasm± “y±vat± paññ±”ti etth±pi lokiyapaññ±ya eva gahaºa½ daµµhabba½. Vaµµakath± hes±ti. Tath± hi “y±vat± vaµµa½ vaµµati” icceva vutta½. Tenev±ha “tant±kulakapadasseva anusandhi dassito”ti. Yasm± bhagav± diµµhis²senettha vaµµakatha½ kathetv± yath±nusandhin±pi vaµµakatha½ kathesi, tasm± “tant±kulakapadasseva anusandhi dassito”ti s±vadh±raºa½ katv± vutta½. Paµiccasamupp±dakath± panettha y±vadeva tassa gambh²rabh±vavibh±vanatth±ya vitth±rit±, vivaµµakath±pi sam±n± idha pacc±maµµh±ti daµµhabba½.