Sattaviññ±ºaµµhitivaººan±
127. Id±ni yo– “na paññapet²”ti vutto, so yasm± gacchanto gacchanto ubhatobh±gavimutto n±ma hoti. Yo ca– “na samanupassat²”ti vutto, so yasm± gacchanto gacchanto paññ±vimutto n±ma hoti. Tasm± tesa½ heµµh± vutt±na½ dvinna½ bhikkh³na½ nigamanañca n±mañca dassetu½ satta kho im±nanda viññ±ºaµµhitiyoti-±dim±ha. Tattha satt±ti paµisandhivasena vutt±, ±rammaºavasena saªg²tisutte (d². ni. 3.311) vutt± catasso ±gamissanti. Viññ±ºa½ tiµµhati etth±ti viññ±ºaµµhiti, viññ±ºapatiµµh±nasseta½ adhivacana½. Dve ca ±yatan±n²ti dve niv±saµµh±n±ni. Niv±saµµh±nañhi idh±yatananti adhippeta½. Teneva vakkhati– “asaññasatt±yatana½ nevasaññ±n±saññ±yatanameva dutiyan”ti. Kasm± paneta½ sabba½ gahitanti? Vaµµapariy±d±nattha½. Vaµµañhi na suddhaviññ±ºaµµhitivasena suddh±yatanavasena v± pariy±d±na½ gacchati, bhavayonigatisatt±v±savasena pana gacchati, tasm± sabbameta½ gahita½. Id±ni anukkamena tamattha½ vibhajanto katam± satt±ti-±dim±ha. Tattha seyyath±p²ti nidassanatthe nip±to, yath± manuss±ti attho. Aparim±ºesu hi cakkav±¼esu aparim±º±na½ manuss±na½ vaººasaºµh±n±divasena dvepi ekasadis± natthi. Yepi hi katthaci yamakabh±taro vaººena v± saºµh±nena v± ekasadis± honti, tesampi ±lokitavilokitakathitahasitagamanaµh±n±d²hi viseso hotiyeva. Tasm± n±nattak±y±ti vutt±. Paµisandhisaññ± pana nesa½ tihetuk±pi dvihetuk±pi ahetuk±pi honti, tasm± n±nattasaññinoti vutt±. Ekacce ca dev±ti cha k±m±vacaradev±. Tesu hi kesañci k±yo n²lo hoti, kesañci p²tak±divaººo. Saññ± pana nesa½ dvihetuk±pi tihetuk±pi honti, ahetuk± natthi. Ekacce ca vinip±tik±ti catu-ap±yavinimutt± uttaram±t± yakkhin², piyaªkaram±t±, phussamitt±, dhammagutt±ti evam±dik± aññe ca vem±nik± pet±. Etesañhi p²ta-od±tak±¼amaªguracchavis±mavaºº±divasena ceva kisath³larassad²ghavasena ca k±yo n±n± hoti, manuss±na½ viya dvihetukatihetuka-ahetukavasena saññ±pi. Te pana dev± viya na mahesakkh±, kapaºamanuss± viya appesakkh±, dullabhagh±sacch±dan± dukkhap²¼it± viharanti. Ekacce k±¼apakkhe dukkhit± juºhapakkhe sukhit± honti, tasm± sukhasamussayato vinipatitatt± vinip±tik±ti vutt±. Ye panettha tihetuk± tesa½ dhamm±bhisamayopi hoti, piyaªkaram±t± hi yakkhin² pacc³sasamaye anuruddhattherassa dhamma½ sajjh±yato sutv±–
“M± saddamakari piyaªkara, bhikkhu dhammapad±ni bh±sati;
api dhammapada½ vij±niya, paµipajjema hit±ya no siy±.
P±ºesu ca sa½yam±mase, sampaj±namus± na bhaº±mase;
sikkhema sus²lyamattano, api muccema pis±cayoniy±”ti. (Sa½. ni. 2.40).
Eva½ puttaka½ saññ±petv± ta½ divasa½ sot±pattiphala½ patt±. Uttaram±t± pana bhagavato dhamma½ sutv±va sot±pann± j±t±. Brahmak±yik±ti brahmap±risajjabrahmapurohitamah±brahm±no. Paµham±bhinibbatt±ti te sabbepi paµhamena jh±nena abhinibbatt±. Tesu brahmap±risajj± pana parittena abhinibbatt±, tesa½ kappassa tatiyo bh±go ±yuppam±ºa½. Brahmapurohit± majjhimena, tesa½ upa¹¹hakappo ±yuppam±ºa½, k±yo ca tesa½ vipph±rikataro hoti. Mah±brahm±no paº²tena, tesa½ kappo ±yuppam±ºa½, k±yo pana tesa½ ativipph±riko hoti. Iti te k±yassa n±natt±, paµhamajjh±navasena saññ±ya ekatt± n±nattak±y± ekattasaññinoti veditabb±. Yath± ca te, eva½ cat³su ap±yesu satt±. Nirayesu hi kesañci g±vuta½, kesañci a¹¹hayojana½, kesañci yojana½ attabh±vo hoti, devadattassa pana yojanasatiko j±to. Tiracch±nesupi keci khuddak±, keci mahant±. Pettivisayepi keci saµµhihatth±, keci sattatihatth±, keci as²tihatth± honti, keci suvaºº±, keci dubbaºº± honti. Tath± k±lakañjik± asur±. Api cettha d²ghapiµµhikapet± n±ma saµµhiyojanik±pi honti. Saññ± pana sabbesampi akusalavip±ka-ahetuk±va honti. Iti ±p±yik±pi n±nattak±y± ekattasaññinotveva saªkhya½ gacchanti. ¾bhassar±ti daº¹a-ukk±ya acci viya etesa½ sar²rato ±bh± chijjitv± chijjitv± patant² viya sarati vissarat²ti ±bhassar±. Tesu pañcakanayena dutiyatatiyajjh±nadvaya½ paritta½ bh±vetv± upapann± paritt±bh± n±ma honti, tesa½ dve kapp± ±yuppam±ºa½. Majjhima½ bh±vetv± upapann± appam±º±bh± n±ma honti, tesa½ catt±ro kapp± ±yuppam±ºa½. Paº²ta½ bh±vetv± upapann± ±bhassar± n±ma honti, tesa½ aµµha kapp± ±yuppam±ºa½. Idha pana ukkaµµhaparicchedavasena sabbepi te gahit±. Sabbesañhi tesa½ k±yo ekavipph±rova hoti, saññ± pana avitakkavic±ramatt± v± avitakka-avic±r± v±ti n±n±. Subhakiºh±ti subhena okiºº± vikiºº±, subhena sar²rappabh±vaººena ekagghan±ti attho. Etesañhi ±bhassar±na½ viya na chijjitv± chijjitv± pabh± gacchati. Pañcakanaye pana parittamajjhimapaº²tassa catutthajjh±nassa vasena so¼asadvatti½sacatusaµµhikapp±yuk± parittasubha-appam±ºasubhasubhakiºh± n±ma hutv± nibbattanti. Iti sabbepi te ekattak±y± ceva catutthajjh±nasaññ±ya ekattasaññino c±ti veditabb±. Vehapphal±pi catutthaviññ±ºaµµhitimeva bhajanti. Asaññasatt± viññ±º±bh±v± ettha saªgaha½ na gacchanti, satt±v±sesu gacchanti. Suddh±v±s± vivaµµapakkhe µhit± na sabbak±lik±, kappasatasahassampi asaªkhyeyyampi buddhasuññe loke nuppajjanti. So¼asakappasahassabbhantare buddhesu uppannesuyeva uppajjanti, dhammacakkappavattassa bhagavato khandhav±raµµh±nasadis± honti. Tasm± neva viññ±ºaµµhiti½ na satt±v±sa½ bhajanti. Mah±s²vatthero pana– “na kho pana so s±riputta satt±v±so sulabhar³po yo may± anivutthapubbo imin± d²ghena addhun± aññatra suddh±v±sehi deveh²”ti (ma. ni. 1.160) imin± suttena suddh±v±s±pi catutthaviññ±ºaµµhiti½ catutthasatt±v±sa½yeva bhajant²ti vadati, ta½ appaµib±hiyatt± suttassa anuññ±ta½. Sabbaso r³pasaññ±nanti-±d²na½ attho visuddhimagge vutto. Nevasaññ±n±saññ±yatana½ pana yatheva saññ±ya, eva½ viññ±ºassapi sukhumatt± neva viññ±ºa½ n±viññ±ºa½. Tasm± viññ±ºaµµhit²su avatv± ±yatanesu vutta½. 128. Tatr±ti t±su viññ±ºaµµhit²su. Tañca paj±n±t²ti tañca viññ±ºaµµhiti½ paj±n±ti. Tass± ca samudayanti “avijj±samuday± r³pasamudayo”ti-±din± (paµi. ma. 1.49) nayena tass± samudayañca paj±n±ti. Tass± ca atthaªgamanti– “avijj±nirodh± r³panirodho”ti-±din± nayena tass± atthaªgamañca paj±n±ti. Ass±danti ya½ r³pa½ paµicca…pe… ya½ viññ±ºa½ paµicca uppajjati sukha½ somanassa½, aya½ viññ±ºassa ass±doti, eva½ tass± ass±dañca paj±n±ti. ¾d²navanti ya½ r³pa½…pe… ya½ viññ±ºa½ anicca½ dukkha½ vipariº±madhamma½, aya½ viññ±ºassa ±d²navoti, eva½ tass± ±d²navañca paj±n±ti. Nissaraºanti yo r³pasmi½…pe… yo viññ±ºe chandar±gavinayo, chandar±gappah±na½, ida½ viññ±ºassa nissaraºanti (sa½. ni. 2.26) eva½ tass± nissaraºañca paj±n±ti. Kalla½ nu ten±ti yutta½ nu tena bhikkhun± ta½ viññ±ºaµµhiti½ taºh±m±nadiµµh²na½ vasena ahanti v± mamanti v± abhinanditunti. Etenup±yena sabbattha veditabbo. Yattha pana r³pa½ natthi, tattha catunna½ khandh±na½ vasena, yattha viññ±ºa½ natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayo yojetabbo. ¾h±rasamuday± ±h±ranirodh±ti idañcettha pada½ yojetabba½. Yato kho, ±nanda, bhikkh³ti yad± kho ±nanda, bhikkhu. Anup±d± vimuttoti cat³hi up±d±nehi aggahetv± vimutto. Paññ±vimuttoti paññ±ya vimutto. Aµµha vimokkhe asacchikatv± paññ±baleneva n±mak±yassa ca r³pak±yassa ca appavatti½ katv± vimuttoti attho. So sukkhavipassako ca paµhamajjh±n±d²su aññatarasmi½ µhatv± arahatta½ patto c±ti pañcavidho. Vuttampi ceta½– “katamo ca puggalo paññ±vimutto? Idhekacco puggalo na heva kho aµµha vimokkhe k±yena phusitv± viharati, paññ±ya cassa disv± ±sav± parikkh²º± honti, aya½ vuccati puggalo paññ±vimutto”ti (pu. pa. 15).