Brahmay±canakath±vaººan±
64. Yann³n±ti parivitakkanatthe nip±to, ahanti bhagav± att±na½ niddisat²ti ±ha “yadi pan±han”ti. “Aµµhame satt±he”ti-±di yath± amh±ka½ bhagav± abhisambuddho hutv± vimuttisukhapaµisa½vedan±divasena sattasu satt±hesu paµipajji, tato parañca dhammagambh²rat±paccavekkhaº±divasena, evameva sabbepi samm±sambuddh± abhisambuddhak±le paµipajji½su, te ca satt±h±dayo tatheva vavatthap²yant²ti aya½ sabbesampi buddh±na½ dhammat±. Tasm± vipass² bhagav± abhisambuddhak±le tath± paµipajj²ti dassetu½ ±raddha½. Tattha “aµµhame satt±he”ti ida½ sattamasatt±hato para½, satt±hato orime ca pavatt±ya paµipattiy± vasena vutta½, na pallaªkasatt±hassa viya aµµhamassa n±ma satt±hassa vavatthitassa labbham±natt±. Anantaroti “adhigato kho my±ya½ dhammo”ti-±diko vitakko (d². ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; sa½. ni. 1.172; mah±va. 7, 8). Paµividdhoti sayambhuñ±ºena “ida½ dukkhan”ti-±din± paµimukha½ paµivijjhanavasena pavatto, yath±bh³ta½ avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paµivijjhitabbadhammassa abh±vato. Gambh²roti mah±samuddo viya makasatuº¹as³ciy± aññatra samupacitaparipakkañ±ºasambh±rehi aññesa½ ñ±ºena alabbhaneyyappatiµµho. Ten±ha “utt±nabh±vapaµikkhepavacanametan”ti. Alabbhaneyyappatiµµho og±hitu½ asakkuºeyyat±ya sar³pato visesato ca passitu½ na sakk±ti ±ha “gambh²ratt±va duddaso”ti. Dukkhena daµµhabboti kicchena kenaci kad±cideva daµµhabbo. Ya½ pana daµµhumeva na sakk±, tassa og±hetv± anu anu bujjhane kath± eva natth²ti ±ha “duddasatt±va duranubodho”ti. Dukkhena avabujjhitabbo avabodhassa dukkarabh±vato. Imasmi½ µh±ne “ta½ ki½ maññatha bhikkhave dukkaratara½ v± durabhisambhavatara½ v±”ti (sa½. ni. 5.1115) suttapada½ vattabba½. Sant±rammaºat±ya v± santo. Nibbutasabbapari¼±hat±ya nibbuto. Padh±nabh±va½ n²toti v± paº²to. Atittikaraµµhena atappako s±durasabhojana½ viya. Ettha ca nirodhasacca½ santa½ ±rammaºanti sant±rammaºa½, maggasacca½ santa½, sant±rammaºañc±ti sant±rammaºa½ anupasantasabh±v±na½ kiles±na½, saªkh±r±nañca abh±vato santo nibbutasabbapari¼±hatt± nibbuto, santapaº²tabh±veneva tadatth±ya asecanakat±ya atappakat± daµµhabb±. Ten±ha “ida½ dvaya½ lokuttarameva sandh±ya vuttan”ti. Uttamañ±ºassa visayatt± na takkena avacaritabbo, tato eva nipuºañ±ºagocarat±ya, saºhasukhumasabh±vatt± ca nipuºo. B±l±na½ avisayatt± paº¹itehi eva veditabboti paº¹itavedan²yo. ¾l²yanti abhiramitabbaµµhena sev²yant²ti ±lay±, pañca k±maguº±. ¾layanti abhiramaºavasena sevant²ti ±lay±, taºh±vicarit±ni. ¾layarat±ti ±layanirat±. Suµµhu mudit± ativiya mudit± anukkaºµhanato. Ramat²ti rati½ vindati k²¼ati la¼ati. Ime satt± yath± k±maguºe, eva½ r±gampi ass±denti abhinandanti yev±ti vutta½ “duvidhamp²”ti-±di. Ýh±na½ sandh±y±ti µh±na-sadda½ sandh±ya. Atthato pana “µh±nan”ti ca paµiccasamupp±do eva adhippeto. Tiµµhati ettha phala½ tad±yattavuttit±y±ti µh±na½, saªkh±r±d²na½ paccayabh³t± avijj±dayo. Imesa½ saªkh±r±d²na½ paccay±ti idappaccay±, avijj±dayova. Idappaccay± eva idappaccayat± yath± devo eva devat± idappaccay±na½ v± avijj±d²na½ attano phala½ paµicca paccayabh±vo upp±danasamatthat± idappaccayat±, tena paramatthapaccayalakkhaºo paµiccasamupp±do dassito hoti. Paµicca samuppajjati phala½ etasm±ti paµiccasamupp±do. Padadvayen±pi dhamm±na½ paccayaµµho eva vibh±vito. Ten±ha “saªkh±r±dipaccay±na½ avijj±d²nameta½ adhivacanan”ti. Ayamettha saªkhepo, vitth±ro pana visuddhimaggasa½vaººan±su (visuddhi. 2.570) vuttanayena veditabbo. Sabbasaªkh±rasamathoti-±di sabbanti sabbasaªkh±rasamath±dipad±bhidheyya½ sabba½, atthato nibb±nameva. Id±ni tassa nibb±nabh±va½ dassetu½ “yasm± h²”ti-±di vutta½. Tanti nibb±na½. ¾gamm±ti paµicca ariyamaggassa ±rammaºapaccayahetu. Sammant²ti appaµisandhik³pasamavasena sammanti. Tath± sant± ca savisesa½ upasant± n±ma hont²ti ±ha “v³pasammant²”ti, etena sabbe saªkh±r± sammanti etth±ti sabbasaªkh±rasamatho, nibb±nanti dasseti. Sabbasaªkh±ravisa½yutte hi nibb±ne sabbasaªkh±rav³pasamapariy±yo ñ±y±gato yev±ti. Sesepadesupi eseva nayo. Upadh²yati ettha dukkhanti upadhi, khandh±dayo. Paµinissaµµh±ti samucchedavasena pariccatt± honti. Sabb± taºh±ti aµµhasatappabhed± sabb±pi taºh±. Sabbe kilesar±g±ti k±mar±gar³par±g±dibhed± sabbepi kilesabh³t± r±g±, sabbepi v± kiles± idha kilesar±g±ti veditabb±, na lobhavises± eva cittassa vipar²tabh±v±p±danato. Yath±ha “rattampi citta½ vipariºata½, duµµhampi citta½ vipariºata½, m³¼hampi citta½ vipariºatan”ti (p±r±. 271) virajjant²ti attano sabh±va½ vijahanti. Sabba½ dukkhanti jar±maraº±dibheda½ sabba½ vaµµadukkha½. Bhavena bhavanti tena tena bhavena bhavantara½. Bhavanikantibh±vena sa½sibbati, phalena v± saddhi½ kamma½ sataºhasseva ±yati½ punabbhavabh±vato. Tato v±nato nikkhanta½ tattha tassa sabbaso abh±vato. Ciranisajj±cirabh±sanehi piµµhi-±gil±yanat±lugalasos±divasena k±yakilamatho ceva k±yavihes± ca veditabb±. S± ca kho desan±ya attha½ aj±nant±na½, appaµipajjant±nañca vasena, j±nant±na½, pana paµipajjant±nañca desan±ya k±yaparissamopi satthu aparissamova. Ten±ha bhagav± “na ca ma½ dhamm±dhikaraºa½ viheses²”ti (ud±. 10). Tath± hi vutta½ “y± aj±nant±na½ desan± n±ma, so mama kilamatho ass±”ti. Ubhayanti cittakilamatho, cittavihes± c±ti ubhaya½ peta½ buddh±na½ natthi, bodhim³leyeva samucchinnatt±. 65. Anubr³hana½ sampiº¹ana½. Soti “apiss³”ti nip±to. Vipassinti paµi-saddayogena s±mi-atthe upayogavacananti ±ha “vipassiss±”ti. Vuddhippatt± acchariy± v± anacchariy±. Vuddhi-atthopi hi ak±ro hoti yath±“asekkh± dhamm±”ti (dha. sa. tikam±tik±ya 11). Kapp±na½ catt±ri asaªkhyeyy±ni satasahassañca sadevakassa lokassa dhammasa½vibh±gakaraºatthameva p±ramiyo p³retv± id±ni samadhigatadhammar±jassa tattha appossukkat±pattid²panat±, g±th±tthassa acchariyat±, tassa vuddhippatti c±ti veditabb±. Atthadv±rena hi g±th±na½ anacchariyat±. Gocar± ahesunti upaµµhahi½su. Upaµµh±nañca vitakketabbat±v±ti ±ha “parivitakkayitabbata½ p±puºi½s³”ti. Yadi sukh±paµipad±va katha½ kicchat±ti ±ha “p±ram²p³raºak±le”ti-±di. Evam±d²ni duppariccaj±ni dentassa. Ha-iti v± byattanti etasmi½ atthe nip±to, “eka½satthe”ti keci. Ha byatta½, eka½sena v± ala½ nippayojana½ eva½ kicchena adhigatassa dhammassa desetunti yojan±. Halanti “alan”ti imin± sam±nattha½ pada½ “halanti vad±m²”ti-±d²su (sa½. ni. µ². 1.172) viya. R±gadosaphuµµheh²ti phuµµhavisena viya sappena r±gena, dosena ca samphuµµhehi abhibh³tehi. R±gados±nugateh²ti r±gadosehi anubandhehi. Nicc±d²nanti niccagg±h±d²na½. Eva½ gatanti eva½ pavatta½ anicc±di-±k±rena pavatta½. “Catusaccadhamman”ti ida½ anicc±d²su, saccesu ca yath±l±bhavasena gahetabba½. Eva½ gatanti v± eva½ “aniccan”ti-±din± abhinivisitv± may±, aññehi ca samm±sambuddhehi gata½, ñ±ta½ paµividdhanti attho. K±mar±gena, bhavar±gena ca ratt± n²varaºehi nivutacittat±ya, diµµhir±gena ratt± vipar²t±bhinivesena na dakkhanti y±th±vato ima½ dhamma½ nappaµivijjhissanti. Eva½ g±h±petunti “aniccan”ti-±din± sabh±vena y±th±vato dhamme j±n±petu½. R±gadosaparetat±pi nesa½ samm³¼habh±venev±ti ±ha “tamokhandhena ±vuµ±”ti. Dhammadesan±ya appossukkat±pattiy± k±raºa½ vibh±vetu½ “kasm± pan±”ti-±din± sayameva codana½ samuµµh±peti. Tattha yath±ya½ id±ni dhammadesan±ya appossukkat±patti sabbabuddh±na½ ±ciººasam±ciººadhammat±vasena, sabbabodhisatt±na½ ±dito “ki½ me aññ±tavesen±”ti-±din± (bu. va½. 2.99) mah±bhin²h±re attano cittassa samuss±hana½ ±ciººasam±ciººadhammat± v±ti ±ha “ki½ me”ti-±di. Tattha aññ±tavesen±ti sadevaka½ loka½ unn±dento buddho ahutv± kevala½ buddh±na½ s±vakabh±v³pagamanavasena aññ±tar³pena. Tividha½ k±raºa½ appossukkat±pattiy± paµipakkhassa balavabh±vo, dhammassa paramagambh²rat±, tattha ca bhagavato s±tisaya½ g±ravanti ta½ dassetu½ “tassa h²”ti-±di ±raddha½. Tattha paµipakkh± n±ma r±g±dayo kiles± samm±paµipattiy± antar±yakaratt±. Tesa½ balavabh±vato ciraparibh±van±ya sattasant±nato dubbisodhiyat±ya te satte mattahatthino viya dubbala½ purisa½ ajjhottharitv± anayabyasana½ ±p±dent± anekasatayojan±y±mavitth±ra½ sunicita½ ghanasannivesa½ kaºµakaduggampi adhisenti. D³rappabheda ducchejjat±hi dubbisodhiyata½ pana dassetu½ “athass±”ti-±di vutta½. Tattha ca anto ±maµµhat±ya kañjikapuººal±bu cirapariv±sikat±ya takkabharitac±µi snehatintadubbalabh±vena vas±telap²tapilotik±; telamissitat±ya añjanamakkhitahatth± dubbisodhan²y± vutt±. H²n³pam± cet± r³pappabandhabh±vato, acirak±likatt± ca mal²nat±ya, kilesasa½kileso eva pana dubbisodhan²yataro an±dik±likatt±, anusayitatt± ca. Ten±ha “atisa½kiliµµh±”ti. Yath± ca dubbisodhan²yat±ya eva½ gambh²raduddasaduranubodh±nampi vutta-upam± h²n³pam±va. Gambh²ropi dhammo paµipakkhavidhamanena sup±kaµo bhaveyya, paµipakkhavidhamana½ pana samm±paµipattipaµibaddha½, s± saddhammasavan±dh²n±, ta½ satthari, dhamme ca pas±d±yatta½. So visesato loke sambh±van²yassa garuk±tabbassa abhipatthan±hetukoti pan±¼ik±ya satt±na½ dhammasampaµipattiy± brahmay±can±dinimittanti ta½ dassento “apic±”ti-±dim±ha. 66. “Aññataro”ti appaññ±to viya kiñc±pi vutta½, atha kho p±kaµo paññ±toti dassetu½ “imasmi½ cakkav±¼e jeµµhakamah±brahm±”ti vutta½. Mah±brahmabhavane jeµµhakamah±brahm±. So hi sakko viya k±madevaloke, brahmaloke ca p±kaµo paññ±to. Upakkilesabh³ta½ appa½ r±g±diraja½ etass±ti apparaja½, apparaja½ akkhi paññ±cakkhu yesa½ te ta½sabh±v±ti katv± apparajakkhaj±tik±ti imamattha½ dassetu½ “paññ±maye”ti-±dim±ha. Appa½ r±g±diraja½ yesa½ te ta½sabh±v± apparajakkhaj±tik±ti evamettha attho veditabbo. Assavanat±ti “saya½ abhiññ±”ti-±d²su (d². ni. 1.28, 405; ma. ni. 1.154, 444) viya karaºe paccattavacananti ±ha “assavanat±y±”ti. Dasapuññakiriyavatthuvasen±ti d±n±didasavidhavimuttiparip±can²yapuññakiriyavatth³na½ vasena. Ten±ha “kat±dhik±r±”ti-±di. Papañcas³daniya½ pana “dv±dasapuññakiriyavasen±”ti (ma. ni. aµµha. 2.282) vutta½, ta½ d±n±d²su saraºagamanaparahitapariº±manadvaya pakkhipanavasena vutta½. 69. Garuµµh±niyesu g±ravavasena garukarapatthan± ajjhesan±, s±pi atthato patthan± ev±ti vutta½ “y±canan”ti. Padesavisayañ±ºadassana½ hutv± buddh±na½yeva ±veºikabh±vato ida½ ñ±ºadvaya½ “buddhacakkh³”ti vuccat²ti ±ha “imesañhi dvinna½ ñ±º±na½ buddhacakkh³ti n±man”ti. Tiººa½ maggañ±º±nanti heµµhim±na½ tiººa½ maggañ±º±na½ “dhammacakkh³”ti n±ma½, catusaccadhammadassananti katv± dassanamattabh±vato. Yato t±ni ñ±º±ni vijj³pam±bh±vena vutt±ni, aggamaggañ±ºa½ pana ñ±ºakiccassa sikh±ppattiy± dassanamatta½ na hot²ti “dhammacakkh³”ti na vuccat²ti. Yato ta½ vajir³pam±bh±vena vutta½. Vuttanayenev±ti “apparajakkhaj±tik±”ti ettha vuttanayeneva. Yasm± mandakiles± “apparajakkh±”ti vutt±, tasm± bahalakiles± “mah±rajakkh±”ti veditabb±. Paµipakkhavidhamanasamatthat±ya tikkh±ni s³r±ni visad±ni, vuttavipariy±yena mud³ni. Saddh±dayo ±k±r±ti saddahan±dippak±re vadati. Sundar±ti kaly±º±. Sammohavinodaniya½ pana “yesa½ ±say±dayo koµµh±s± sundar±, te sv±k±r±”ti (vibha. aµµha. 814) vutta½, ta½ im±ya atthavaººan±ya aññadatthu sa½sandati samet²ti daµµhabba½. Yato saddh±sampad±divasena ajjh±sayassa sundarat±ti, tabbipariy±yato asundarat±ti. K±raºa½ n±ma paccay±k±ro, sacc±ni v±. Paralokanti sampar±ya½. Ta½ dukkh±vaha½ vajja½ viya bhayato passitabbanti vutta½ “paralokañceva vajjañca bhayato passant²”ti. Sampattibhavato v± aññatt± vipattibhavo “paraloko”ti vutta½ “para…pe… passant²”ti. Aya½ panettha p±¼²ti ettha “apparajakkh±”dipad±na½ atthavibh±vane aya½ tassa tath±bh±vas±dhakap±¼i. Saddh±d²nañhi vimuttiparip±cakadhamm±na½ balavabh±vo tappaµipakkh±na½ p±padhamm±na½ dubbalabh±veneva hoti, tesañca balavabh±vo saddh±d²na½ dubbalabh±ven±ti vimuttiparip±cakadhamm±na½ savisesa½ atthit±natthit±vasena “apparajakkh± mah±rajakkh±”ti ±dayo p±¼iya½ (paµi. ma. 1.111) vibhajitv± dassit±. Iti saddh±d²na½ vasena pañca apparajakkh±, asaddhiy±d²na½ vasena pañca mah±rajakkh±. Eva½ tikkhindriyamudindriy±dayoti vibh±vit± paññ±sa puggal±. Saddh±d²na½ pana antarabhedena anekabhed± veditabb±. Khandh±dayo eva lujjanapalujjanaµµhena loko, sampattibhavabh³to loko sampattibhavaloko, sugatisaªkh±to upapattibhavo, sampatti sambhavati eten±ti sampattisambhavaloko sugatisa½vattaniyo kammabhavo. Duggatisaªkh±ta-upapattibhavaduggatisa½vattaniyakammabhav± vipattibhavalokavipattisambhavalok±. Puna ekakaduk±divasena loka½ vibhajitv± dassetu½ “eko loko”ti-±di vutta½. ¾h±r±dayo hi lujjanapalujjanaµµhena lokoti. Tattha “eko loko sabbe satt± ±h±raµµhitik±”ti (d². ni. 3.303; a. ni. 10.27, 28; paµi. ma. 1.2, 112, 208) y±ya½ puggal±dhiµµh±n±ya kath±ya sabbasaªkh±r±na½ paccay±yattavuttit± vutt±, t±ya sabbo saªkh±raloko eko ekavidho pak±rantarass±bh±vato. “Dve lok±”ti-±d²supi imin± nayena attho veditabbo. N±maggahaºena cettha nibb±nassa aggahaºa½ tassa alokasabh±vatt±. Nanu ca “±h±raµµhitik±”ti ettha paccay±yattavuttit±ya maggaphal±nampi lokat± ±pajjat²ti? N±pajjati pariññeyy±na½ dukkhasaccadhamm±na½ “idha loko”ti adhippetatt±. Atha v± na lujjati na palujjat²ti yo gahito, tath± na hoti, so lokoti ta½gahaºarahit±na½ lokuttar±na½ natthi lokat±. Up±d±n±na½ ±rammaºabh³t± khandh± up±d±nakkhandh±. Anurodh±divatthubh³t± l±bh±dayo aµµha lokadhamm±. Das±yatan±n²ti dasa r³p±yatan±ni vivaµµajjh±sayassa adhippetatt±. Tassa ca sabba½ tebh³makakamma½ garahitabba½, vajjitabbañca hutv± upaµµh±t²ti vutta½ “sabbe abhisaªkh±r± vajja½, sabbe bhavag±mikamm± vajjan”ti. Yesa½ puggal±na½ saddh±dayo mand±, te idha “assaddh±”ti-±din± vutt±. Na pana sabbena sabba½ saddh±d²na½ abh±vatoti apparajakkhaduk±d²su pañcasu dukesu ekekasmi½ dasa dasa katv± “paññ±s±ya ±k±rehi im±ni pañcindriy±ni j±n±t²”ti vutta½. Atha v± anvayato, byatirekato ca saddh±d²na½ indriy±na½ paropariyatta½ j±n±t²ti katv± tath± vutta½. Ettha ca apparajakkh±divasena ±vajjantassa bhagavato te satt± puñjapuñj±va hutv± upaµµhahanti, na ekek±. Uppal±ni ettha sant²ti uppalin², gacchopi jal±sayopi, idha pana jal±sayo adhippetoti ±ha “uppalavane”ti. Y±ni udakassa anto nimugg±neva hutv± pusanti va¹¹hanti, t±ni antonimuggapos²n². D²pit±n²ti aµµhakath±ya½ pak±sit±ni, idheva v± “aññ±nip²”ti-±din± d²pit±ni. Ugghaµitaññ³ti ugghaµana½ n±ma ñ±ºugghaµana½, ñ±ºe ugghaµitamatte eva j±n±t²ti attho. Vipañcita½ vitth±ramevamattha½ j±n±t²ti vipañcitaññ³. Uddes±d²hi netabboti neyyo. Saha ud±haµavel±y±ti ud±h±re dhammassa uddese ud±haµamatte eva. Dhamm±bhisamayoti catusaccadhammassa ñ±ºena saddhi½ abhisamayo. Aya½ vuccat²ti aya½ “catt±ro satipaµµh±n±”ti-±din± nayena saªkhittena m±tik±ya d²piyam±n±ya desan±nus±rena ñ±ºa½ pesetv± arahatta½ gaºhitu½ samattho “puggalo ugghaµitaññ³”ti vuccati. Aya½ vuccat²ti aya½ saªkhittena m±tika½ µhapetv± vitth±rena atthe vibhajiyam±ne arahatta½ p±puºitu½ samattho “puggalo vipañcitaññ³”ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu, uddisantassa, uddis±pentassa v±ti attho. Paripucchatoti attha½ paripucchantassa. Anupubbena dhamm±bhisamayo hot²ti anukkamena arahattappatto hoti. Na t±ya j±tiy± dhamm±bhisamayo hot²ti tena attabh±vena magga½ v± phala½ v± antamaso jh±na½ v± vipassana½ v± nibbattetu½ na sakkoti. Aya½ vuccati puggalo padaparamoti aya½ puggalo byañjanapadameva parama½ ass±ti “padaparamo”ti vuccati. Yeti ye duvidhe puggale sandh±ya vutta½ vibhaªge kamm±varaºen±ti pañcavidhena ±nantariyakammena. Vip±k±varaºen±ti ahetukapaµisandhiy±. Yasm± duhetuk±nampi ariyamaggapaµivedho natthi, tasm± duhetukapaµisandhipi “vip±k±varaºamev±”ti veditabb±. Kiles±varaºen±ti niyatamicch±diµµhiy±. Assaddh±ti buddh±d²su saddh± rahit±. Acchandik±ti kattukamyat±kusalacchandarahit±, uttarakuruk± manuss± acchandikaµµh±na½ paviµµh±. Duppaññ±ti bhavaªgapaññ±ya parih²n±, bhavaªgapaññ±ya pana paripuºº±yapi yassa bhavaªga½ lokuttarassa paccayo na hoti, sopi duppañño eva n±ma. Abhabb± niy±ma½ okkamitu½ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniy±masaªkh±ta½ ariyamagga½ okkamitu½ adhigantu½ abhabb±. “Na kamm±varaºen±”ti-±d²ni vuttavipariy±yena veditabb±ni. “R±gacarit±”ti-±d²su ya½ vattabba½, ta½ paramatthad²paniya½ [paramatthamañj³s±ya½ visuddhimaggasa½vaººan±yanti bhavitabba½–
“S± es± paramatth±na½, tattha tattha yath±raha½;
nidh±nato paramattha-mañj³s± n±ma n±mato”ti. (Visuddhimaggamah±µ²k±ya nigamane sayameva vuttatt±)] visuddhimaggasa½vaººan±ya½ vuttanayena veditabba½.
70. ¾rabbh±ti attano adhippetassa atthassa bhagavato j±n±pana½ uddiss±ti attho. Selo pabbato ucco hoti thiro ca, na pa½supabbato, missakapabbato v±ti ±ha “sele yath± pabbatamuddhan²”ti. Dhammamaya½ p±s±danti lokuttaradhammam±ha. So hi pabbatasadiso ca hoti sabbadhamme atikkamma abbhuggataµµhena p±s±dasadiso ca, paññ±pariy±yo v± idha dhamma-saddo S± hi abbhuggataµµhena p±s±doti abhidhamme (dha. sa. aµµha. 16) niddiµµh±. Tath± c±ha–
“Paññ±p±s±dam±ruyha, asoko sokini½ paja½;
pabbataµµhova bh³maµµhe, dh²ro b±le avekkhat²”ti. (Dha. pa. 28).
“Yath± h²”ti-±d²su yath± pabbate µhatv± rattandhak±re heµµh± olokentassa purisassa khette ked±rap±¼ikuµiyo, tattha sayitamanuss± ca na paññ±yanti anujjalabh±vato. Kuµik±su pana aggij±l± paññ±yati ujjalabh±vato eva½ dhammap±s±dam±ruyha sattaloka½ olokayato bhagavato ñ±ºassa ±p±tha½ n±gacchanti akatakaly±º± satt± ñ±ºaggin± anujjalabh±vato, anu¼±rabh±vato ca ratti½ khitt± sar± viya honti. Katakaly±º± pana bhabbapuggal± d³re µhit±pi bhagavato ñ±ºassa ±p±tha½ ±gacchanti paripakkañ±ºaggit±ya samujjalabh±vato, u¼±rasant±nat±ya himavantapabbato viya c±ti eva½ yojan± veditabb±. Uµµheh²ti tva½ dhammadesan±ya appossukkat±saªkh±tasaªkoc±pattito kil±subh±vato uµµhaha. V²riyavantat±y±ti s±tisaya catubbidhasammappadh±nav²riyavantat±ya. V²rassa hi bh±vo, kamma½ v± v²riya½. Kilesam±rassa viya maccum±rassapi ±yati½ asambhavato “maccukilesam±r±nan”ti vutta½. Abhisaªkh±ram±ravijayassa aggahaºa½ kilesam±ravijayeneva tabbijayassa jotitabh±vato. V±hanasamatthat±y±ti sa½s±ramah±kant±rato nibb±nasaªkh±ta½ khemappadesa½ samp±panasamatthat±ya. 71. “Ap±ruta½ tesa½ amatassa dv±ran”ti keci paµhanti. Nibb±nassa dv±ra½ pavisanamaggo vivaritv± µhapito mah±karuº³panissayena sayambhuñ±ºena adhigatatt±. Saddha½ pamuñcant³ti saddha½ pavedentu, attano saddahan±k±ra½ upaµµh±pent³ti attho. Sukhena akicchena pavattan²yat±ya suppavattita½. Na bh±si½ na bh±siss±m²ti cintesi.