100. Tiººampi kammabhav±nanti k±makammabhav±d²na½ tiººampi kammabhav±na½. Tiººañca upapattibhav±nanti k±mupapattibhav±d²na½ tiººañca upapattibhav±na½. Tath± ses±nip²ti diµµhup±d±n±d²ni sesup±d±n±nipi tiººampi kammabhav±na½, tiººañca upapattibhav±na½ paccayoti attho. It²ti eva½ vuttanayena. Dv±dasa kammabhav± dv±dasa upapattibhav±ti catuv²satibhav± veditabb±. Yasm± kammabhavassa paccayabh±vamukheneva up±d±na½ upapattibhavassa paccayo n±ma hoti, na aññath±, tasm± up±d±na½ kammabhavassa ujukameva paccayabh±voti ±ha “nippariy±yenettha dv±dasa kammabhav± labbhant²”ti. Tesanti kammabhav±na½. Sahaj±takoµiy±ti akusalassa kammabhavassa sahaj±ta½ up±d±na½ sahaj±takoµiy±, itara½ anantar³panissay±divasena upanissayakoµiy±, kusalassa kammabhavassa pana upanissayakoµiy±va paccayo. Ettha ca yath± aññamaññanissayasampayutta-atthi-avigat±dipaccay±na½ sahaj±tapaccayena ekasaªgahata½ dassetu½ “sahaj±takoµiy±”ti vutta½, eva½ ±rammaº³panissaya-anantar³panissayapakat³panissay±na½ ekajjha½ gahaºavasena “upanissayakoµiy±”ti vuttanti daµµhabba½. 101. Up±d±nass±ti ettha k±mup±d±nassa taºh± upanissayakoµiy±va paccayo, sesup±d±n±na½ sahaj±takoµiy±pi upanissayakoµiy±pi viññ±º±di ca vedan±pariyos±n± vip±kavidh²ti katv±. 102. Yadida½ vedan±ti ettha vip±kavedan±ti tameva t±va upanissayakoµiy± paccayo itarakoµiy± asambhavato. Aññ±ti kusal±kusalakiriyavedan±. Aññath±p²ti sahaj±takoµiy±pi. 103. Ett±vat±ti jar±maraº±d²na½ paccayaparampar±dassanavasena pavatt±ya ettak±ya desan±ya. Purimataºhanti purimabhavasiddha½ taºha½. “Esa paccayo taºh±ya, yadida½ vedan±”ti vatv± tadanantara½ “phassapaccay± vedan±ti iti kho paneta½ vuttan”ti-±din± vedan±ya paccayabh³tassa phassassa uddharaºa½ aññesu suttesu ±gatanayena paµiccasamupp±dassa desan±maggo ta½ pana anotaritv± samud±c±rataºh±dassanamukheneva taºh±m³lakadhamme desento ±ciººadesan±maggato okkamanto viya, tañca desana½ passato appavattanti pasayha balakk±rena desento viya ca hot²ti ±ha “id±n²”ti-±di. Dve taºh±ti idh±dhippetataºh± eva dvidh± bhindanto ±ha. Esanataºh±ti bhog±na½ pariyesanavasena pavattataºh±. Esitataºh±ti pariyiµµhesu bhogesu uppajjam±nataºh±. Samud±c±rataºh±y±ti pariyuµµh±navasena pavattataºh±ya. Duvidh±pes± vedana½ paµicca taºh± n±ma vedan±paccay± ca appaµiladdh±na½ bhog±na½ paµil±bh±ya pariyesan±, laddhesu ca tesup±tabyat±patti-±di hot²ti. Paritassanavasena pariyesati et±y±ti pariyesan±. ¾sayato, payogato ca pariyesan± tath±pavatto cittupp±do. Ten±ha “taºh±ya sati hot²”ti. R³p±di-±rammaºapaµil±bhoti savatthuk±na½ r³p±di-±rammaº±na½ gavesanavasena, pavattiya½ pana apariyiµµha½yeva labbhati, tampi atthato pariyesan±ya laddhameva n±ma tath±r³passa kammassa pubbekatatt± eva labbhanato. Ten±ha “so hi pariyesan±ya sati hot²”ti. Sukhavinicchayanti sukha½ visesato nicchinot²ti sukhavinicchayo, sukha½ sabh±vato, samudayato, atthaªgamanato, nissaraºato ca y±th±vato j±nitv± pavattañ±ºa½, ta½ sukhavinicchaya½. Jaññ±ti j±neyya. “Subhasukhan”ti-±dika½ ±rammaºe abh³t±k±ra½ vividha½ ninnabh±vena nicchinoti ±ropet²ti vinicchayo. Ass±d±nupassanataºh±diµµhiy±pi evameva vinicchayabh±vo veditabbo. Imasmi½ pana sutte vitakkoyeva ±gatoti yojan±. Imasmi½ pana sutteti sakkapañhasutte. (D². ni. 2.358) tattha hi “chando kho, dev±na½ inda, vitakkanid±no”ti ±gata½. Idh±ti imasmi½ mah±nid±nasutte. “Vitakkeneva vinicchin±t²”ti etena “vinicch²yati eten±ti vinicchayo”ti vinicchaya-saddassa karaºas±dhanam±ha. “Ettakan”ti-±di vinicchayan±k±radassana½. Chandanaµµhena chando, eva½ rañjanaµµhena r±go, sv±ya½ an±sevanat±ya mando hutv± pavatto idh±dhippetoti ±ha “dubbalar±gass±dhivacanan”ti. Ajjhos±nanti taºh±diµµhivasena abhinivisana½. “Mayha½ idan”ti hi taºh±g±ho yebhuyyena attagg±hasannissayova hoti. Ten±ha “aha½ maman”ti, “balavasanniµµh±nan”ti ca tesa½ g±h±na½ thirabh±vappattim±ha. Taºh±diµµhivasena pariggahakaraºanti “aha½ maman”ti balavasanniµµh±navasena abhiniviµµhassa attattaniyagg±havatthuno aññ±s±dh±raºa½ viya katv± pariggahetv± µh±na½, tath±pavatto lobhasahagatacittupp±do. Attan± pariggahitassa vatthuno yassa vasena parehi s±dh±raºabh±vassa asaham±no hoti puggalo, so dhammo asahanat±. Eva½ vacanattha½ vadanti niruttinayena. Saddalakkhaºe pana yassa dhammassa vasena macchariyayogato puggalo maccharo, tassa bh±vo, kamma½ v± macchariya½, macchero dhammo. Macchariyassa balavabh±vato ±darena rakkhaºa½ ±rakkhoti ±ha “dv±ra…pe… suµµhu rakkhaºan”ti. Attano phala½ karot²ti karaºa½, ya½ kiñci k±raºa½, adhika½ karaºanti adhikaraºa½, visesak±raºa½. Visesak±raºañca bhog±na½ ±rakkhadaº¹±d±n±di-anatthasambhavass±ti vutta½ “±rakkh±dhikaraºan”ti-±di. Paranisedhanatthanti m±raº±din± paresa½ vib±dhanattha½. ¾d²yati eten±ti ±d±na½, daº¹assa ±d±na½ daº¹±d±na½, abhibhavitv± paraviheµhanacittupp±do. Satth±d±nepi eseva nayo. Hatthapar±m±s±divasena k±yena k±tabbakalaho k±yakalaho. Mammaghaµµan±divasena v±c±ya k±tabbakalaho v±c±kalaho. Virujjhanavasena vir³pa½ gaºh±ti eten±ti viggaho. Viruddha½ vadati eten±ti viv±do. Tuva½ tuvanti ag±ravavacanasahacaraºato tuva½ tuva½, sabbete tath±pavatt± dosasahagatacittupp±d± veditabb±. Ten±ha bhagav± “aneke p±pak± akusal± dhamm± sambhavant²”ti (d². ni. 2.104). 112. Desana½ nivattes²ti “taºha½ paµicca pariyesan±”ti-±din± anulomanayena pavattita½ desana½ paµilomanayena puna “±rakkh±dhikaraºan”ti ±rabhanto nivattesi. Pañcak±maguºikar±gavasen±ti ±rammaºabh³t± pañca k±maguº± etassa atth²ti pañcak±maguºiko, tattha rañjanavasena abhiramaºavasena pavattar±go, tassa vasena uppann± rañjanavasena taºh±yanavasena pavatt± r³p±ditaºh±va k±mesu taºh±ti k±mataºh±. Bhavati atthi sabbak±la½ tiµµhat²ti pavatt± bhavadiµµhi uttarapadalopena bhavo, ta½sahagat± taºh± bhavataºh±. Vibhavati vinassati ucchijjat²ti pavatt± vibhavadiµµhi vibhavo uttarapadalopena, ta½sahagat± taºh± vibhavataºh±ti ±ha “sassatadiµµh²”ti-±di. Ime dve dhamm±ti “esa paccayo up±d±nassa, yadida½ taºh±”ti (d². ni. 2.101) eva½ vutt± vaµµam³lataºh± ca “taºha½ paµicca pariyesan±”ti (d². ni. 2.103) eva½ vutt± samud±c±rataºh± c±ti ime dve dhamm±. Vaµµam³lasamud±c±ravasen±ti vaµµam³lavasena ceva samud±c±ravasena ca. Dv²hi koµµh±seh²ti dv²hi bh±gehi. Dv²hi avayavehi samosaranti nibbattanavasena sama½ vattanti itoti samosaraºa½, paccayo, eka½ samosaraºa½ et±santi ekasamosaraº±. Kena pana ekasamosaraº±ti ±ha “vedan±y±”ti. Dvepi hi taºh± vedan±paccay± ev±ti. Ten±ha “vedan±paccayena ekapaccay±”ti. Tato tato osaritv± ±gantv± samavasanaµµh±na½ osaraºa samosaraºa½. Vedan±ya sama½ saha ekasmi½ ±rammaºe osaraºakapavattanak± vedan± samosaraº±ti ±ha “ida½ sahaj±tasamosaraºa½ n±m±”ti. 113. Sabbeti uppattidv±ravasena bhinditv± vutt± savip±kaphass± eva viññ±º±di vedan±pariyos±n± vip±kavith²ti katv±. Paµiccasamupp±dakath± n±ma vaµµakath±ti ±ha “µhapetv± catt±ro lokuttaravip±kaphasse”ti. Bahudh±ti bahuppak±rena. Ayañhi pañcadv±re cakkhupas±d±divatthuk±na½ pañcanna½ vedan±na½ cakkhusamphass±diko phasso sahaj±ta-aññamaññanissayavip±ka-±h±rasampayutta-atthi-avigatavasena aµµhadh± paccayo hoti. Ses±na½ pana ekekasmi½ dv±re sampaµicchanasant²raºatad±rammaºavasena pavatt±na½ k±m±vacaravip±kavedan±na½ cakkhusamphass±diko phasso upanissayavasena ekadh±va paccayo hoti. Manodv±repi tad±rammaºavasena pavatt±na½ k±m±vacaravip±kavedan±na½ sahaj±tamanosamphasso tatheva aµµhadh± paccayo hoti, tath± paµisandhibhavaªgacutivasena pavatt±na½ tebh³makavip±kavedan±na½. Y± pana t± manodv±re tad±rammaºavasena pavatt± k±m±vacaravedan±, t±sa½ manodv±r±vajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadh±va paccayo hot²ti eva½ phasso bahudh± vedan±ya paccayo hot²ti veditabba½. 114. Vedan±d²nanti vedan±saññ±saªkh±raviññ±º±na½. Asadisabh±v±ti anubhavanasañj±nan±bhisaªkharaºavij±nanabh±v±. Te hi aññamaññavidhurena vedayit±dir³pena ±kiriyanti paññ±yant²ti ±k±r±ti vuccanti. Teyev±ti vedan±d²na½ te eva vedayit±di-±k±r±. S±dhuka½ dassiyam±n±ti sakkacca½ paccakkhato viya pak±siyam±n±. Ta½ ta½ l²namattha½ gament²ti “ar³paµµho ±rammaº±bhimukhanamanaµµho”ti evam±dika½ ta½ ta½ l²na½ ap±kaµamattha½ gamenti ñ±pent²ti liªg±ni. Tassa tassa sañj±nanahetutoti tassa tassa ar³paµµh±dikassa sallakkhaºassa k±raºatt±. Nim²yanti anum²yanti eteh²ti nimitt±ni. Tath± tath± ar³pabh±v±dippak±rena, vedayit±dippak±rena ca uddisitabbato kathetabbato uddes±. Tasm±ti “asadisabh±v±”ti-±din± vuttamevattha½ k±raºabh±vena pacc±masati. Yasm± vedan±d²na½ aññamañña-asadisabh±v± yath±vuttenatthena ±k±r±dayo, tasm± aya½ id±ni vuccam±no ettha p±¼ipade attho. N±masam³hass±ti ±rammaº±bhimukha½ namanaµµhena “n±man”ti laddhasamaññassa vedan±dicatukkhandhasaªkh±tassa ar³padhammapuñjassa. Paññatt²ti “n±mak±yo ar³pakal±po ar³pino khandh±”ti-±dik± paññ±pan± hoti. Cetan±padh±natt± saªkh±rakkhandhadhamm±na½ “saªkh±r±na½ cetan±k±re”ti-±di vutta½. Tath± hi suttantabh±jan²ye saªkh±rakkhandhavibhajane “y± cetan± sañcetan± sañcetayitattan”ti (vibha. 249 abhidhammabh±jan²ye) cetan±va niddiµµh±. Asat²ti asantesu. Vacanavipall±sena hi eva½ vutta½. Catt±ro khandhe vatthu½ katv±ti vedan± saññ± citta½ cetan±dayoti ime catukkhandhasaññite nissayapaccayabh³te dhamme vatthu½ katv±. Ayañca nayo pañcadv±repi sambhavat²ti “manodv±re”ti visesita½. Adhivacanasamphassavevacanoti adhivacanamukhena paññattimukhena gahetabbatt± “adhivacanasamphasso”ti laddhan±mo. Soti manosamphasso. Pañcavok±re ca hadayavatthu½ niss±ya labbhanato r³pak±ye paññ±yateva, aya½ pana nayo idha na icchito vedan±dipaµikkhepavasena asambhavapariy±yassa jotitatt±ti “pañcapas±de vatthu½ katv± uppajjeyy±”ti attho vutto. Na hi vedan±sannissayena vin± pañcapas±de vatthu½ katv± manosamphassassa sambhavo atthi. Uppattiµµh±ne asati anuppattiµµh±nato phalassa uppatti n±ma kad±cipi natth²ti imamattha½ yath±dhigatassa atthassa nidassanavasena dassento “ambarukkhe”ti-±dim±ha R³pak±yatoti kevala½ r³pak±yato. Tass±ti manosamphassassa.