BojjhaŖgapabbavaŗŗan±

385. Bujjhanakasattass±ti kilesanidd±ya paµibujjhanakasattassa, ariyasacc±na½ v± paµivijjhanakasattassa. AŖges³ti k±raŗesu, avayavesu v± Udayavayań±ŗuppattito paµµh±ya sambodhipaµipad±ya½ µhito n±ma hot²ti ±ha “±raddhavipassakato paµµh±ya yog±vacaroti sambodh²”ti. Suttantadesan± n±ma pariy±yakath±, ayańca satipaµµh±nadesan± lokiyamaggavasena pavatt±ti vutta½ “yog±vacaroti sambodh²”ti, ańńath± “ariyas±vako”ti vadeyya.
“SatisambojjhaŖgaµµh±n²y±”ti padassa attho “vicikicch±µµh±n²y±”ti ettha vuttanayena veditabbo. Tanti yonisomanasik±ra½. Tatth±ti satiya½, nipph±detabbe ceta½ bhumma½.
Sati ca sampajańńańca satisampajańńa½. Atha v± satippadh±na½ abhikkant±dis±tthakabh±vapariggaŗhanań±ŗa½ satisampajańńa½. Ta½ sabbattha satok±r²bh±v±vahatt± satisambojjhaŖgassa upp±d±ya hoti. Yath± paccan²kadhammappah±na½, anur³padhammasevan± ca anuppann±na½ kusal±na½ dhamm±na½ upp±d±ya hoti, eva½ satirahitapuggalavivajjan±, satok±r²puggalasevan±, tattha ca yuttappayuttat± satisambojjhaŖgassa upp±d±ya hot²ti imamattha½ dasseti “satisampajańńan”ti-±din±. Tissadattatthero n±ma, yo bodhimaŗ¹e suvaŗŗasal±ka½ gahetv± “aµµh±rasasu bh±s±su katarabh±s±ya dhamma½ kathem²”ti parisa½ pav±resi. Abhayattheroti datt±bhayattheram±ha.
Dhamm±na½, dhammesu v± vicayo dhammavicayo, so eva sambojjhaŖgo, tassa dhammavicayasambojjhaŖgassa. “Kusal±kusal± dhamm±”ti-±d²su ya½ vattabba½, ta½ heµµh± vuttanayameva. Tattha yonisomanasik±rabahul²k±roti kusal±d²na½ ta½ta½sabh±vasarasalakkhaŗa-±dikassa y±th±vato avabujjhanavasena uppanno ń±ŗasampayuttacittupp±do. So hi avipar²tamanasik±rat±ya “yonisomanasik±ro”ti vutto, tad±bhogat±ya ±vajjan±pi taggatik± eva, tassa abhiŗha½ pavattana½ bahul²k±ro. Bhiyyobh±v±y±ti punappuna½ bh±v±ya. Vepull±y±ti vipulabh±v±ya. P±rip³riy±ti paribr³han±ya.
Paripucchakat±ti pariyog±hetv± pucchakabh±vo. ¾cariye payirup±sitv± pańcapi nik±ye saha aµµhakath±ya pariyog±hetv± ya½ ya½ tattha gaŗµhiµµh±nabh³ta½, ta½ ta½ “ida½ bhante katha½, imassa ko attho”ti khandh±yatan±di-attha½ pucchantassa dhammavicayasambojjhaŖgo uppajjati. Ten±ha “khandhadh±tu…pe… bahulat±”ti. Vatth³na½ visadabh±vakaraŗanti ettha cittacetasik±na½ pavattiµµh±nabh±vato sar²ra½, tappaµibaddh±ni c²var±ni ca “vatth³n²”ti adhippet±ni, t±ni yath± cittassa sukh±vah±ni honti, tath± karaŗa½ tesa½ visadabh±vakaraŗa½. Tena vutta½ “ajjhattikab±hir±nan”ti-±di. Ussannadosanti v±t±di-ussannadosa½. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallik±saŖkh±tena sar²ramalena ca makkhita½. Ca-saddena ańńampi sar²rassa, cittassa ca p²¼±vaha½ saŖgaŗh±ti. Sen±sana½ v±ti -saddena patt±d²na½ saŖgaho daµµhabbo. Avisade sati, visayabh³te v±. Katha½ bh±vanamanuyuttassa t±ni visayo? Antarantar± pavattanakacittupp±davaseneva½ vutta½. Te hi cittupp±d± cittekaggat±ya aparisuddhabh±v±ya sa½vattanti. Cittacetasikesu nissay±dipaccayabh³tesu. ѱŗamp²ti pi-saddo sampiŗ¹anattho, tena na kevala½ ta½ vatthuyeva, atha kho tasmi½ aparisuddhe ń±ŗampi aparisuddha½ hot²ti nissay±parisuddhiy± ta½nissit±parisuddhi viya visayassa aparisuddhat±ya visayino aparisuddhi½ dasseti.
Samabh±vakaraŗanti kiccato an³n±dhikabh±vakaraŗa½. Saddheyyavatthusmi½ paccayavasena adhimokkhakiccassa paµutarabh±vena, pańń±ya avisadat±ya, v²riy±d²nańca sithilat±din± saddhindriya½ balava½ hoti. Ten±ha “itar±ni mand±n²”ti. Tatoti tasm± saddhindriyassa balavabh±vato itaresańca mandatt±. Kosajjapakkhe patitu½ adatv± sampayuttadhamm±na½ paggaŗhana½ anubalappad±na½ paggaho, paggahova kicca½ paggahakicca½, “k±tu½ na sakkot²”ti ±netv± sambandhitabba½. ¾rammaŗa½ upagantv± µh±na½, anissajjana½ v± upaµµh±na½. Vikkhepapaµikkhepo, yena v± sampayutt± avikkhitt± honti, so avikkhepo. R³pagata½ viya cakkhun± yena y±th±vato visayasabh±va½ passati, ta½ dassanakicca½. K±tu½ na sakkoti balavat± saddhindriyena abhibh³tatt±. Sahaj±tadhammesu hi indaµµha½ k±rent±na½ sahapavattam±n±na½ dhamm±na½ ekarasat±vaseneva atthasiddhi, na ańńath±. Tasm±ti vuttamevattha½ k±raŗabh±vena pacc±masati. Tanti saddhindriya½ Dhammasabh±vapaccavekkhaŗen±ti yassa saddheyyassa vatthuno u¼±rat±diguŗe adhimuccanassa s±tisayappavattiy± saddhindriya½ balava½ j±ta½, tassa paccayapaccayuppannat±divibh±gato y±th±vato v²ma½sanena. Evańhi eva½dhammat±nayena sabh±vasarasato pariggayham±ne savipph±ro adhimokkho na hoti “aya½ imesa½ dhamm±na½ sabh±vo”ti parij±nanavasena pańń±by±p±rassa s±tisayatt±. Dhuriyadhammesu hi yath± saddh±ya balavabh±ve pańń±ya mandabh±vo hoti, eva½ pańń±ya balavabh±ve saddh±ya mandabh±vo hot²ti. Tena vutta½ “ta½ dhammasabh±vapaccavekkhaŗena v±, yath± v± manasikaroto balava½ j±ta½, tath± amanasik±rena h±petabban”ti. Tath± amanasik±ren±ti yen±k±rena bh±vana½ anuyuńjantassa saddhindriya½ balava½ j±ta½, ten±k±rena bh±van±ya ananuyuńjanatoti vutta½ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabh±vo attano v± paccayavisesena kiccuttariyato, v²riy±d²na½ v± mandakiccat±ya. Tattha paµhamavikappe h±panavidhi dassito. Dutiyakappe pana yath± manasi karoto v²riy±d²na½ mandakiccat±ya saddhindriya½ balava½ j±ta½, tath± amanasik±rena, v²riy±d²na½ paµukiccabh±v±vahena manasik±rena saddhindriya½ tehi samarasa½ karontena h±petabba½. Imin± nayena sesindriyesupi h±panavidhi veditabbo.
Vakkalittheravatth³ti. So hi ±yasm± saddh±dhimuttat±ya kat±dhik±ro satthu r³pak±yadassanappasuto eva hutv± viharanto satth±r± “ki½ te vakkali imin± p³tik±yena diµµhena, yo kho vakkali dhamma½ passati, so ma½ passat²”ti-±din± (sa½. ni. 3.87; d². ni. aµµha. 1.paµhamamah±saŖg²tikath±; a. ni. aµµha. 1.1.208; dha. pa. aµµha. 2.380; paµi. ma. aµµha. 2.2.130; dha. sa. aµµha. 1007; therag±. aµµha. 2.vakkalittherag±th±vaŗŗan±) ovaditv± kammaµµh±ne niyojitopi ta½ ananuyuńjanto paŗ±mito att±na½ vinip±tetu½ pap±taµµh±na½ abhiruhi, atha na½ satth± yath±nisinnova obh±sa½ vissajjanena att±na½ dassetv±–
“P±mojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhas±sane;
adhigacche pada½ santa½, saŖkh±r³pasama½ sukhan”ti. (Dha. pa. 381)–
G±tha½ vatv± “ehi vakkal²”ti ±ha. So tena amateneva abhisitto haµµhatuµµho hutv± vipassana½ paµµhapesi. Saddh±ya balavabh±vato vipassan±v²thi½ na otarati, ta½ ńatv± bhagav± tassa indriyasamattapaµip±dan±ya kammaµµh±na½ sodhetv± ad±si. So satth±r± dinnanaye µhatv± vipassana½ ussukk±petv± maggappaµip±µiy± arahatta½ p±puŗi. Teneta½ vutta½ “vakkalittheravatthu cettha nidassanan”ti. Etth±ti saddhindriyassa adhimattabh±ve sesindriy±na½ sakicc±karaŗe.
Itarakiccabhedanti upaµµh±n±dikiccavisesa½. Passaddh±d²ti ±di-saddena sam±dhi-upekkh±sambojjhaŖg±na½ saŖgaho daµµhabbo. H±petabbanti yath± saddhindriyassa balavabh±vo dhammasabh±vapaccavekkhaŗena h±yati, eva½ v²riyindriyassa adhimattat± passaddhi-±dibh±van±ya h±yati sam±dhipakkhiyatt± tass±. Tath± hi sam±dhindriyassa adhimattata½ kosajjap±tato rakkhant² v²riy±dibh±van± viya v²riyindriyassa adhimattata½ uddhaccap±tato rakkhant² eka½sato h±peti. Tena vutta½ “passaddha-±dibh±van±ya h±petabban”ti. Soŗattherassa vatth³ti sukum±rasoŗattherassa vatthu. (Mah±va. 242; a. ni. aµµha. 1.1.205) so hi ±yasm± satthu santike kammaµµh±na½ gahetv± s²tavane viharanto “mama sar²ra½ sukhum±la½, na ca sakk± sukheneva sukha½ adhigantu½, kilametv±pi samaŗadhammo k±tabbo”ti ta½ µh±nacaŖkamameva adhiµµh±ya padh±na½ anuyuńjanto p±datalesu phoµesu uµµhitesupi vedana½ ajjhupekkhitv± da¼ha½ v²riya½ karonto acc±raddhav²riyat±ya visesa½ nibbattetu½ n±sakkhi. Satth± tattha gantv± v²ŗ³pamov±dena ovaditv± v²riyasamat±yojanav²thi½ dassento kammaµµh±na½ sodhetv± gijjhak³µa½ gato. Theropi satth±r± dinnanayena v²riyasamata½ yojetv± bh±vento vipassana½ ussukk±petv± arahatte patiµµh±si. Tena vutta½ “soŗattherassa vatthu dassetabban”ti. Sesesup²ti satisam±dhipańńindriyesupi.
Samatanti saddh±pańń±na½ ańńamańńa½ an³n±nadhikabh±va½, tath± sam±dhiv²riy±na½. Yath± hi saddh±pańń±na½ visu½ visu½ dhuriyadhammabh³t±na½ kiccato ańńamańńa½ n±tivattana½ visesato icchitabba½, yato nesa½ samadhurat±ya appan± sampajjati, eva½ sam±dhiv²riy±na½ kosajjuddhaccapakkhik±na½ samarasat±ya sati ańńamańń³patthambhanato sampayuttadhamm±na½ antadvayap±t±bh±vena sammadeva appan± ijjhati. “Balavasaddho”ti-±di byatirekamukhena vuttasseva atthassa samatthana½. Tassattho yo balavatiy± saddh±ya samann±gato avisadań±ŗo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tath± hi avatthusmi½ pas²dati seyyath±pi titthiyas±vak±. Ker±µikapakkhanti s±µheyyapakkha½ bhajati. Saddh±h²n±ya pańń±ya atidh±vanto “deyyavatthuparicc±gena vin± cittupp±damattenapi d±namaya½ puńńa½ hot²”ti-±d²ni parikappeti hetupatir³pakehi vańcito, eva½bh³to ca sukkhatakkaviluttacitto paŗ¹it±na½ vacana½ n±diyati sańńatti½ na gacchati. Ten±ha “bhesajjasamuµµhito viya rogo atekiccho hot²”ti. Yath± cettha saddh±pańń±na½ ańńamańńa½ visamabh±vo na atth±vaho, anatth±vahova, eva½, sam±dhiv²riy±na½ ańńamańńa½ visamabh±vo na atth±vaho, anatth±vahova, tath± na avikkhep±vaho, vikkhep±vahov±ti. Kosajja½ abhibhavati, tena appana½ na p±puŗ±t²ti adhipp±yo. Uddhacca½ abhibhavat²ti etth±pi eseva nayo. Tadubhayanti saddh±pańń±dvaya½, sam±dhiv²riyadvayańca. Sama½ k±tabbanti samarasa½ k±tabba½
Sam±dhikammikass±ti samathakammaµµh±nikassa. Evanti eva½ sante, saddh±ya thoka½ balavabh±ve sat²ti attho. Saddahantoti “pathav² pathav²ti manasikaraŗamattena katha½ jh±nuppatt²”ti acintetv± “addh± samm±sambuddhena vuttavidhi ijjhissat²”ti saddahanto saddha½ janento. Okappentoti ±rammaŗa½ anupavisitv± viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggat± balavat² vaµµati sam±dhippadh±natt± jh±nassa. Ubhinnanti sam±dhipańń±na½. Sam±dhikammikassa sam±dhino adhimattat±ya pańń±ya adhimattat±pi icchitabb±ti ±ha “samat±yap²”ti, samabh±ven±p²ti attho. Appan±ti lokiyappan±. Tath± hi “hotiyev±”ti s±saŖka½ vadati. Lokuttarappan± pana tesa½ samabh±veneva icchit±. Yath±ha “samathavipassana½ yuganandha½ bh±vet²”ti (a. ni. 4.170; paµi. ma. 2.5).