Aggas±vakayugavaŗŗan±

73. Sallapitv±ti “vippasann±ni kho te ±vuso indriy±n²”ti-±din± (mah±va. 60) ±l±pasall±pa½ katv±. Tańhissa aparabh±ge satthu santika½ upasaŖkamanassa paccayo ahosi.
75-6. Anupubbi½ kathanti anupubbiy± anupubba½ kathetabba½ katha½. K± pana s±ti? D±n±dikath±. Tattha d±nakath± t±va pacurajanesu pavattiy± sabbas±dh±raŗatt±, sukaratt±, s²le patiµµh±nassa up±yabh±vato ca ±dito kathit±. Paricc±gas²lo hi puggalo pariggahavatth³su nissaŖgabh±vato sukheneva s²l±ni sam±diyati, tattha ca suppatiµµhito hoti. S²lena d±yakapaµigg±hakavisuddhito par±nuggaha½ vatv± parap²¼±nivattivacanato, kiriyadhamma½ vatv± akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetu½ vatv± bhavasampattihetuvacanato ca d±nakath±nantara½ s²lakath± kathit±, tańce d±nas²la½ vaµµanissita½, aya½ bhavasampatti tassa phalanti dassanattha½, imehi ca d±nas²lamayehi paŗ²tapaŗ²tatar±dibhedabhinnehi puńńakiriyavatth³hi et± c±tumah±r±jik±d²su paŗ²tapaŗ²tatar±dibhedabhinn± aparimeyy± dibbabhogabhavasampattiyo hont²ti dassanattha½ tadanantara½ saggakatha½. Vatv± aya½ saggo r±g±d²hi upakkiliµµho, sabbad± anupakkiliµµho ariyamaggoti dassanattha½ sagg±nantara½ maggakath± kathetabb±. Maggańca kathentena tadadhigamup±yadassanattha½ saggapariy±pann±pi, pageva itare sabbepi k±m± n±ma bahv±d²nav±, anicc± adhuv±, vipariŗ±madhamm±ti k±m±na½ ±d²navo, h²n±, gamm±, pothujjanik±, anariy±, anatthasańhit±ti tesa½ ok±ro l±makabh±vo, sabbepi bhav± kiles±na½ vatthubh³t±ti tattha sa½kileso, sabbaso kilesavippamutta½ nibb±nanti nekkhamme ±nisa½so ca kathetabboti ayamattho maggant²ti ettha iti-saddena ±di-atthajotakena bodhitoti veditabba½.
Sukh±na½ nid±nanti diµµhadhammik±na½, sampar±yik±na½, nibb±napaµisa½yutt±nańc±ti sabbesampi sukh±na½ k±raŗa½. Yańhi kińci loke bhogasukha½ n±ma, ta½ sabba½ d±nanid±nanti p±kaµo yamattho. Ya½ pana ta½ jh±navipassan±maggaphalanibb±napaµisa½yutta½ sukha½, tass±pi d±na½ upanissayapaccayo hotiyeva. Sampatt²na½ m³lanti y± im± loke padesarajja½ sirissariya½ sattaratanasamujjalacakkavattisampad±ti eva½pabhed± m±nusik± sampattiyo, y± ca c±tumah±r±jikac±tumah±r±j±dibhed± dibbasampattiyo, y± v± panańń±pi sampattiyo, t±sa½ sabb±sa½ ida½ d±na½ n±ma m³la½ k±raŗa½. Bhog±nanti bhuńjitabbaµµhena “bhogo”ti laddhan±m±na½ man±piyar³p±d²na½, tannissay±nańca upabhogasukh±na½. Avassayaµµhena patiµµh±. Visamagatass±ti byasanappattassa. T±ŗanti rakkh± tato parip±lanato. Leŗanti byasanehi parip±ciyam±nassa ol²yanapadeso. Gat²ti gantabbaµµh±na½. Par±yaŗanti paµisaraŗa½. Avassayoti vinipatitu½ adento nissayo. ¾rammaŗanti olubbh±rammaŗa½.
Ratanamayas²h±sanasadisanti sabbaratanamayasattaŖgamah±s²h±sanasadisa½ mahaggha½ hutv± sabbaso vinipatitu½ appad±nato. Mah±pathavisadisa½ gatagataµµh±ne patiµµh±ya labh±panato. ¾lambanarajjusadisanti yath± dubbalassa purisassa ±lambanarajju uttiµµhato, tiµµhato ca upatthambho, eva½ d±na½ satt±na½ sampattibhave uppattiy±, µhitiy± ca paccayabh±vato. Dukkhanittharaŗaµµhen±ti duggatidukkhanittharaŗaµµhena. Samass±sanaµµhen±ti lobhamacchariy±dipaµisattupaddavato sammadeva ass±sanaµµhena. Bhayaparitt±ŗaµµhen±ti d±liddiyabhayato parip±lanaµµhena. Maccheramal±d²h²ti maccheralobhadosa-iss±vicikicch±diµµhi ±dicittamalehi. Anupalittaµµhen±ti anupakkiliµµhat±ya. Tesanti maccheramal±dikacavar±na½. Etehi eva dur±sadaµµhena. Asant±sanaµµhen±ti anabhibhavan²yat±ya sant±s±bh±vena. Yo hi d±yako d±napati, so sampatipi kutoci na bh±yati, pageva ±yati½. Dhammas²sena puggalo vutto. Balavantaµµhen±ti mah±balavat±ya. D±yako hi d±napati sampati pakkhabalena balav± hoti, ±yati½ pana k±yabal±d²hipi. AbhimaŖgalasammataµµhen±ti “va¹¹hik±raŗan”ti abhisammatabh±vena. Vipattibhavato sampattibhav³panayana½ khemantabh³misamp±pana½, bhavasaŖg±mato yogakkhemasamp±panańca khemantabh³misamp±panaµµho.
Id±ni d±na½ vaµµagat± ukka½sappatt± sampattiyo viya vivaµµagat±pi t± samp±det²ti bodhicariyabh±venapi d±naguŗe dassetu½ “d±nańh²”ti-±di vutta½. Tattha sakkam±rabrahmasampattiyo attahit±ya eva, cakkavattisampatti pana attahit±ya, parahit±ya c±ti dassetu½ s± t±sa½ parato vutt±, et± lokiy±, im± pana lokuttar±ti dassetu½ tato para½ “s±vakap±ram²ń±ŗan”ti-±di vutta½. Tatth±pi ukkaµµhukkaµµhatarukkaµµhatam±ti dassetu½ kamena ń±ŗattaya½ vutta½. Tesa½ pana d±nassa paccayabh±vo heµµh± vutto eva. Etenevassa brahmasampattiy±pi paccayabh±vo d²pitoti veditabbo.
D±nańca n±ma dakkhiŗeyyesu hitajjh±sayena v± p³janajjh±sayena v± attano santakassa paresa½ pariccajana½, tasm± d±yako sattesu ekantahitajjh±sayo purisapuggalo, so “paresa½ hi½sati, paresa½ v± santaka½ harat²”ti aµµh±nametanti ±ha “d±na½ dadanto s²la½ sam±d±tu½ sakkot²”ti. S²lasadiso alaŖk±ro natth²ti akittima½ hutv± sabbak±la½ sobh±vises±vahatt±. S²lapupphasadisa½ puppha½ natth²ti etth±pi eseva nayo. S²lagandhasadiso gandho natth²ti ettha “candana½ tagara½ v±p²”ti-±dik± (dha. pa. 55) g±th±, “gandho is²na½ ciradikkhit±na½, k±y± cuto gacchati m±luten±”ti-±dik± (j±. 2.17.55) ca vattabb± S²lańhi satt±na½ ±bharaŗańceva alaŖk±ro ca gandhavilepanańca parassa dassan²yabh±v±vahańca. Ten±ha “s²l±laŖk±rena h²”ti-±di.
“Aya½ saggo labbhat²”ti ida½ majjhimehi chand±d²hi ±raddha½ s²la½ sandh±y±ha. Ten±ha sakko devar±j±–
“H²nena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
majjhimena ca devatta½, uttamena visujjhat²”ti. (J±. 2.22.429).
Iµµhoti sukho, kantoti kaman²yo, man±poti manava¹¹hanako, ta½ panassa iµµh±dibh±va½ dassetu½ “niccamettha k²¼±”ti-±di vutta½. Niccanti sabbak±la½ k²¼±ti k±m³pasa½hit± sukhavih±r±. Sampattiyoti bhogasampattiyo. Dibbanti dibbabhava½ devalokapariy±panna½. Sukhanti k±yika½, cetasikańca sukha½. Dibbasampattinti dibbabhava½ ±yusampatti½, vaŗŗayasa-issariyasampatti½, r³p±disampattińca. Evam±d²ti ±di-saddena y±m±d²hi anubhavitabba½ dibbasampatti½ vadati.
Appass±d±ti nirass±d± paŗ¹itehi yath±bh³ta½ passantehi tattha ass±detabbat±bh±vato. Bahudukkh±ti mah±dukkh± sampati, ±yatińca vipuladukkh±nubandhatt±. Bahup±y±s±ti anekavidhaparissay±. Etth±ti k±mesu. Bhiyyoti bahu½. Dosoti aniccat±din±, appass±dat±din± ca d³sitabh±vo, yato te vińń³na½ citta½ n±r±dhenti. Atha v± ±d²na½ v±ti pavattat²ti ±d²navo, paramakapaŗat±, tath± ca k±m± yath±bh³ta½ paccavekkhant±na½ paccupatiµµhanti. L±makabh±voti nih²nabh±vo aseµµhehi sevitabbatt±, seµµhehi na sevitabbatt± ca. Sa½kilissananti vib±dhetabbat± upat±petabbat±. Nekkhamme ±nisa½santi ettha yattak± k±mesu ±d²nav±, tappaµipakkhato tattak± nekkhamme ±nisa½s±. Api ca “nekkhamma½ n±meta½ asamb±dha½ asa½kiliµµha½, nikkhanta½ k±mehi, nikkhanta½ k±masańń±ya, nikkhanta½ k±mavitakkehi, nikkhanta½ k±mapari¼±hehi, nikkhanta½ by±p±dato”ti-±din± (s±rattha. µ². 3.26 mah±vagge) nayena nekkhamme ±nisa½se pak±sesi, pabbajj±ya, jh±n±d²su ca guŗe vibh±vesi vaŗŗesi.
Vuttanayanti ettha ya½ avuttanaya½ “kallacitte”ti-±di, tattha kallacitteti kammaniyacitte, heµµh± pavattitadesan±ya assaddhiy±d²na½ cittados±na½ vigatatt± uparidesan±ya bh±janabh±v³pagamanena kammakkhamacitteti attho. Assaddhiy±dayo hi yasm± cittassa rogabh³t± tad± te vigat±, tasm± arogacitteti attho. Diµµhim±n±dikilesavigamanena muducitte. K±macchand±divigamena vin²varaŗacitte. Samm±paµipattiya½ u¼±rap²tip±mojjayogena udaggacitte. Tattha saddh±sampattiy± pasannacitte. Yad± ca bhagav± ańń±s²ti sambandho. Atha v± kallacitteti k±macchandavigamena arogacitte. Muducitteti by±p±davigamena mett±vasena akathinacitte. Vin²varaŗacitteti uddhaccakukkuccavigamena vikkhepassa vigatatt± tena apihitacitte. Udaggacitteti thinamiddhavigamena sampaggahitavasena al²nacitte. Pasannacitteti vicikicch±vigamena samm±paµipattiya½ adhimuttacitte, evampettha attho veditabbo.
“Seyyath±p²”ti-±din± upam±vasena nesa½ sa½kilesappah±na½, ariyamaggupp±dańca dasseti. Apagatak±¼akanti vigatak±¼aka½. Sammadev±ti suµµhu eva. Rajananti n²lap²t±diraŖgaj±ta½. Paµiggaŗheyy±ti gaŗheyya pabhassara½ bhaveyya. Tasmi½yeva ±saneti tissameva nisajj±ya½, etena nesa½ lahuvipassakat±, tikkhapańńat±, sukhapaµipad±khipp±bhińńat± ca dassit± hoti. Virajanti ap±yagaman²yar±garaj±d²na½ vigamena viraja½. Anavasesadiµµhivicikicch±mal±pagamanena v²tamala½. Paµhamamaggavajjhakilesaraj±bh±vena v± viraja½. Pańcavidhaduss²lyamal±pagamanena v²tamala½. Dhammacakkhunti brahm±yusutte (ma. ni. 2.383) heµµhim± tayo magg± vutt±, c³¼ar±hulov±de (ma. ni. 3.416) ±savakkhayo, idha pana sot±pattimaggo adhippeto. “Ya½ kińci samudayadhamma½, sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti tassa uppatti-±k±radassananti. Nanu ca maggań±ŗa½ asaŖkhatadhamm±rammaŗa½, na saŖkhatadhamm±rammaŗanti? Saccameta½. Yasm± ta½ nirodha½ ±rammaŗa½ katv± kiccavasena sabbasaŖkhata½ paµivijjhanta½ uppajjati, tasm± tath± vutta½.
“Suddha½ vatthan”ti nidassita-upam±ya½ ida½ upam±sa½sandana½ vattha½ viya citta½, vatthassa ±gantukamalehi kiliµµhabh±vo viya cittassa r±g±dimalehi sa½kiliµµhabh±vo dhovanasil± viya anupubbikath±, udaka½ viya saddh±, udake temetv± ³sagomayach±rik±bharehi k±¼akapadese samucchinditv± vatthassa dhovanapayogo viya saddh±sinehena temetv± temetv± satisam±dhipańń±hi dose sithil² katv± sut±dividhin± cittassa sodhane v²riy±rambho, tena payogena vatthe n±n±k±¼ak±pagamo viya v²riy±rambhena kilesavikkhambhana½, raŖgaj±ta½ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabh±vo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti. “Diµµhadhamm±”ti vatv± dassana½ n±ma ń±ŗadassanato ańńampi atth²ti ta½ nivattanattha½ “pattadhamm±”ti vutta½. Patti ca ń±ŗasampattito ańńampi vijjat²ti tato visesadassanattha½ “viditadhamm±”ti vutta½. S± pana viditadhammat± dhammesu ekadesen±pi hot²ti nippadesato viditabh±va½ dassetu½ “pariyog±¼hadhamm±”ti vutta½, tena nesa½ sacc±bhisambodhi½yeva vibh±veti. Maggań±ŗańhi ek±bhisamayavasena parińń±dikicca½ s±dhenta½ nippadesatova catusaccadhamma½ samantato og±hanta½ paµivijjhat²ti. Sesa½ heµµh± vuttanayameva.
77. C²varad±n±d²n²ti c²var±diparikkh±rad±na½ sandh±y±ha. Yo hi c²var±dike aµµha parikkh±re, pattac²varameva v± sot±pann±di-ariyassa, puthujjanasseva v± s²lasampannassa datv± “ida½ parikkh±rad±na½ an±gate ehibhikkhubh±v±ya paccayo hot³”ti patthana½ paµµhapesi, tassa ca sati adhik±rasampattiya½ buddh±na½ sammukh²bh±ve iddhimayaparikkh±ral±bh±ya sa½vattat²ti veditabba½. Vassasatikatther± viya ±kappasampann±ti adhipp±yo.
Sandasses²ti suµµhu paccakkha½ katv± dassesi. Idhalokatthanti idhalokabh³ta½ khandhapańcakasaŖkh±tamattha½. Paralokatthanti etth±pi eseva nayo. Dasses²ti s±mańńalakkhaŗato, salakkhaŗato ca dassesi. Ten±ha “aniccan”ti-±di. Tattha hutv± abh±vato aniccanti dassesi. Udayabbayapaµip²¼anato dukkhanti dassesi. Avasavattanato anatt±ti dassesi. Ime ruppan±dilakkhaŗ± pańcakkhandh±ti r±saµµhena khandhe dassesi. Ime cakkh±disabh±v± nissattanijj²vaµµhena aµµh±rasa dh±tuyoti dassesi. Im±ni cakkh±disabh±v±neva dv±r±rammaŗabh³t±ni dv±dasa ±yatan±n²ti dassesi. Ime avijj±dayo jar±maraŗapariyos±n± dv±dasa paccayadhamm± paµiccasamupp±doti dassesi. R³pakkhandhassa heµµh± vuttanayena paccayato catt±ri, khaŗato ekanti im±ni pańca lakkhaŗ±ni dassesi. Tath±ti imin± “pańca lakkhaŗ±n²”ti pada½ ±ka¹¹hati. Dassentoti iti-saddo nidassanattho, evanti attho. Nirayanti aµµhamah±nirayaso¼asa-ussadanirayappabheda½ sabbaso niraya½ dassesi. Tiracch±nayoninti apadadvipadacatuppadabahuppad±dibheda½ migapasupakkhisar²sap±divibh±ga½ n±n±vidha½ tiracch±naloka½. Pettivisayanti khuppip±sikavant±sikaparadatt³paj²vinijjh±mataŗhik±dibhedabhinna½ n±n±vidha½ petasattaloka½. Asurak±yanti k±lakańcik±suranik±ya½. Eva½ t±va duggatibh³ta½ paralokattha½ vatv± id±ni sugatibh³ta½ vattu½ “tiŗŗa½ kusal±na½ vip±kan”ti-±di vutta½. Vehapphale subhakiŗŗeyeva saŖgahetv± asańń²su, ar³p²su ca sampattiy± dassetabb±ya abh±vato duvińńeyyat±ya “navanna½ brahmalok±nan”tveva vutta½.
Gaŗh±pes²ti te dhamme sam±dinne k±r±pesi.
Samuttejana½ n±ma sam±dinnadhamm±na½ yath± anupak±rak± dhamm± parih±yanti, pah²yanti ca, upak±rak± dhamm± pariva¹¹hanti, visujjhanti ca, tath± nesa½ uss±hupp±dananti ±ha “abbhuss±hes²”ti. Yath± pana ta½ uss±hupp±dana½ hoti, ta½ dassetu½ “idhalokatthańcev±”ti-±di vutta½. T±setv± t±setv±ti paribyattabh±v±p±danena tejetv± tejetv±. Adhigata½ viya katv±ti yesa½ katheti, tehi tamattha½ paccakkhato anubhuyyam±na½ viya katv±. Veneyy±nańhi buddhehi pak±siyam±no attho paccakkhatopi p±kaµataro hutv± upaµµh±ti. Tath± hi bhagav± eva½ thom²yati–
“¾dittopi aya½ loko, ek±dasahi aggibhi;
na tath± y±ti sa½vega½, sammohapaliguŗµhito.
Sutv±d²navasańńutta½, yath± v±ca½ mahesino;
paccakkhatopi buddh±na½, vacana½ suµµhu p±kaµan”ti.
Ten±ha “dvatti½sakammak±raŗapańcav²satimah±bhayappabhedańh²”ti-±di. Dvatti½sakammak±raŗ±ni “hatthampi chindant²”ti-±din± (ma. ni. 1.178) dukkhakkhandhasutte ±gatanayena veditabb±ni. Pańcav²satimah±bhay±ni “j±tibhaya½ jar±bhaya½ by±dhibhaya½ maraŗabhayan”ti-±din± (c³¼ani. 123) tattha tattha sutte ±gatanayena veditabb±ni. ¾gh±tanabhaŗ¹ik± adhikuµµanaka¼iŖgara½, ya½ “acc±dh±nan”tipi vuccati.
Paµiladdhaguŗena codes²ti “ta½ta½guŗ±dhigamena ayampi tumhehi paµiladdho, ±nisa½so ayamp²”ti paccakkhato dassento “ki½ ito pubbe evar³pa½ atth²”ti codento viya ahosi. Ten±ha “mah±nisa½sa½ katv± kathes²”ti.
Tappaccayańca kilamathanti saŖkh±rapavattihetuka½ tasmi½ tasmi½ sattasant±ne uppajjanakaparissama½ sa½vigh±ta½ vihesa½. Idh±ti heµµh± paµhamamagg±dhigamatth±ya kath±ya. SabbasaŖkh±r³pasamabh±vato santa½. Atittikaraparamasukhat±ya paŗ²ta½. Sakalasa½s±rabyasanato t±yanatthena t±ŗa½. Tato nibbindahaday±na½ nil²yanaµµh±nat±ya leŗa½. ¾di-saddena gatipaµisaraŗa½ paramass±soti evam±d²na½ saŖgaho.