¾yatanapabbavaººan±

384. Chasu ajjhattikab±hires³ti “chasu ajjhattikesu chasu b±hires³”ti “chas³”ti pada½ pacceka½ yojetabba½. Kasm± panet±ni ubhay±ni cha¼eva vutt±ni? Chaviññ±ºak±yuppattidv±r±rammaºavavatth±nato. Cakkhuviññ±ºav²thiy± pariy±pannassa hi viññ±ºak±yassa cakkh±yatanameva uppattidv±ra½, r³p±yatanameva ca ±rammaºa½, tath± itar±ni itaresa½, chaµµhassa pana bhavaªgamanasaªkh±to man±yatanekadeso uppattidv±ra½, as±dh±raºañca dhamm±yatana½ ±rammaºa½. Cakkhat²ti cakkhu, r³pa½ ass±deti, vibh±veti c±ti attho. Suº±t²ti sota½. Gh±yat²ti gh±na½. J²vitanimittat±ya raso j²vita½, ta½ j²vita½ avh±yat²ti jivh±. Kucchit±na½ s±savadhamm±na½ ±yo uppattidesoti k±yo. Mun±ti ±rammaºa½ vij±n±t²ti mano. R³payati vaººavik±ra½ ±pajjam±na½ hadayaªgatabh±va½ pak±set²ti r³pa½. Sappati attano paccayehi har²yati sotaviññeyyabh±va½ gam²yat²ti saddo. Gandhayati attano vatthu½ s³cet²ti gandho Rasanti ta½ satt± ass±dent²ti raso. Phus²yat²ti phoµµhabba½. Attano sabh±va½ dh±rent²ti dhamm±. Sabb±ni pana ±y±na½ tanan±di-atthena ±yatan±ni. Ayamettha saªkhepo, vitth±ro pana visuddhimaggasa½vaººan±ya½ (visuddhi. 2.510, 511, 512; visuddhi. µ². 2.510) vuttanayeneva veditabbo.
Cakkhuñca paj±n±t²ti (d². ni. 2.384; ma. ni. 1.117) ettha cakkhu n±ma pas±dacakkhu, na sasambh±racakkhu, n±pi dibbacakkhu-±dikanti ±ha cakkhupas±danti. Ya½ sandh±ya vutta½ “ya½ cakkhu catunna½ mah±bh³t±na½ up±d±ya pas±do”ti. (Dha. sa. 596) ca-saddo vakkham±natthasamuccayattho. Y±th±vasarasalakkhaºavasen±ti avipar²tassa attano rasassa ceva lakkhaºassa ca vasena, r³pesu ±viñchanakiccassa ceva r³p±bhigh±t±rahabh³tapas±dalakkhaºassa ca daµµhuk±mat±nid±nakammasamuµµh±nabh³tapas±dalakkhaºassa ca vasen±ti attho. Atha v± y±th±vasarasalakkhaºavasen±ti y±th±vasarasavasena ceva lakkhaºavasena ca, y±th±vasarasoti ca avipar²tasabh±vo veditabbo. So hi ras²yati aviraddhapaµivedhavasena ass±d²yati ram²yat²ti “raso”ti vuccati, tasm± salakkhaºavasen±ti vutta½ hoti. Lakkhaºavasen±ti anicc±dis±maññalakkhaºavasena.
“Cakkhuñca paµicca r³pe ca uppajjati cakkhuviññ±ºan”ti-±d²su (ma. ni. 1.204, 400; ma. ni. 3.421, 425, 426; sa½. ni. 2.43, 45; 2.4.60) samudit±niyeva r³p±yatan±ni cakkhuviññ±ºuppattihetu, na visu½ visunti imassa atthassa jotanattha½ “r³pe c±”ti puthuvacanaggahaºa½, t±ya eva ca desan±gatiy± k±ma½ idh±pi “r³pe ca paj±n±t²”ti vutta½, r³pabh±vas±maññena pana sabba½ ekajjha½ gahetv± bahiddh± catusamuµµh±nikar³pañc±ti ekavacanavasena attho. Sarasalakkhaºa vasen±ti cakkhuviññ±ºassa visayabh±vakiccassa vasena ceva cakkhupaµihananalakkhaºassa vasena c±ti yojetabba½.
Ubhaya½ paµicc±ti cakkhu½ upanissayapaccayavasena paccayabh³ta½, r³pe ±rammaº±dhipati-±rammaº³panissayavasena paccayabh³te ca paµicca. K±ma½ aya½ suttantasa½vaººan±, nippariy±yakath± n±ma abhidhammasannissit± ev±ti abhidhammanayeneva sa½yojan±ni dassento “k±mar±ga…pe… avijj±sa½yojanan”ti ±ha. Tattha k±mesu r±go, k±mo ca so r±go c±ti v± k±mar±go. So eva bandhanaµµhena sa½yojana½. Ayañhi yassa sa½vijjati, ta½ puggala½ vaµµasmi½ sa½yojeti bandhati iti dukkhena satta½, bhav±dike v± bhavantar±d²hi, kammun± v± vip±ka½ sa½yojeti bandhat²ti sa½yojana½. Eva½ paµighasa½yoja½±d²nampi yath±rahamattho vattabbo. Sarasalakkhaºavasen±ti ettha pana sattassa vaµµato anissajjanasaªkh±tassa attano kiccassa ceva yath±vuttabandhanasaªkh±tassa lakkhaºassa ca vasen±ti yojetabba½.
Bhavass±dadiµµhiss±danivattanattha½ k±mass±daggahaºa½. Ass±dayatoti abhiramantassa. Abhinandatoti sapp²tikataºh±vasena nandantassa. Padadvayen±pi balavato k±mar±gassa paccayabh³t± k±mar±guppatti vutt±. Esa nayo sesesupi. Aniµµh±rammaºeti ettha “±p±thagate”ti vibhattivipariº±manavasena “±p±thagatan”ti pada½ ±netv± sambandhitabba½. Eta½ ±rammaºanti eta½ eva½sukhuma½ eva½dubbibh±ga½ ±rammaºa½. “Nicca½ dhuvan”ti ida½ nidassanamatta½. “Ucchijjissati vinassissat²ti gaºhato”ti evam±d²nampi saªgaho icchitabbo. Paµham±ya sakk±yadiµµhiy± anurodhavasena “satto nu kho”ti, itar±ya anurodhavasena “sattassa nu kho”ti vicikicchato. Attattaniy±dig±h±nugat± hi vicikicch± diµµhiy± asati abh±vato. Bhava½ patthentass±ti “²dise sampattibhave yasm± amh±ka½ ida½ iµµha½ r³p±rammaºa½ sulabha½ j±ta½, tasm± ±yatimpi ediso, ito v± uttaritaro sampattibhavo bhaveyy±”ti bhava½ nik±mentassa. Evar³panti evar³pa½ r³pa½. Ta½sadise hi tabboh±ravaseneva½ vutta½. Bhavati hi ta½sadisesu tabboh±ro yath± “s± eva tittir², t±ni eva osadh±n²”ti. Us³yatoti us³ya½ issa½ upp±dayato. Aññassa macchar±yatoti aññena as±dh±raºabh±vakaraºena macchariya½ karoto. Sabbeheva yath±vuttehi navahi sa½yojanehi.
Tañca k±raºanti subhanimittapaµighanimitt±divibh±ga½ iµµh±niµµh±dir³p±rammaºañceva tajj±yonisomanasik±rañc±ti tassa tassa sa½yojanassa k±raºa½. Avikkhambhit±sam³hatabh³miladdhuppanna½ ta½ sandh±ya “appah²naµµhena uppannass±”ti vutta½. Vattam±nuppannat± samud±c±raggahaºeneva gahit±. Yena k±raºen±ti yena vipassan±samathabh±van±saªkh±tena k±raºena Tañhi tassa tadaªgavasena ceva vikkhambhanavasena ca pah±nak±raºa½. Iss±macchariy±na½ ap±yagaman²yat±ya paµhamamaggavajjhat± vutt±. Yadi eva½ “tiººa½ sa½yojan±na½ parikkhay± sot±panno hot²”ti (a. ni. 4.241) suttapada½ kathanti? Ta½ suttantapariy±yena vutta½. Yath±nulomas±san± hi suttantadesan±, aya½ pana abhidhammanayena sa½vaººan±ti n±ya½ dosoti. O¼±rikass±ti th³lassa, yato abhiºhasamuppattipariyuµµh±natibbat±va hoti. Aºusahagatass±ti vuttappak±r±bh±vena aºubh±va½ sukhumabh±va½ gatassa. Uddhaccasa½yojanassapettha anupp±do vuttoyev±ti daµµhabbo yath±vuttasa½yojanehi avin±bh±vato. Ekatthat±ya sot±d²na½ sabh±vasarasalakkhaºavasena paj±nan±, tappaccay±na½ sa½yojan±na½ upp±d±dipaj±nan± ca vuttanayeneva veditabb±ti dassento “eseva nayo”ti atidisati.
Attano v± dhammes³ti attano ajjhattik±yatanadhammesu, attano ubhayadhammesu v±. Imasmi½ pakkhe ajjhattik±yatanapariggaºhanen±ti ajjhattik±yatanapariggaºhanamukhen±ti attho. Evañca anavasesato saparasant±nesu ±yatan±na½ pariggaho siddho hoti. Parassa v± dhammes³ti etth±pi eseva nayo. R³p±yatanass±ti a¹¹hek±dasappabhedassa r³pasabh±vassa ±yatanassa r³pakkhandhe “vuttanayena n²haritabbo”ti ±netv± sambandhitabba½. Sesakkhandhes³ti vedan±saññ±saªkh±rakkhandhesu. Vuttanayen±ti imin± atidesena r³pakkhandhe “±h±rasamuday±”ti viññ±ºakkhandhe “n±mar³pasamuday±”ti sesakhandhesu “phassasamuday±”ti ima½ visesa½ vibh±veti, itara½ pana sabbattha sam±nanti khandhapabbe viya ±yatanapabbepi lokuttaranivattana½ p±¼iya½ gahita½ natth²ti vutta½ “lokuttaradhamm± na gahetabb±”ti. Sesa½ vuttanayameva.

¾yatanapabbavaººan± niµµhit±.