Brahmay±canakath±vaººan±
64. Tatiyabh±ºav±re ya½n³n±ha½ dhamma½ deseyyanti yadi pan±ha½ dhamma½ deseyya½. Aya½ pana vitakko kad± uppannoti? Buddhabh³tassa aµµhame satt±he. So kira buddho hutv± satt±ha½ bodhipallaªke nis²di, satt±ha½ bodhipallaªka½ olokento aµµh±si, satt±ha½ ratanacaªkame caªkami, satt±ha½ ratanagabbhe dhamma½ vicinanto nis²di, satt±ha½ ajap±lanigrodhe nis²di, satt±ha½ mucalinde nis²di, satt±ha½ r±j±yatane nis²di. Tato uµµh±ya aµµhame satt±he puna ±gantv± ajap±lanigrodhe nisinnamattasseva sabbabuddh±na½ ±ciººasam±ciººo ayañceva ito anantaro ca vitakko uppannoti. Tattha adhigatoti paµividdho. Dhammoti catusaccadhammo. Gambh²roti utt±nabh±vapaµikkhepavacanameta½. Duddasoti gambh²ratt±va duddaso dukkhena daµµhabbo, na sakk± sukhena daµµhu½. Duddasatt±va duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakk± sukhena avabujjhitu½. Santoti nibbuto. Paº²toti atappako. Ida½ dvaya½ lokuttarameva sandh±ya vutta½. Atakk±vacaroti takkena avacaritabbo og±hitabbo na hoti, ñ±ºeneva avacaritabbo. Nipuºoti saºho. Paº¹itavedan²yoti samm±paµipada½ paµipannehi paº¹itehi veditabbo. ¾layar±m±ti satt± pañcasu k±maguºesu all²yanti, tasm± te ±lay±ti vuccanti. Aµµhasatataºh±vicarit±ni ±layanti, tasm± ±lay±ti vuccanti. Tehi ±layehi ramant²ti ±layar±m±. ¾layesu rat±ti ±layarat±. ¾layesu suµµhu mudit±ti ±layasammudit±. Yatheva hi susajjita½ pupphaphalabharitarukkh±disampanna½ uyy±na½ paviµµho r±j± t±ya t±ya sampattiy± ramati, pamudito ±modito hoti, na ukkaºµhati, s±ya½ nikkhamitu½ na icchati, evamimehipi k±m±layataºh±layehi satt± ramanti, sa½s±ravaµµe pamudit± anukkaºµhit± vasanti. Tena nesa½ bhagav± duvidhampi ±laya½ uyy±nabh³mi½ viya dassento– “±layar±m±”ti-±dim±ha. Yadidanti nip±to, tassa µh±na½ sandh±ya– “ya½ idan”ti, paµiccasamupp±da½ sandh±ya– “yo ayan”ti evamattho daµµhabbo. Idappaccayat±paµiccasamupp±doti imesa½ paccay± idappaccay±, idappaccay± eva idappaccayat±, idappaccayat± ca s± paµiccasamupp±do c±ti idappaccayat±paµiccasamupp±do. Saªkh±r±dipaccay±na½ avijj±d²na½ eta½ adhivacana½. Sabbasaªkh±rasamathoti-±di sabba½ nibb±nameva. Yasm± hi ta½ ±gamma sabbasaªkh±ravipphandit±ni sammanti v³pasammanti tasm±– “sabbasaªkh±rasamatho”ti vuccati. Yasm± ca ta½ ±gamma sabbe upadhayo paµinissaµµh± honti, sabb± taºh± kh²yanti sabbe kilesar±g± virajjanti, sabba½ dukkha½ nirujjhati, tasm± “sabb³padhipaµinissaggo taºh±kkhayo vir±go nirodho”ti vuccati. S± panes± taºh± bhavena bhava½, phalena v± saddhi½ kamma½ vinati sa½sibbat²ti katv± v±nanti vuccati. Tato v±nato nikkhantanti nibb±na½. So mamassa kilamathoti y± aj±nant±na½ desan± n±ma, so mama kilamatho assa, s± mama vihes± ass±ti attho. K±yakilamatho ceva k±yavihes± ca ass±ti vutta½ hoti, citte pana ubhayampeta½ buddh±na½ natthi. 65. Apiss³ti anubr³hanatthe nip±to. So– “na kevala½ etadahosi, im±pi g±th± paµibha½s³”ti d²peti. Vipassinti-±d²su vipassissa bhagavato arahato samm±sambuddhass±ti attho. Anacchariy±ti anu-acchariy±. Paµibha½s³ti paµibh±nasaªkh±tassa ñ±ºassa gocar± ahesu½, parivitakkayitabbata½ p±puºi½su. Kicchen±ti dukkhena, na dukkh±ya paµipad±ya. Buddh±nañhi catt±ropi magg± sukhapaµipad±va honti. P±ram²p³raºak±le pana sar±gasadosasamohasseva sato ±gat±gat±na½ y±cak±na½ alaªkatapaµiyatta½ s²sa½ chinditv± galalohita½ n²haritv± su-añjit±ni akkh²ni upp±µetv± kulava½sapad²paka½ putta½ man±pac±rini½ bhariyanti evam±d²ni dentassa aññ±ni ca khantiv±disadisesu attabh±vesu chejjabhejj±d²ni p±puºantassa ±gaman²yapaµipada½ sandh±yeta½ vutta½. Halanti ettha hak±ro nip±tamatto, alanti attho. Pak±situnti desetu½; eva½ kicchena adhigatassa dhammassa ala½ desetu½; ko attho desiten±ti vutta½ hoti. R±gadosapareteh²ti r±gadosaphuµµhehi r±gados±nugatehi v±. Paµisotag±minti nicc±d²na½ paµisota½ anicca½ dukkhamanatt±subhanti eva½ gata½ catusaccadhamma½. R±garatt±ti k±mar±gena bhavar±gena diµµhir±gena ca ratt±. Na dakkhant²ti anicca½ dukkhamanatt± asubhanti imin± sabh±vena na passissanti te apassante ko sakkhissati eva½ g±h±petu½? Tamokhandhena ±vuµ±ti avijj±r±sin± ajjhotthaµ±. Appossukkat±y±ti nirussukkabh±vena, adesetuk±mat±y±ti attho. Kasm± panassa eva½ citta½ nami? Nanu esa– “mutto mocess±m², tiººo t±ress±mi”,
“Ki½ me aññ±tavesena, dhamma½ sacchikatenidha;
sabbaññuta½ p±puºitv±, sant±ressa½ sadevakan”ti.
Patthana½ katv± p±ramiyo p³retv± sabbaññuta½ pattoti. Saccameta½, paccavekkhaº±nubh±vena panassa eva½ citta½ nami. Tassa hi sabbaññuta½ patv± satt±na½ kilesagahanata½ dhammassa ca gambh²rata½ paccavekkhantassa satt±na½ kilesagahanat± ca dhammagambh²rat± ca sabb±k±rena p±kaµ± j±t±. Athassa– “ime satt± kañjikapuººal±bu viya takkabharitac±µi viya vas±telap²tapilotik± viya añjanamakkhitahatth± viya kilesabharit± atisa½kiliµµh± r±garatt± dosaduµµh± moham³¼h±, te ki½ n±ma paµivijjhissant²”ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaº±nubh±ven±pi eva½ citta½ nami. “Ayañca dhammo pathav²sandh±raka-udakakkhandho viya gambh²ro, pabbatena paµicch±detv± µhapito s±sapo viya duddaso, satadh± bhinnassa v±lassa koµiy± koµi½ paµip±dana½ viya duranubodho, nanu may± hi ima½ dhamma½ paµivijjhitu½ v±yamantena adinna½ d±na½ n±ma natthi, arakkhita½ s²la½ n±ma natthi, aparip³rit± k±ci p±ram² n±ma natthi. Tassa me niruss±ha½ viya m±rabala½ vidhamantass±pi pathav² na kampittha, paµhamay±me pubbeniv±sa½ anussarantass±pi na kampittha, majjhimay±me dibbacakkhu½ visodhentass±pi na kampittha, pacchimay±me pana paµiccasamupp±da½ paµivijjhantasseva me dasasahassilokadh±tu kampittha. Iti m±disen±pi tikkhañ±ºena kicchenev±ya½ dhammo paµividdho ta½ lokiyamah±jan± katha½ paµivijjhissant²”ti dhammagambh²rat±paccavekkhaº±nubh±ven±pi eva½ citta½ nam²ti veditabba½. Apica brahmun± y±cite desetuk±mat±yapissa eva½ citta½ nami. J±n±ti hi bhagav±– “mama appossukkat±ya citte namam±ne ma½ mah±brahm± dhammadesana½ y±cissati, ime ca satt± brahmagaruk±, te ‘satth± kira dhamma½ na desetuk±mo ahosi, atha na½ mah±brahm± y±citv± des±pesi, santo vata bho dhammo, paº²to vata bho dhammo’ti maññam±n± suss³sissant²”ti. Imampissa k±raºa½ paµicca appossukkat±ya citta½ nami, no dhammadesan±y±ti veditabba½. 66. Aññatarass±ti ettha kiñc±pi “aññataro”ti vutta½, atha kho imasmi½ cakkav±¼e jeµµhakamah±brahm± esoti veditabbo. Nassati vata bho lokoti so kira ima½ sadda½ tath± nicch±resi, yath± dasasahassilokadh±tubrahm±no sutv± sabbe sannipati½su. Yatra hi n±m±ti yasmi½ n±ma loke. Purato p±turahos²ti tehi dasahi brahmasahassehi saddhi½ p±turahosi. Apparajakkhaj±tik±ti paññ±maye akkhimhi appa½ paritta½ r±gadosamoharaja½ etesa½, eva½ sabh±v±ti apparajakkhaj±tik±. Assavanat±ti assavanat±ya. Bhavissant²ti purimabuddhesu dasapuññakiriyavatthuvasena kat±dhik±r± parip±kagat± padum±ni viya s³riyarasmisamphassa½, dhammadesana½yeva ±kaªkham±n± catuppadikag±th±vas±ne ariyabh³mi½ okkaman±rah± na eko, na dve, anekasatasahass± dhammassa aññ±t±ro bhavissant²ti dasseti. 69. Ajjhesananti eva½ tikkhattu½ y±cana½. Buddhacakkhun±ti indriyaparopariyattañ±ºena ca ±say±nusayañ±ºena ca. Imesañhi dvinna½ ñ±º±na½ “buddhacakkh³”ti n±ma½, sabbaññutaññ±ºassa “samantacakkh³”ti, tiººa½ maggañ±º±na½ “dhammacakkh³”ti. Apparajakkheti-±d²su yesa½ vuttanayeneva paññ±cakkhumhi r±g±diraja½ appa½, te apparajakkh±. Yesa½ ta½ mahanta½, te mah±rajakkh±. Yesa½ saddh±d²ni indriy±ni tikkh±ni, te tikkhindriy±. Yesa½ t±ni mud³ni, te mudindriy±. Yesa½ teyeva saddh±dayo ±k±r± sundar±, te sv±k±r±. Ye kathitak±raºa½ sallakkhenti, sukhena sakk± honti viññ±petu½, te suviññ±pay±. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadass±vino n±ma. Aya½ panettha p±¼i– “saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mah±rajakkho.… ¾raddhav²riyo…pe… kus²to… upaµµhitassati… muµµhassati… sam±hito… asam±hito… paññav±… duppañño puggalo mah±rajakkho. Tath± saddho puggalo tikkhindriyo…pe… paññav± puggalo paralokavajjabhayadass±v², duppañño puggalo na paralokavajjabhayadass±v². Lokoti khandhaloko, dh±tuloko, ±yatanaloko, sampattibhavaloko, vipattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattisambhavaloko. Eko loko– sabbe satt± ±h±raµµhitik±. Dve lok±– n±mañca r³pañca. Tayo lok±– tisso vedan±. Catt±ro lok±– catt±ro ±h±r±. Pañca lok±– pañcup±d±nakkhandh±. Cha lok±– cha ajjhattik±ni ±yatan±ni. Satta lok±– satta viññ±ºaµµhitiyo. Aµµha lok±– aµµha lokadhamm±. Nava lok±– nava satt±v±s±. Dasa lok±– das±yatan±ni. Dv±dasa lok±– dv±das±yatan±ni. Aµµh±rasa lok±– aµµh±rasa dh±tuyo. Vajjanti sabbe kiles± vajja½, sabbe duccarit± vajja½, sabbe abhisaªkh±r± vajja½, sabbe bhavag±mikamm± vajja½. Iti imasmiñca loke imasmiñca vajje tibb± bhayasaññ± paccupaµµhit± hoti, seyyath±pi ukkhitt±sike vadhake Imehi paññ±s±ya ±k±rehi im±ni pañcindriy±ni j±n±ti passati aññ±ti paµivijjhati, ida½ tath±gatassa indriyaparopariyatte ñ±ºan”ti (paµi. ma. 1.112). Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggapos²n²ti y±ni aññ±nipi padum±ni antonimugg±neva posayanti. Udaka½ accuggamma µhit±n²ti udaka½ atikkamitv± µhit±ni. Tattha y±ni accuggamma µhit±ni, t±ni s³riyarasmisamphassa½ ±gamayam±n±ni µhit±ni ajja pupphanak±ni. Y±ni samodaka½ µhit±ni, t±ni sve pupphanak±ni. Y±ni udak±nuggat±ni anto-udakapos²ni, t±ni tatiyadivase pupphanak±ni. Udak± pana anuggat±ni aññ±nipi saroja-uppal±d²ni n±ma atthi, y±ni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkh±neva bhavissanti, t±ni p±¼i½ n±r³¼h±ni. ¾haritv± pana d²petabb±n²ti d²pit±ni. Yatheva hi t±ni catubbidh±ni pupph±ni, evameva ugghaµitaññ³, vipañcitaññ³, neyyo, padaparamoti catt±ro puggal±. Tattha yassa puggalassa saha ud±haµavel±ya dhamm±bhisamayo hoti, aya½ vuccati puggalo ugghaµitaññ³. Yassa puggalassa saªkhittena bh±sitassa vitth±rena atthe vibhajiyam±ne dhamm±bhisamayo hoti, aya½ vuccati puggalo vipañcitaññ³. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yonisomanasikaroto kaly±ºamitte sevato bhajato payirup±sato anupubbena dhamm±bhisamayo hoti, aya½ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suºato bahumpi bhaºato bahumpi gaºhato bahumpi dh±rayato bahumpi v±cayato na t±ya j±tiy± dhamm±bhisamayo hoti, aya½ vuccati puggalo padaparamo (pu. pa. 148, 149, 150, 151). Tattha bhagav± uppalavan±disadisa½ dasasahassilokadh±tu½ olokento– “ajja pupphanak±ni viya ugghaµitaññ³, sve pupphanak±ni viya vipañcitaññ³, tatiyadivase pupphanak±ni viya neyyo, macchakacchapabhakkh±ni viya padaparamo”ti addasa. Passanto ca– “ettak± apparajakkh±, ettak± mah±rajakkh±. Tatr±pi ettak± ugghaµitaññ³”ti eva½ sabb±k±rato addasa. Tattha tiººa½ puggal±na½ imasmi½yeva attabh±ve bhagavato dhammadesan± attha½ s±dheti, padaparam±na½ an±gate v±sanatth±ya hoti. Atha bhagav± imesa½ catunna½ puggal±na½ atth±vaha½ dhammadesana½ viditv± desetukamyata½ upp±detv± puna te sabbesupi t²su bhavesu sabbe satte bhabb±bhabbavasena dve koµµh±se ak±si. Ye sandh±ya vutta½– “ye te satt± kamm±varaºena samann±gat±, vip±k±varaºena samann±gat±, kiles±varaºena samann±gat±, assaddh± acchandik± duppaññ± abhabb± niy±ma½ okkamitu½ kusalesu dhammesu sammatta½, ime te satt± abhabb±. Katame satt± bhabb±? Ye te satt± na kamm±varaºena…pe…ime te satt± bhabb±”ti (vibha. 827; paµi. ma. 1.114). Tattha sabbepi abhabbapuggale pah±ya bhabbapuggaleyeva ñ±ºena pariggahetv±– “ettak± r±gacarit±, ettak± dosamohavitakkasaddh±buddhicarit±”ti cha koµµh±se ak±si. Eva½ katv±– “dhamma½ desess±m²”ti cintesi Brahm± ta½ ñatv± somanassaj±to bhagavanta½ g±th±hi ajjhabh±si. Ida½ sandh±ya– “atha kho so, bhikkhave, mah±brahm±”ti-±di vutta½. 70. Tattha ajjhabh±s²ti adhi-abh±si, adhikicca ±rabbha abh±s²ti attho. Sele yath± pabbatamuddhaniµµhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yath±µhitova, na hi tattha µhitassa dassanattha½ g²vukkhipanapas±raº±dikicca½ atthi. Tath³pamanti tappaµibh±ga½ selapabbat³pama½. Aya½ panettha saªkhepattho, yath± selapabbatamuddhani yath±µhitova cakkhum± puriso samantato janata½ passeyya, tath± tvampi sumedha, sundarapaññasabbaññutaññ±ºena samantacakkhu bhagav± dhammamaya½ paññ±maya½ p±s±dam±ruyha saya½ apetasoko sok±vatiººa½ j±tijar±bhibh³ta½ janata½ apekkhassu, upadh±raya upaparikkha. Ayamettha adhipp±yo– yath± hi pabbatap±de samant± mahanta½ khetta½ katv± tattha ked±rap±¼²su kuµik±yo katv± ratti½ aggi½ j±leyyu½. Caturaªgasamann±gatañca andhak±ra½ assa. Athassa pabbatassa matthake µhatv± cakkhumato purisassa bh³mi½ olokayato neva khetta½, na ked±rap±¼iyo, na kuµiyo, na tattha sayitamanuss± paññ±yeyyu½, kuµik±su pana aggij±lamattameva paññ±yeyya. Eva½ dhammap±s±dam±ruyha sattanik±ya½ olokayato tath±gatassa ye te akatakaly±º± satt±, te ekavih±re dakkhiºaj±ºupasse nisinn±pi buddhacakkhussa ±p±tha½ n±gacchanti, ratti½ khittasar± viya honti. Ye pana katakaly±º± veneyyapuggal±, te tassa d³re µhit±pi ±p±tha½ ±gacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi ceta½–
“D³re santo pak±senti, himavantova pabbato;
asantettha na dissanti, ratti½ khitt± yath± sar±”ti. (Dha. pa. 304).
Uµµheh²ti bhagavato dhammadesanattha½ c±rikacaraºa½ y±canto bhaºati. V²r±ti-±d²su bhagav± v²riyavantat±ya v²ro, devaputtamaccukilesam±r±na½ vijitatt± vijitasaªg±mo, j±tikantar±dinittharaºatth±ya veneyyasatthav±hanasamatthat±ya satthav±ho, k±macchanda-iºassa abh±vato aºaºoti veditabbo. 71. Ap±rut±ti vivaµ±. Amatassa dv±r±ti ariyamaggo. So hi amatasaªkh±tassa nibb±nassa dv±ra½. So may± vivaritv± µhapitoti dasseti. Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddha½ pamuñcantu vissajjentu. Pacchimapadadvaye ayamattho, ahañhi attano paguºa½ suppavattitampi ima½ paº²ta½ uttama½ dhamma½ k±yav±c±kilamathasaññ² hutv± na bh±si½, id±ni pana sabbe jan± saddh±bh±jana½ upanentu, p³ress±mi tesa½ saªkappanti.