Pañcasate coreti satasatacorapariv±re pañcacore paµip±µiy± pesesi, te arañña½ pavisitv± thera½ pariyesant± anukkamena therassa sam²pe sam±gacchi½su. Ten±ha “te gantv± thera½ pariv±retv± nis²di½s³”ti. Vedana½ vikkhambhetv±ti ³ruµµhibhedapaccaya½ dukkhavedana½ amanasik±rena vinodetv±. P²tip±mojja½ uppajji vippaµis±ralesassapi asambhavato. Ten±ha “parisuddha½ s²la½ niss±y±”ti. Therassa hi s²la½ paccavekkhato parisuddha½ s²la½ niss±ya u¼±ra½ p²tip±mojja½ uppajjam±na½ ³ruµµhibhedajanita½ dukkhavedana½ vikkhambhesi. Tiy±marattinti accantasa½yoge upayogavacana½, tenassa vipassan±ya½ appam±da½, paµipatti-ussukk±panañca dasseti. P±d±n²ti p±de. Sa½yamess±m²ti saññapess±mi, saññatti½ kariss±m²ti attho. Aµµiy±m²ti jigucch±mi. Har±y±m²ti lajj±mi. Vipassisanti sampassi½.
Pacal±yant±nanti pacal±yik±na½ nidda½ upagat±na½. Agatinti agocara½. Vatasampannoti dhutaguºasampanno. Pam±danti pacal±yana½ sandh±y±ha. Oruddham±nasoti uparuddha-adhicitto. Pañjarasminti sar²re. Sar²rañhi nh±rusambandha-aµµhisaªgh±µat±ya idha “pañjaran”ti vutta½.
P²tavaºº±ya pana paµ±k±ya k±ya½ pariharaºato, mallayuddhacittakat±ya ca “p²tamallo”ti paññ±to pabbajitv± p²tamallatthero n±ma j±to. T²su rajjes³ti paº¹uco¼ago¼arajjesu. “Sabbamall± s²ha¼ad²pe sakk±rasamm±na½ labhant²”ti tambapaººid²pa½ ±gamma. Ta½yeva aªkusa½ katv±ti “r³p±dayo ‘mam±’ti na gahetabb±”ti natumh±kavaggena pak±sitamattha½ attano cittamattahatthino aªkusa½ katv±. P±desu avahantes³ti ativela½ caªkamanena akkamitu½ asamatthesu. Jaººukehi caªkamati “nisinne nidd±ya avasaro hot²”ti. By±karitv±ti attano v²riy±rambhassa saphalat±pavedanamukhena sabrahmac±r²na½ tattha uss±ha½ janento añña½ by±karitv±. Bh±sitanti vacana½, kassa pana tanti ±ha “buddhaseµµhassa sabbalokaggav±dino”ti. “Na tumh±kan”ti-±di tassa pavatti-±k±radassana½. Tayida½ me saªkh±r±na½ accantav³pasamak±raºanti dassento “anicc± vat±”ti g±tham±hari, tena id±n±ha½ saªkh±r±na½ khaºe khaºe bhaªgasaªkh±tassa rogassa abh±vena arogo parinibbutoti dasseti.
Ass±ti sakkassa. Upapatt²ti dev³papatti. Puna p±katik±va ahosi sakkabh±veneva upapannatt±.
Subrahm±ti eva½n±mo. Acchar±na½ niray³papatti½ disv± tato pabhuti satata½ pavattam±na½ attano cittutr±sa½ sandh±y±ha “nicca½ utrastamida½ cittan”ti-±di. Tattha utrastanti santasta½ bh²ta½ Ubbigganti sa½vigga½. Utrastanti v± sa½vigga½. Ubbigganti bhayavasena saha nissayena sañcalita½. Anuppannes³ti an±gatesu. Kicces³ti tesu tesu itikattabbesu. “Kicches³”ti v± p±µho, dukkhes³ti attho, nimittatthe ceta½ bhumma½, bh±vidukkhanimittanti attho. Uppatites³ti uppannesu kicces³ti yojan±. Tad± attano pariv±rassa uppanna½ dukkha½ sandh±ya vadati.
Bojjh±ti bodhito, ariyamaggatoti attho. “Aññatr±”ti ca pada½ apekkhitv± nissakkavacana½, bodhi½ µhapetv±ti attho. Sesesupi eseva nayo. Tapas±ti tapokammato, tena magg±dhigamassa up±yabh³ta½ sallekhapaµipada½ dasseti. Indriyasa½var±ti manacchaµµh±na½ indriy±na½ sa½varaºato etena satisa½varas²sena sabbampi sa½varas²la½, lakkhaºah±ranayena v± sabbampi catup±risuddhis²la½ dasseti. Sabbanissagg±ti sabbassapi nissajjanato sabbakilesappah±nato. Kilesesu hi nissaµµhesu kammavaµµa½, vip±kavaµµañca nissaµµhameva hot²ti. Sotthinti khema½ anupaddavata½.
ѱyati nicchayena kamati nibb±na½, ta½ v± ñ±yati paµivijjh²yati eten±ti ñ±yo, ariyamaggoti ±ha “ñ±yo vuccati ariyo aµµhaªgiko maggo”ti. Taºh±v±navirahitatt±ti taºh±saªkh±tav±navivittatt±. Taºh± hi khandhehi khandha½, kammun± phala½, sattehi ca dukkha½ vinati sa½sibbat²ti “v±nan”ti vuccati, tayida½ natthi ettha v±na½, na v± etasmi½ adhigate puggalassa v±nanti nibb±na½, asaªkhat± dh±tu. Parappaccayena vin± paccakkhakaraºa½ sacchikiriy±ti ±ha “attapaccakkhat±y±”ti.
Nanu “visuddhiy±”ti cittavisuddhiy± adhippetatt± visuddhiggahaºenevettha sokasamatikkam±dayopi gahit± eva honti, te puna kasm± gahit±ti anuyoga½ sandh±ya “tattha kiñc±p²”ti-±di vutta½. S±sanayuttikovideti saccapaµiccasamupp±d±dilakkhaº±ya½ dhamman²tiya½ cheke. Ta½ tamattha½ ñ±pet²ti ye ye bodhaneyyapuggal± saªkhepavitth±r±divasena yath± yath± bodhetabb±, attano desan±vil±sena bhagav± te te tath± tath± bodhento ta½ tamattha½ ñ±peti. Ta½ ta½ p±kaµa½ katv± dassentoti atth±patti½ agaºento ta½ tamattha½ p±kaµa½ katv± dassento. Na hi samm±sambuddho atth±pattiñ±pak±dis±dhan²yavacan±ti. Sa½vattat²ti j±yati, hot²ti attho. Yasm± anatikkantasokaparidevassa na kad±ci cittavisuddhi atthi sokaparidevasamatikkamanamukheneva cittavisuddhiy± ijjhanato, tasm± ±ha “sokaparidev±na½ samatikkamena hot²”ti. Yasm± pana domanassapaccayehi dukkhadhammehi phuµµha½ puthujjana½ sok±dayo abhibhavanti, pariññ±tesu ca tesu te na honti, tasm± vutta½ “sokaparidev±na½ samatikkamo dukkhadomanass±na½ atthaªgamen±”ti. ѱyass±ti aggamaggassa, tatiyamaggassa ca. Tadadhigamena hi yath±kkama½ dukkhadomanass±na½ atthaªgamo. Sacchikiriy±bhisamayasahabh±v²pi itar±bhisamayo tadavin±bh±vato sacchikiriy±bhisamayahetuko viya vutto. ѱyass±dhigamo nibb±nassa sacchikiriy±y±ti phalañ±ºena v± paccakkhakaraºa½ sandh±ya vutta½, “nibb±nassa sacchikiriy±y±”ti sampad±navacanañceta½ daµµhabba½.
Vaººabhaºananti pasa½s±vacana½. Tayida½ na idheva, atha kho aññatth±pi satthu ±ciººa½ ev±ti dassento “yatheva h²”ti-±dim±ha. Tattha ±dimhi kaly±ºam±di v± kaly±ºa½ etass±ti ±dikaly±ºa½. Sesapadadvayepi eseva nayo. Atthasampattiy± s±ttha½. Byañjanasampattiy± sabyañjana½. S²l±dipañcadhammakkhandhap±rip³rito, upanetabbassa abh±vato ca kevalaparipuººa½. Nirupakkilesato apanetabbassa ca abh±vato parisuddha½. Seµµhacariyabh±vato s±sanabrahmacariya½, maggabrahmacariyañca vo pak±sess±m²ti. Ayamettha saªkhepo, vitth±ro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.147) vuttanayeneva veditabbo. Ariyava½s±ti ariy±na½ buddh±d²na½ va½s± paveºiyo. Aggaññ±ti agg±ti j±nitabb± sabbava½sehi seµµhabh±vato. Rattaññ±ti ciraratt±ti j±nitabb±. Va½saññ±ti buddh±d²na½ va½s±ti j±nitabb±. Por±º±ti pur±tan± anadhun±tanatt±. Asaªkiºº±ti avikiºº± anapan²t±. Asaªkiººapubb±ti “ki½ imeh²”ti ariyehi na apan²tapubb± Na saªk²yant²ti id±nipi tehi na apan²yanti. Na saªk²yissant²ti an±gatepi tehi na apan²yissanti. Appaµikuµµh±…pe… viññ³h²ti ye loke viññ³ samaºabr±hmaº±, tehi appaccakkhat± anindit±, agarahit±ti attho. “Visuddhiy±”ti-±d²h²ti visuddhi-±did²panehi. Padeh²ti v±kyehi, visuddhi-atthat±dibhedabhinnehi v± dhammakoµµh±sehi. Upaddaveti anatthe. Visuddhinti visujjhana½ sa½kilesappah±na½. V±cuggatakaraºa½ uggaho. Pariy±puºana½ paricayo. Atthassa hadaye µhapana½ dh±raºa½. Parivattana½ v±cana½.
Gandh±rakoti gandh±radese uppanno. Pahont²ti sakkonti. Aniyy±nikamagg±ti micch±magg±, micchattaniyat±niyatamagg±pi v±. Suvaººanti k³µasuvaººampi vuccati. Maº²ti k±camaºipi, mutt±ti ve¼uj±pi, pav±¼anti pallavopi vuccat²ti rattajambunad±dipadehi te visesit±.
Na tato heµµh±ti idh±dhippetak±y±d²na½ vedan±disabh±vatt±bh±v±, k±yavedan±cittavimuttassa tebh³makadhammassa visu½ vipall±savatthantarabh±vena gahitatt± ca heµµh± gahaºesu vipall±savatth³na½ aniµµh±na½ sandh±ya vutta½, pañcamassa pana vipall±savatthuno abh±v± “na uddhan”ti ±ha. ¾rammaºavibh±gena hettha satipaµµh±navibh±goti. Tayo satipaµµh±n±ti satipaµµh±na-saddassa atthuddh±radassana½, na idha p±¼iya½ vuttassa satipaµµh±na-saddassa atthadassananti. ¾d²su hi satigocaroti ettha ±di-saddena “phassasamuday± vedan±na½ samudayo, n±mar³pasamuday± cittassa samudayo, manasik±rasamuday± dhamm±na½ samudayo”ti (sa½. ni. 5.408) “satipaµµh±n±”ti vutt±na½ sabhigocar±na½ pak±sake suttappadese saªgaºh±ti. Eva½ “paµisambhid±p±¼iya”mpi (paµi. ma. 2.34) avasesap±¼ippadesadassanattho ±di-saddo daµµhabbo. Satiy± paµµh±nanti satiy± patiµµh±tabbaµµh±na½. D±n±d²ni karontassa r³p±d²ni satiy± µh±na½ hont²ti ta½niv±raºattham±ha “padh±na½ µh±nan”ti. Pa-saddo hi idha “paº²t± dhamm±”ti-±d²su (dha. sa½. m±tik± 14) viya padh±natthad²pakoti adhipp±yo.
Ariyoti ariya½ sabbasattaseµµha½ samm±sambuddham±ha. Etth±ti etasmi½ sa¼±yatanavibhaªgasutte.(Ma. ni. 3.310) suttekadesena hi sutta½ dasseti. Tattha hi–
“Tayo satipaµµh±n± yadariyo…pe… arahat²ti iti kho paneta½ vutta½, kiñceta½ paµicca vutta½. Idha, bhikkhave, satth± s±vak±na½ dhamma½ deseti anukampako hites² anukampa½ up±d±ya ‘ida½ vo hit±ya ida½ vo sukh±y±’ti. Tassa s±vak± na suss³santi. Na sota½ odahanti, na aññ± citta½ upaµµhapenti, vokkamma ca satthu s±san± vattanti. Tatra, bhikkhave, tath±gato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanata½ paµisa½vedeti, anavassuto ca viharati sato sampaj±no. Ida½, bhikkhave, paµhama½ satipaµµh±na½. Yadariyo sevati…pe… arahati.
Puna capara½, bhikkhave, satth±…pe..ida½ vo sukh±y±ti Tassa ekacce s±vak± na suss³santi…pe… na ca vokkamma satthu s±san± vattanti. Tatra, bhikkhave, tath±gato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanata½ paµisa½vedeti, na ca attamano hoti, na ca attamanata½ paµisa½vedeti, anattamanat± ca attamanat± ca tadubhaya½ abhinivajjetv± upekkhako viharati sato sampaj±no. Ida½ vuccati, bhikkhave, dutiya½.
Puna capara½, bhikkhave…pe… sukh±y±ti, tassa s±vak± suss³santi…pe… vattanti. Tatra, bhikkhave, tath±gato attamano ceva hoti, attamanatañca paµisa½vedeti, anavassuto ca viharati sato sampaj±no. Ida½ vuccati, bhikkhave, tatiyan”ti (ma. ni. 3.311).
Eva½ paµigh±nunayehi anavassutat±, nicca½ upaµµhitassatit±ya tadubhayav²tivattat± “satipaµµh±nan”ti vutt±. Buddh±na½yeva hi nicca½ upaµµhitassatit± hoti ±veºikadhammabh±vato, na paccekabuddh±d²na½. Pa-saddo ±rambha½ joteti, ±rambho ca pavatt²ti katv± ±ha “pavattayitabbatoti attho”ti. Satiy± karaºabh³t±ya paµµh±na½ paµµhapetabba½ satipaµµh±na½. Ana-saddo hi bahula½vacanena kammatthopi hot²ti. Tath±ssa kattu-atthopi labbhat²ti “paµµh±t²ti paµµh±nan”ti vutta½. Paµµh±t²ti ettha pa-saddo bhusatthavisiµµha½ pakkhandana½ d²pet²ti “okkanditv± pakkhanditv± pattharitv± pavattat²ti attho”ti ±ha. Puna bh±vattha½ sati, sadda½, paµµh±nasaddañca vaººento “atha v±”ti-±dim±ha, tena purimavikappe sati, saddo, paµµh±na-saddo ca kattu-atthoti viññ±yati. Saraºaµµhen±ti cirakatassa, cirabh±sitassa ca anussaraºaµµhena. Idanti ya½ “satiyeva satipaµµh±nan”ti vutta½, ida½. Idha imasmi½ suttapadese adhippeta½.