Pisuºa½ v±ca½ pah±y±ti-±d²su y±ya v±c±ya yassa ta½ v±ca½ bh±sati, tassa hadaye attano piyabh±va½, parassa ca suññabh±va½ karoti, s± pisuº± v±c±.
Y±ya pana att±nampi parampi pharusa½ karoti, y± v±c± sayampi pharus±, neva kaººasukh± na hadayaªgam±, aya½ pharus± v±c±.
Yena sampha½ palapati niratthaka½, so samphappal±po.
Tesa½ m³labh³t± cetan±pi pisuºav±c±din±meva labhati, s± eva ca idh±dhippet±ti.
Tattha sa½kiliµµhacittassa paresa½ v± bhed±ya attano piyakamyat±ya v± k±yavac²payogasamuµµh±pik± cetan± pisuºav±c±. S± yassa bheda½ karoti, tassa appaguºat±ya appas±vajj±, mah±guºat±ya mah±s±vajj±.
Tass± catt±ro sambh±r±– bhinditabbo paro, “iti ime n±n± bhavissanti, vin± bhavissant²”ti bhedapurekkh±rat± v±, “iti aha½ piyo bhaviss±mi viss±siko”ti piyakamyat± v±, tajjo v±y±mo, tassa tadatthavij±nananti. Imesa½ bhed±y±ti, yesa½ itoti vutt±na½ santike suta½ tesa½ bhed±ya.
Bhinn±na½ v± sandh±t±ti dvinna½ mitt±na½ v± sam±nupajjh±yak±d²na½ v± kenacideva k±raºena bhinn±na½ ekameka½ upasaªkamitv± “tumh±ka½ ²dise kule j±t±na½ eva½ bahussut±na½ ida½ na yuttan”ti-±d²ni vatv± sandh±na½ katt± anukatt±. Anuppad±t±ti sandh±n±nuppad±t±. Dve jane samagge disv±– “tumh±ka½ evar³pe kule j±t±na½ evar³pehi guºehi samann±gat±na½ anucchavikametan”ti-±d²ni vatv± da¼h²kamma½ katt±ti attho. Samaggo ±r±mo ass±ti samagg±r±mo. Yattha samagg± natthi, tattha vasitumpi na icchat²ti attho. Samaggar±motipi p±¼i, ayamevettha attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pah±ya aññattha gantumpi na icchat²ti attho. Samagge disv±pi sutv±pi nandat²ti samagganand², samaggakaraºi½ v±ca½ bh±sit±ti y± v±c± satte samaggeyeva karoti ta½ s±maggiguºaparid²pikameva v±ca½ bh±sati, na itaranti.
Parassa mammacchedakak±yavac²payogasamuµµh±pik± ekantapharusacetan± pharus±v±c±. Tass± ±vibh±vatthamida½ vatthu– eko kira d±rako m±tuvacana½ an±diyitv± arañña½ gacchati, ta½ m±t± nivattetumasakkont²– “caº¹± ta½ mahi½s² anubandhat³”ti akkosi. Athassa tatheva araññe mahi½s² uµµh±si. D±rako “ya½ mama m±t± mukhena kathesi, ta½ m± hotu, ya½ cittena cintesi ta½ hot³”ti, saccakiriyamak±si. Mahi½s² tattheva baddh± viya aµµh±si. Eva½ mammacchedakopi payogo cittasaºhat±ya na pharus± v±c± hoti. M±t±pitaro hi kad±ci puttake eva½ vadanti– “cor± vo khaº¹±khaº¹a½ karont³”ti, uppalapattampi ca nesa½ upari patanta½ na icchanti. ¾cariyupajjh±y± ca kad±ci nissitake eva½ vadanti– “ki½ ime ahir²k± anottappino caranti, niddhamatha ne”ti, atha ca nesa½ ±gam±dhigamasampatti½ icchanti. Yath± ca cittasaºhat±ya pharus± v±c± na hoti, eva½ vacanasaºhat±ya apharus± v±c± na hoti. Na hi m±r±petuk±massa– “ima½ sukha½ say±peth±”ti vacana½ apharus± v±c± hoti, cittapharusat±ya panes± pharus± v±c±va. S± ya½ sandh±ya pavattit±, tassa appaguºat±ya appas±vajj±, mah±guºat±ya mah±s±vajj±. Tass± tayo sambh±r±– akkositabbo paro, kupitacitta½, akkosan±ti.
Nel±ti ela½ vuccati doso, n±ss± elanti nel±, niddos±ti attho. “Nelaªgo setapacch±do”ti, (ud±. 65) ettha vuttanela½ viya. Kaººasukh±ti byañjanamadhurat±ya kaºº±na½ sukh±, s³civijjhana½ viya kaººas³la½ na janeti. Atthamadhurat±ya sakalasar²re kopa½ ajanetv± pema½ janet²ti peman²y±. Hadaya½ gacchati, appaµihaññam±n± sukhena citta½ pavisat²ti hadayaªgam±. Guºaparipuººat±ya pure bhav±ti por² pure sa½va¹¹han±r² viya sukum±r±tipi por². Purassa es±tipi por². Nagarav±s²na½ kath±ti attho. Nagarav±sino hi yuttakath± honti. Pitimatta½ pit±ti vadanti, bh±timatta½ bh±t±ti vadanti, m±timatta½ m±t±ti vadanti. Evar³p² kath± bahuno janassa kant± hot²ti bahujanakant±. Kantabh±veneva bahuno janassa man±p± cittavu¹¹hikar±ti bahujanaman±p±.
Anatthaviññ±pik± k±yavac²payogasamuµµh±pik± akusalacetan± samphappal±po. So ±sevanamandat±ya appas±vajjo, ±sevanamahantat±ya mah±s±vajjo, tassa dve sambh±r±– bh±ratayuddhas²t±haraº±diniratthakakath±purekkh±rat±, tath±r³p² kath± kathanañca.
K±lena vadat²ti k±lav±d² vattabbayuttak±la½ sallakkhetv± vadat²ti attho. Bh³ta½ tatha½ taccha½ sabh±vameva vadat²ti bh³tav±d². Diµµhadhammikasampar±yikatthasannissitameva katv± vadat²ti atthav±d². Navalokuttaradhammasannissita½ katv± vadat²ti dhammav±d² sa½varavinayapah±navinayasannissita½ katv± vadat²ti vinayav±d².
Nidh±na½ vuccati µhapanok±so, nidh±namass± atth²ti nidh±navat². Hadaye nidh±tabbayuttaka½ v±ca½ bh±sit±ti attho. K±len±ti evar³pi½ bh±sam±nopi ca– “aha½ nidh±navati½ v±ca½ bh±siss±m²”ti na ak±lena bh±sati, yuttak±la½ pana apekkhitv±va bh±sat²ti attho. S±padesanti sa-upama½, sak±raºanti attho. Pariyantavatinti pariccheda½ dassetv± yath±ss± paricchedo paññ±yati, eva½ bh±sat²ti attho. Atthasa½hitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariy±d±tu½ asakkuºeyyat±ya atthasampanna½ bh±sati. Ya½ v± so atthav±d² attha½ vadati, tena atthena sahitatt± atthasa½hita½ v±ca½ bh±sati, na añña½ nikkhipitv± añña½ bh±sat²ti vutta½ hoti.
10. B²jag±mabh³tag±masam±rambh±ti m³lab²ja½ khandhab²ja½ pha¼ub²ja½ aggab²ja½ b²jab²janti pañcavidhassa b²jag±massa ceva, yassa kassaci n²latiºarukkh±dikassa bh³tag±massa ca sam±rambh±, chedanabhedanapacan±dibh±vena vikopan± paµiviratoti attho.
Ekabhattikoti p±tar±sabhatta½ s±yam±sabhattanti dve bhatt±ni, tesu p±tar±sabhatta½ antomajjhanhikena paricchinna½, itara½ majjhanhikato uddha½ anto aruºena. Tasm± antomajjhanhike dasakkhattu½ bhuñjam±nopi ekabhattikova hoti. Ta½ sandh±ya vutta½ “ekabhattiko”ti.
Rattiy± bhojana½ ratti, tato uparatoti ratt³parato. Atikkante majjhanhike y±va s³riyatthaªgaman± bhojana½ vik±labhojana½ n±ma. Tato viratatt± virato vik±labhojan±. Kad± virato? Anom±nad²t²re pabbajitadivasato paµµh±ya.
S±sanassa ananulomatt± vis³ka½ paµ±º²bh³ta½ dassananti vis³kadassana½. Attan± naccananacc±pan±divasena nacc± ca g²t± ca v±dit± ca antamaso may³ranacc±divasenapi pavatt±na½ nacc±d²na½ vis³kabh³t± dassan± c±ti naccag²tav±ditavis³kadassan±. Nacc±d²ni hi attan± payojetu½ v± parehi payoj±petu½ v± payutt±ni passitu½ v± neva bhikkh³na½ na bhikkhun²nañca vaµµanti.
M±l±d²su m±l±ti ya½ kiñci puppha½. Gandhanti ya½ kiñci gandhaj±ta½. Vilepananti chavir±gakaraºa½. Tattha pi¼andhanto dh±reti n±ma, ³naµµh±na½ p³rento maº¹eti n±ma, gandhavasena chavir±gavasena ca s±diyanto vibh³seti n±ma. Ýh±na½ vuccati k±raºa½. Tasm± y±ya duss²lyacetan±ya t±ni m±l±dh±raº±d²ni mah±jano karoti, tato paµiviratoti attho.
Ucc±sayana½ vuccati pam±º±tikkanta½. Mah±sayananti akappiyapaccattharaºa½. Tato viratoti attho.
J±tar³panti suvaººa½. Rajatanti kah±paºo, loham±sako, jatum±sako, d±rum±sakoti ye voh±ra½ gacchanti. Tassa ubhayass±pi paµiggahaº± paµivirato, neva na½ uggaºh±ti, na uggaºh±peti, na upanikkhitta½ s±diyat²ti attho.
¾makadhaññapaµiggahaº±ti, s±liv²hiyavagodh³makaªguvarakakudr³sakasaªkh±tassa sattavidhass±pi ±makadhaññassa paµiggahaº±. Na kevalañca etesa½ paµiggahaºameva, ±masanampi bhikkh³na½ na vaµµatiyeva. ¾makama½sapaµiggahaº±ti ettha aññatra odissa anuññ±t± ±makama½samacch±na½ paµiggahaºameva bhikkh³na½ na vaµµati, no ±masana½.
Itthikum±rikapaµiggahaº±ti ettha itth²ti purisantaragat±, itar± kum±rik± n±ma, t±sa½ paµiggahaºampi ±masanampi akappiyameva.
D±sid±sapaµiggahaº±ti ettha d±sid±savaseneva tesa½ paµiggahaºa½ na vaµµati. “Kappiyak±raka½ dammi, ±r±mika½ damm²”ti eva½ vutte pana vaµµati.
Aje¼ak±d²su khettavatthupariyos±nesu kappiy±kappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khetta½ n±ma yasmi½ pubbaººa½ ruhati. Vatthu n±ma yasmi½ aparaººa½ ruhati. Yattha v± ubhayampi ruhati, ta½ khetta½. Tadatth±ya akatabh³mibh±go vatthu. Khettavatthus²sena cettha v±pita¼±k±d²nipi saªgahit±neva.
D³teyya½ vuccati d³takamma½, gih²na½ pahita½ paººa½ v± s±sana½ v± gahetv± tattha tattha gamana½. Pahiºagamana½ vuccati ghar± ghara½ pesitassa khuddakagamana½. Anuyogo n±ma tadubhayakaraºa½. Tasm± d³teyyapahiºagaman±na½ anuyog±ti. Evamettha attho veditabbo.
Kayavikkay±ti kay± ca vikkay± ca. Tul±k³µ±d²su k³µanti vañcana½. Tattha tul±k³µa½ n±ma r³pak³µa½ aªgak³µa½, gahaºak³µa½, paµicchannak³µanti catubbidha½ hoti. Tattha r³pak³µa½ n±ma dve tul± samar³p± katv± gaºhanto mahatiy± gaºh±ti, dadanto khuddik±ya deti. Aªgak³µa½ n±ma gaºhanto pacch±bh±ge hatthena tula½ akkamati, dadanto pubbabh±ge. Gahaºak³µa½ n±ma gaºhanto m³le rajju½ gaºh±ti, dadanto agge. Paµicchannak³µa½ n±ma tula½ susira½ katv± anto ayacuººa½ pakkhipitv± gaºhanto ta½ pacch±bh±ge karoti, dadanto aggabh±ge.
Ka½so vuccati suvaººap±ti, t±ya vañcana½ ka½sak³µa½. Katha½? Eka½ suvaººap±ti½ katv± aññ± dve tisso lohap±tiyo suvaººavaººe karoti, tato janapada½ gantv± kiñcideva a¹¹ha½ kula½ pavisitv±– “suvaººabh±jan±ni kiºath±”ti vatv± agghe pucchite samagghatara½ d±tuk±m± honti. Tato tehi– “katha½ imesa½ suvaººabh±vo j±nitabbo”ti vutte, “v²ma½sitv± gaºhath±”ti suvaººap±ti½ p±s±ºe gha½sitv± sabb± p±tiyo datv± gacchati.
M±nak³µa½ n±ma hadayabhedasikh±bhedarajjubhedavasena tividha½ hoti. Tattha hadayabhedo sappitel±diminanak±le labbhati. T±ni hi gaºhanto heµµh±chiddena m±nena– “saºika½ ±siñc±”ti vatv± antobh±jane bahu½ pagghar±petv± gaºh±ti, dadanto chidda½ pidh±ya s²gha½ p³retv± deti.
Sikh±bhedo tilataº¹ul±diminanak±le labbhati. T±ni hi gaºhanto saºika½ sikha½ uss±petv± gaºh±ti, dadanto vegena p³retv± sikha½ chindanto deti.
Rajjubhedo khettavatthuminanak±le labbhati. Lañja½ alabhant± hi khetta½ amahantampi mahanta½ katv± minanti.
Ukkoµan±d²su ukkoµananti ass±mike s±mike k±tu½ lañjaggahaºa½. Vañcananti tehi tehi up±yehi paresa½ vañcana½. Tatridameka½ vatthu– eko kira luddako migañca migapotakañca gahetv± ±gacchati tameko dhutto– “ki½ bho, migo agghati, ki½ migapotako”ti ±ha. “Migo dve kah±paºe, migapotako ekan”ti ca vutte eka½ kah±paºa½ datv± migapotaka½ gahetv± thoka½ gantv± nivatto– “na me bho, migapotakena attho, miga½ me deh²”ti ±ha. Tena hi– dve kah±paºe deh²ti. So ±ha– “nanu te bho, may± paµhama½ eko kah±paºo dinno”ti? “¾ma, dinno”ti. “Ida½ migapotaka½ gaºha, eva½ so ca kah±paºo, ayañca kah±paºagghanako migapotakoti dve kah±paº± bhavissant²”ti. So “k±raºa½ vadat²”ti sallakkhetv± migapotaka½ gahetv± miga½ ad±s²ti. Nikat²ti yogavasena v± m±y±vasena v± ap±maªga½ p±maªganti, amaºi½ maºinti, asuvaººa½ suvaººanti katv± patir³pakena vañcana½. S±ciyogoti kuµilayogo, etesa½yeva ukkoµan±d²nameta½ n±ma½. Tasm±– ukkoµanas±ciyogo, vañcanas±ciyogo, nikatis±ciyogoti, evamettha attho daµµhabbo. Keci añña½ dassetv± aññassa parivattana½ s±ciyogoti vadanti. Ta½ pana vañcaneneva saªgahita½.
Chedan±d²su chedananti hatthacchedan±di. Vadhoti m±raºa½. Bandhoti rajjubandhan±d²hi bandhana½. Vipar±mosoti himavipar±moso, gumbavipar±mosoti duvidho. Ya½ himap±tasamaye himena paµicchann± hutv± maggappaµipanna½ jana½ musanti, aya½ himavipar±moso. Ya½ gumb±d²hi paµicchann± musanti, aya½ gumbavipar±moso. ¾lopo vuccati g±manigam±d²na½ vilopakaraºa½. Sahas±k±roti s±hasikakiriy±. Geha½ pavisitv± manuss±na½ ure sattha½ µhapetv± icchitabhaº¹±na½ gahaºa½. Evametasm± chedana…pe… sahas±k±r± paµivirato samaºo gotamoti. Iti v± hi, bhikkhave, puthujjano tath±gatassa vaººa½ vadam±no vadeyy±ti.

Ett±vat± c³¼as²la½ niµµhita½ hoti.