Tañcassa gamana½ tatha½ ahosi? Avitatha½ anekesa½ vises±dhigam±na½ pubbanimittabh±vena. Yañhi so sampatij±tova samehi p±dehi patiµµhahi. Idamassa caturiddhip±dapaµil±bhassa pubbanimitta½. Uttar±bhimukhabh±vo pana sabbalokuttarabh±vassa pubbanimitta½. Sattapadav²tih±ro, sattabojjhaªgaratanapaµil±bhassa. “Suvaººadaº¹± v²tipatanti c±mar±”ti, ettha vuttac±marukkhepo pana sabbatitthiyanimmaddanassa. Setacchattadh±raºa½, arahattavimuttivaravimalasetacchattapaµil±bhassa. Sattamapad³pari µhatv± sabbadis±nuvilokana½, sabbaññut±n±varaºañ±ºapaµil±bhassa. ¾sabhiv±c±bh±sana½ appaµivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimitta½. Tath± aya½ bhagav±pi gato, tañcassa gamana½ tatha½ ahosi, avitatha½, tesa½yeva vises±dhigam±na½ pubbanimittabh±vena. Ten±hu por±º±–
“Muhuttaj±tova gavampat² yath±,
samehi p±dehi phus² vasundhara½;
so vikkam² satta pad±ni gotamo,
setañca chatta½ anudh±rayu½ mar³.
Gantv±na so satta pad±ni gotamo,
dis± vilokesi sam± samantato;
aµµhaªgupeta½ giramabbhud²rayi,
s²ho yath± pabbatamuddhaniµµhito”ti.
Eva½ tath± gatoti tath±gato. Atha v± yath± vipass² bhagav±…pe… yath± kassapo bhagav±, ayampi bhagav± tatheva nekkhammena k±macchanda½ pah±ya gato aby±p±dena by±p±da½, ±lokasaññ±ya thinamiddha½, avikkhepena uddhaccakukkucca½, dhammavavatth±nena vicikiccha½ pah±ya ñ±ºena avijja½ pad±letv±, p±mojjena arati½ vinodetv±, paµhamajjh±nena n²varaºakav±µa½ uggh±µetv±, dutiyajjh±nena vitakkavic±ra½ v³pasametv±, tatiyajjh±nena p²ti½ vir±jetv±, catutthajjh±nena sukhadukkha½ pah±ya, ±k±s±nañc±yatanasam±pattiy± r³pasaññ±paµighasaññ±n±nattasaññ±yo samatikkamitv±, viññ±ºañc±yatanasam±pattiy± ±k±s±nañc±yatanasañña½, ±kiñcaññ±yatanasam±pattiy± viññ±ºañc±yatanasañña½, nevasaññ±n±saññ±yatanasam±pattiy± ±kiñcaññ±yatanasañña½ samatikkamitv± gato. Anicc±nupassan±ya niccasañña½ pah±ya, dukkh±nupassan±ya sukhasañña½, anatt±nupassan±ya attasañña½, nibbid±nupassan±ya nandi½, vir±g±nupassan±ya r±ga½, nirodh±nupassan±ya samudaya½, paµinissagg±nupassan±ya ±d±na½, khay±nupassan±ya ghanasañña½, vay±nupassan±ya ±y³hana½, vipariº±m±nupassan±ya dhuvasañña½, animitt±nupassan±ya nimitta½, appaºihit±nupassan±ya paºidhi½, suññat±nupassan±ya abhinivesa½, adhipaññ±dhammavipassan±ya s±r±d±n±bhinivesa½, yath±bh³tañ±ºadassanena sammoh±bhinivesa½, ±d²nav±nupassan±ya ±lay±bhinivesa½, paµisaªkh±nupassan±ya appaµisaªkha½, vivaµµ±nupassan±ya sa½yog±bhinivesa½, sot±pattimaggena diµµhekaµµhe kilese bhañjitv±, sakad±g±mimaggena o¼±rike kilese pah±ya, an±g±mimaggena aºusahagate kilese samuggh±µetv±, arahattamaggena sabbakilese samucchinditv± gato. Evampi tath± gatoti tath±gato. Katha½ tathalakkhaºa½ ±gatoti tath±gato?Pathav²dh±tuy± kakkha¼attalakkhaºa½ tatha½ avitatha½. ¾podh±tuy± paggharaºalakkhaºa½. Tejodh±tuy± uºhattalakkhaºa½. V±yodh±tuy± vitthambhanalakkhaºa½. ¾k±sadh±tuy± asamphuµµhalakkhaºa½. Viññ±ºadh±tuy± vij±nanalakkhaºa½. R³passa ruppanalakkhaºa½. Vedan±ya vedayitalakkhaºa½. Saññ±ya sañj±nanalakkhaºa½. Saªkh±r±na½ abhisaªkharaºalakkhaºa½. Viññ±ºassa vij±nanalakkhaºa½. Vitakkassa abhiniropanalakkhaºa½. Vic±rassa anumajjanalakkhaºa½ p²tiy± pharaºalakkhaºa½. Sukhassa s±talakkhaºa½. Cittekaggat±ya avikkhepalakkhaºa½. Phassassa phusanalakkhaºa½. Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaºa½. V²riyindriyassa paggahalakkhaºa½. Satindriyassa upaµµh±nalakkhaºa½. Sam±dhindriyassa avikkhepalakkhaºa½. Paññindriyassa paj±nanalakkhaºa½. Saddh±balassa assaddhiye akampiyalakkhaºa½. V²riyabalassa kosajje, satibalassa muµµhassacce. Sam±dhibalassa uddhacce, paññ±balassa avijj±ya akampiyalakkhaºa½. Satisambojjhaªgassa upaµµh±nalakkhaºa½. Dhammavicayasambojjhaªgassa pavicayalakkhaºa½. V²riyasambojjhaªgassa paggahalakkhaºa½. P²tisambojjhaªgassa pharaºalakkhaºa½. Passaddhisambojjhaªgassa v³pasamalakkhaºa½. Sam±dhisambojjhaªgassa avikkhepalakkhaºa½. Upekkh±sambojjhaªgassa paµisaªkh±nalakkhaºa½. Samm±diµµhiy± dassanalakkhaºa½. Samm±saªkappassa abhiniropanalakkhaºa½. Samm±v±c±ya pariggahalakkhaºa½. Samm±kammantassa samuµµh±nalakkhaºa½. Samm±-±j²vassa vod±nalakkhaºa½. Samm±v±y±massa paggahalakkhaºa½. Samm±satiy± upaµµh±nalakkhaºa½. Samm±sam±dhissa avikkhepalakkhaºa½. Avijj±ya aññ±ºalakkhaºa½. Saªkh±r±na½ cetan±lakkhaºa½. Viññ±ºassa vij±nanalakkhaºa½. N±massa namanalakkhaºa½. R³passa ruppanalakkhaºa½. Sa¼±yatanassa ±yatanalakkhaºa½. Phassassa phusanalakkhaºa½. Vedan±ya vedayitalakkhaºa½. Taºh±ya hetulakkhaºa½. Up±d±nassa gahaºalakkhaºa½. Bhavassa ±y³hanalakkhaºa½. J±tiy± nibbattilakkhaºa½. Jar±ya j²raºalakkhaºa½. Maraºassa cutilakkhaºa½. Dh±t³na½ suññat±lakkhaºa½. ¾yatan±na½ ±yatanalakkhaºa½. Satipaµµh±n±na½ upaµµh±nalakkhaºa½. Sammappadh±n±na½ padahanalakkhaºa½. Iddhip±d±na½ ijjhanalakkhaºa½. Indriy±na½ adhipatilakkhaºa½. Bal±na½ akampiyalakkhaºa½. Bojjhaªg±na½ niyy±nalakkhaºa½. Maggassa hetulakkhaºa½. Sacc±na½ tathalakkhaºa½. Samathassa avikkhepalakkhaºa½. Vipassan±ya anupassan±lakkhaºa½. Samathavipassan±na½ ekarasalakkhaºa½. Yuganaddh±na½ anativattanalakkhaºa½. S²lavisuddhiy± sa½varalakkhaºa½. Cittavisuddhiy± avikkhepalakkhaºa½. Diµµhivisuddhiy± dassanalakkhaºa½. Khaye ñ±ºassa samucchedanalakkhaºa½. Anupp±de ñ±ºassa passaddhilakkhaºa½. Chandassa m³lalakkhaºa½. Manasik±rassa samuµµh±panalakkhaºa½. Phassassa samodh±nalakkhaºa½. Vedan±ya samosaraºalakkhaºa½. Sam±dhissa pamukhalakkhaºa½. Satiy± ±dhipateyyalakkhaºa½. Paññ±ya tatuttariyalakkhaºa½. Vimuttiy± s±ralakkhaºa½… amatogadhassa nibb±nassa pariyos±nalakkhaºa½ tatha½ avitatha½. Eva½ tathalakkhaºa½ ñ±ºagatiy± ±gato avirajjhitv± patto anuppattoti tath±gato. Eva½ tathalakkhaºa½ ±gatoti tath±gato. Katha½ tathadhamme y±th±vato abhisambuddhoti tath±gato? Tathadhamm± n±ma catt±ri ariyasacc±ni. Yath±ha– “catt±rim±ni, bhikkhave, tath±ni avitath±ni anaññath±ni. Katam±ni catt±ri? ‘Ida½ dukkhan’ti bhikkhave, tathameta½ avitathameta½ anaññathametan”ti (sa½. ni. 5.1090) vitth±ro. T±ni ca bhagav± abhisambuddho, tasm± tath±na½ dhamm±na½ abhisambuddhatt± tath±gatoti vuccati. Abhisambuddhattho hettha gatasaddo. Api ca jar±maraºassa j±tipaccayasambh³tasamud±gataµµho tatho avitatho anaññatho…pe…, saªkh±r±na½ avijj±paccayasambh³tasamud±gataµµho tatho avitatho anaññatho…pe…, tath± avijj±ya saªkh±r±na½ paccayaµµho, saªkh±r±na½ viññ±ºassa paccayaµµho…pe…, j±tiy± jar±maraºassa paccayaµµho tatho avitatho anaññatho. Ta½ sabba½ bhagav± abhisambuddho, tasm±pi tath±na½ dhamm±na½ abhisambuddhatt± tath±gatoti vuccati. Eva½ tathadhamme y±th±vato abhisambuddhoti tath±gato. Katha½ tathadassit±ya tath±gato? Bhagav± ya½ sadevake loke…pe…, sadevamanuss±ya paj±ya aparim±º±su lokadh±t³su aparim±º±na½ satt±na½ cakkhudv±re ±p±tham±gacchanta½ r³p±rammaºa½ n±ma atthi, ta½ sabb±k±rato j±n±ti passati. Eva½ j±nat± passat± ca, tena ta½ iµµh±niµµh±divasena v± diµµhasutamutaviññ±tesu labbham±nakapadavasena v±. “Katama½ ta½ r³pa½ r³p±yatana½? Ya½ r³pa½ catunna½ mah±bh³t±na½ up±d±ya vaººanibh± sanidassana½ sappaµigha½ n²la½ p²takan”ti-±din± (dha. sa. 616) nayena anekehi n±mehi terasahi v±rehi dvepaññ±s±ya nayehi vibhajjam±na½ tathameva hoti, vitatha½ natthi. Esa nayo sotadv±r±d²supi ±p±tha½ ±gacchantesu sadd±d²su. Vuttañceta½ bhagavat±– “ya½ bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanuss±ya paj±ya diµµha½ suta½ muta½ viññ±ta½ patta½ pariyesita½ anuvicarita½ manas±, tamaha½ j±n±mi. Tamaha½ abbhaññ±si½, ta½ tath±gatassa vidita½, ta½ tath±gato na upaµµh±s²”ti (a. ni. 4.24). Eva½ tathadassit±ya tath±gato. Tattha tathadass² atthe tath±gatoti padasambhavo veditabbo. Katha½ tathav±dit±ya tath±gato? Ya½ ratti½ bhagav± bodhimaº¹e apar±jitapallaªke nisinno tiººa½ m±r±na½ matthaka½ madditv± anuttara½ samm±sambodhi½ abhisambuddho, yañca ratti½ yamakas±l±namantare anup±dises±ya nibb±nadh±tuy± parinibb±yi, etthantare pañcacatt±l²savassaparim±ºe k±le paµhamabodhiy±pi majjhimabodhiy±pi pacchimabodhiy±pi ya½ bhagavat± bh±sita½– sutta½, geyya½…pe… vedalla½, ta½ sabba½ atthato ca byañjanato ca anupavajja½, an³namanadhika½, sabb±k±raparipuººa½, r±gamadanimmadana½, dosamohamadanimmadana½. Natthi tattha v±laggamattampi avakkhalita½, sabba½ ta½ ekamuddik±ya lañchita½ viya, ekan±¼iy± mita½ viya, ekatul±ya tulita½ viya ca, tathameva hoti avitatha½ anaññatha½. Ten±ha– “yañca, cunda, ratti½ tath±gato anuttara½ samm±sambodhi½ abhisambujjhati, yañca ratti½ anup±dises±ya nibb±nadh±tuy± parinibb±yati, ya½ etasmi½ antare bh±sati lapati niddisati, sabba½ ta½ tatheva hoti, no aññath±. Tasm± ‘tath±gato’ti vuccat²”ti (a. ni. 4.23). Gadattho hettha gatasaddo. Eva½ tathav±dit±ya tath±gato. Api ca ±gadana½ ±gado, vacananti attho. Tayo avipar²to ±gado ass±ti, da-k±rassa ta-k±ra½ katv± tath±gatoti evametasmi½ atthe padasiddhi veditabb±. Katha½ tath±k±rit±ya tath±gato? Bhagavato hi v±c±ya k±yo anulometi, k±yassapi v±c±, tasm± yath±v±d² tath±k±r², yath±k±r² tath±v±d² ca hoti. Eva½bh³tassa cassa yath±v±c±, k±yopi tath± gato pavattoti attho. Yath± ca k±yo, v±c±pi tath± gat± pavatt±ti tath±gato. Tenev±ha– “yath±v±d², bhikkhave, tath±gato tath±k±r², yath±k±r² tath±v±d² Iti yath±v±d² tath±k±r² yath±k±r² tath±v±d². Tasm± ‘tath±gato’ti vuccat²”ti (a. ni. 4.23). Eva½ tath±k±rit±ya tath±gato. Katha½ abhibhavanaµµhena tath±gato? Upari bhavagga½ heµµh± av²ci½ pariyanta½ katv± tiriya½ aparim±º±su lokadh±t³su sabbasatte abhibhavati s²lenapi sam±dhin±pi paññ±yapi vimuttiy±pi, vimuttiñ±ºadassanenapi na tassa tul± v± pam±ºa½ v± atthi; atulo appameyyo anuttaro r±j±tir±j± devadevo sakk±na½ atisakko brahm±na½ atibrahm±. Ten±ha– “sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanuss±ya paj±ya tath±gato abhibh³ anabhibh³to aññadatthudaso vasavatt², tasm± ‘tath±gato’ti vuccat²”ti. Tatreva½ padasiddhi veditabb±. Agado viya agado. Ko panesa? Desan±vil±samayo ceva puññussayo ca. Tena hesa mah±nubh±vo bhisakko dibb±gadena sappe viya sabbaparappav±dino sadevakañca loka½ abhibhavati. Iti sabb±lok±bhibhavane tatho avipar²to desan±vil±samayo ceva puññussayo ca agado ass±ti. Da-k±rassa ta-k±ra½ katv± tath±gatoti veditabbo. Eva½ abhibhavanaµµhena tath±gato.